Transport vositalarida ishlatiladigan nometal materiallar

5-mavzu. Lok-bo’yoq materiallari va ularni sifatini aniqlash, xossalarini 
o’rganish. 
 
Lok 
- 
bo’yoq 
materiallarning 
qovushoqligini 
aniqlash. 
Lok-bo’yoq 
materiallarning qurish vaqti va qotish darajasini aniqlash. Lok – bo’yoq pardaning 
qalinligini mikrometr yordamida o’lchash. Bo’yoq va emallarning berkituvchanligini 
aniqlash.
Lok-bo’yoq materiallari haqida umumiy ma’lumotlar. Lok-bo’yoq qoplamalar 
matallarni korroziyalanishdan saqlabgina qolmasdan yog’ochni chirish va 
namiqishdan asraydi, ularning tashqi ko’rinishini ko’rkamlashtiradi. Avtomobillarni, 
qishlok xo’jalik mashinalari va turli texnologik uskunalarning 85 foizdan ortiq qismi 
lok va bo’yoqlar bilan bo’yaladi. Bundan tashqari, bo’yalgan buyumlar elektr 
izolyatsiyalash va issiqdan saqlash xossalarga ega bo’ladi. 
Lok-bo’yoq materiallari detallarni yuzalarini yupqa plyonka qatlam bilan 
qoplash uchun xizmat qiladi. Bu qatlamga zarur ishlov berilganda lok-bo’yoq qatlami 
deb Yuritiladi. Lok-bo’yoq qatlami ham boshqa turdagi nometall va metall
qoplamalar kabi buyum va konstruktsiyalarni tashqi muhit ta’siridan asrash va ularga 
tashqi ko’rinish berish uchun xizmat qiladi.
Ishlatiladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, muammoli ta’lim. 
Bingo, blits, ajurali arra, nilufar guli, menyu, algoritm, munozara, o’z-o’zini nazorat.
Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; Q1; Q2; Q3. 
6-mavzu. Transport vositalarida ishlatiladigan sintetik yelimlar va jihozlash 
materiallari. 
 
Elimlar, ularning turlari, xususiyatlari va ishlatilishi. Smolalar asosidagi 
yelimlar. Termoreaktiv polimerlar asosidagi yelimlar. Termoplastik polimerlar 
asosidagi yelimlar. Polivenilxloridlar asosidagi yelimlar. Akril kislotasi shosilalari 
asosidagi yelim va germetiklar. Kauchuklar asosida olinadigan yelim va germetiklar. 
Elim va germetiklarni avtomobillarni ishlab chiqarishda va ta'mirlashda qo’llanilishi. 
Elim va germetiklar bilan ishlashda xavfso`zlik texnikasi.
Avtomobilsozlikda yelimlardan dastlab shovqinni izolyatsiyalovchi va salonni 
bezash materiallarini yopishtirishdagina foydalanilgan. Bunda asosan tabiiy kauchuk 
va bitum asosidagi yelim va germetiklardan foydalanilgan. XX asrning 60-yillarida 
esa tormoz kalodkalarini yopishtirishda fenolli yelimlardan foydalanila boshlandi. 
Zamonaviy avtomobillar ishlab chiqarila boshlanishi natijasida avtomobilsozlikda 
yelim va germetiklardan foydalanish sezilarli darajada ortdi. Avotomobil sanoati 
uchun maxsus 15 nomlanishdagi yelimlar va 10 nomlanishdagi germetiklar ishlab 

---

chiqarila boshlandi. Hozirgi kunga kelib yelim va germetiklarning assortimenti 
yanada kengaydi. So’nggi yangiliklardan biri avtomobillarni saloniga o’rnatiladigan 
orqani ko’rish ko’zgusini avtomobilning old oynasiga yopishtirishda akril 
yelimlardan foydalanishdir. 
 Qoplama materiallar, ularning turlari, xususiyatlari va ishlatilishi. Qatlamli va 
parda kirinishidagi materiallar. To’qima qoplama materiallar. Qistirma va zichlovchi 
materiallar, ularning turlari, xususiyatlari va ishlatilishi. Avtomobil saloni polini 
qoplash uchun materiallar. Avtomobil soyabonlari uchun materiallar. Tozalash 
vositalari. Avtomobil kuzovini jilolashda ishlatiladigan vositalar. Zichlovchi 
vositalar. Elektroizolyasion materiallar, ularning turlari, xususiyatlari va ishlatilishi.
Qistirma va zichlovchi materiallar. Avtomobillar uzellarini yig’ishda detallar 
o’zaro tegib ishlaydigan joylarni germetiklash zarurati paydo bo’ladi. Bu zaruratni 
qondirishda qistirma va zichlovchi materiallardan foydalaniladi. Ular detallar 
birikkan joylardan Suyuqlik oqishi va sizishining, flanetslardan gazlar chiqishini 
oldini olish, ishqalanish uzellarini chang va namdan saqlash birikmalarni 
germetiklash uchun ishlatiladi. 
Elektroizolyatsion material deganda, elektr tokini amalda o’tkazmaydigan 
material tushuniladi. Avtomobillarning elektr jihozlarini ta’mirlash uchun elektr 
izolyatsiyalash materiallari ishlatiladi. Ular yuqori kuchlanishga chidash berishi, 
yetarli darajada mustahkam bo’lishi, shuningdek issiqlik ta`siriga chidamli bo’lishi 
(ba`zi bir issiq sharoitda ishlaydigan materiallar uchun) lozim. 
Yog’och materiallardan xalq xo’jaligida, jumladan avtomobilsozlikda keng 
foydalaniladi. Chunki yog’ochning mexanik mustahkamligi yaxshi, zichligi katta 
emas (suvga nisbatan 1,5-2 marta yengil), vibratsion yuklanishlarga yaxshi chidash 
beradi, issiqlikni sekin (po’latga nisbatan uch marta sekin) o’tkazadi, qizdirilganda 
kengayadi. Bundan tashqari yog’ochga oson ishlov berish va uni yelimlab 
yopishtirish mumkin. Shuning bilan birga yog’och materiallar bir qator 
kamchiliklarga ham ega: chiriydi, oson yonadi, ko’ndalang kesimi bo’yicha mexanik 
xossalari bir xil emas, namni osongina shimib oladi va o’lchamlari va shaklini 
o’zgartiradi. Bu kamchiliklari tufayli yog’och materiallar zamonaviy avtomobillarda 
kam ishlatiladi. 
Ishlatiladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, muammoli ta’lim. 
Bingo, blits, ajurali arra, nilufar guli, menyu, algoritm, munozara, o’z-o’zini nazorat.
Adabiyotlar: A1;A2; A3; A4; Q1; Q2; Q3.