Transport iqtisodiyoti

I. Kursning umumiy nazariy savollari

Kurs ishining birinchi qismida quyidagi nazariy tushunchalar yozma ravishda tushuntirilishi kerak:

1. 
   Ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxi. Mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) qiymati. Xarajatlar va tannarx o'rtasidagi farq. Temir yo'l transportida yuk va yo'lovchilarni tashish tannarxini hisoblash xususiyatlari.
   

Har qanday mahsulotni ishlab chiqarish jarayoni - bu mehnat jarayonining moddiy va moddiy elementlari va insonning maqsadli faoliyati. Xom ashyo va materiallardan foydalanib, odam turli xil mehnat qurollari yordamida ma'lum mahsulotlarni yaratadi, ularning qiymati ishlab chiqarish xarajatlari va yangi yaratilgan qiymatdan (ortiqcha mahsulot) iborat.

Mahsulot tannarxi- uni ishlab chiqarishga qilingan bevosita xarakatlarning yig`indisini ifodalaydi. Ishlab chiqarish xarajatlari ma`lum bir turdagiishlab chiqarish birligiga to`g`ri keladigan korxonaning barcha xarajatlarining pul ifodasidir.
Mahsulot qiymati- iste`mol qilingan ishlab chiqarish vositalaring qiymatidan zarur mehnat bilan yaratilgan mahsulotning qiymatidan iborat.
Xarajat- mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan ijtimoiy zarur ish vaqtining qiymati bilan belgilanadi. U ishlab chiqarish vositalarida ishlab chiqarilgan o`tmishning xarajatlaridan va ushbu mahsulotni yaratishga sarflanadigan tirik mehnatdan iborat.
Transport hisobotida transport ishining birligi hisobida alohida tashish turlari, tortuv turlari va yo`nalish turlari bo`yicha temir yo`lda tashish tannarxini kalkulyatsiya qilish qabul qilingan. Ish birligi sifatida yukli harakatda 10 tonna-kilometr, yo`lovchi harakatida 10 yo`lovchi-kilometr qabul qilinadi. O`rtacha tashish tannarxi 10 keltirilgan tonna-kilometr uchun aniqlanadi.

Bunda, E-tashish bo`yicha ekspluatatsion xarajatlarning umumiy miqdori

- yuk aylanmasi
- yo`lovchi aylanmasi
Keltirilgan tonna-kilometrlar miqdori tonna-kilometrlarga yo`lovchi-kilometrlarni qo`shish bilan aniqlanadi.
Temiryo`lda tashish tannarxi boshqaruvning 3 yo`nalishida – temir yo`l uzellarida, temiryo`llarda va butun temiryo`l tarmog`i “O‘TY” AJ bo`yicha aniqlanadi. Tuzilmaviy bo`linmalarda mahsulot tannarxi aniqlanadi. Bu tannarx ishning ma`lum bir o‘lchovlarida aks etadigan mahsulot birligiga to`g`ri keluvchi xarajatlar miqdorini o`zida aks ettiradi.

2.