Transpotr intelektual tizimlari muhandisligi

Tormoz kuchlarini boshkarish

Avtomobilning tormozlanishdagi samaradorligini va turg‘unligini oshirish uchun tormoz tizimlarida tormoz kuchlarini rostlagichlar qo‘llanila-di. Bu rostlagichlar, yo‘l sharoitidadan va avtomobil yuklanganligidan kat’i -nazar, avtomobil keskin tormozlanganda tormoz kuchlarini o‘qlarga optimal taksimlashishini ta’minlab beradi. Mavjud rostlagichlar ikki guruxga bo‘li-nadi:

1. 
   Fakat to‘g‘ri aloqada bo‘lgan;
   
2. 
   To‘g‘ri va teskari aloqada bo‘lgan.
   

Birinchi guruxdagi rostlagichlar avtomobil tormozlanishining keskin-ligiga va avtomobilning yuklanganligiga qarab tormoz kuchlarini o‘qlarga taq-simlab beradi. Maksimal tormoz kuchlari esa xaydovchining tormoz pedaliga qo‘ygan kuchiga bog‘liq bo‘ladi. SHuning uchun bu rostlagichlar g‘ildiraklarning blokirovkalanishini oldini ololmaydi.
Ikkinchi guruxdagi rostlagichlar esa g‘ildiraklarning g‘ildirashiga qa-rab ishlaydi. G‘ildiraklarning blokirovkalanishi boshlanishi bilan avtomatik qurilmalar tormoz momentini kamaytiradi (shu yo‘l sharoiti va g‘ildirak-larga tushayotgan yuklanishlar imkoniyat beradigan maksimal qiymatigacha)
Faqat to‘g‘ri aloqada bo‘lgan rostlagichlarning ishlash prinsipini tushu-nish uchun 7-rasmda keltirilgan grafikni ko‘rib chiqamiz.Unda 100% yuklangan, 50% yuklangan va yuksiz yuk avtomobilida tormoz kuchlarining o‘qlarga optimal taqsimlanishi ko‘rsatilgan.
Grafikdan ko‘rinib turibdiki, to‘la yuklangan avtomobil =0,5 bo‘lgan yo‘lda tormozlanganda hamma g‘ildiraklar baravar blokirovkalanishi uchun =37kN va =35kN bo‘lishi kerak. Agar shu yo‘lda yuksiz avtomobil tormozlansa =21kN va =13kN bo‘lishi kerak. Demak, to‘la yuklangan avtomobil uchun =1, yuksiz avtomobil uchun =1,6.
Rostlagich o‘rnatilmagan tormoz yuritmasi uchun =1,2 (grafikda to‘g‘ri chiziq bilan ko‘rsatilgan). Tormoz kuchlari shunaqa taqsimlangan bo‘lsa to‘la yuklangan avtomobilda avval oldingi g‘ildiraklar blokirovkalanadi, yuksiz avtomobilda esa avval orqa g‘ildiraklar blokirovkalanadi. Ikkala xolda ham avtomobilning og‘irligidan to‘liq foydalanilmaydi.

7 – rasm. Tormoz kuchlarining ilashish koeffitsientiga va yuklanishga qarab taqsimlanishi.
Berilgan avtomobil uchun ni qurishda quyidagi ishlar bajari-ladi:
- oldingi va orqa o‘q g‘ildiraklardagi tormoz kuchlari quyidagi formulalar
yordamida aniqlanadi:
;
;
yuksiz holatdagi oldingi o‘q g‘ildiraklardagi tormoz kuchi:

yuksiz holatdagi orqa o‘q g‘ildiraklardagi tormoz kuchi:



to‘la yukli holatdagi orqa o‘q g‘ildiraklardagi tormoz kuchi:

to‘la yukli holatdagi orqa o‘q g‘ildiraklardagi tormoz kuchi:

- avtomobilning to‘la yukli va yuksiz xolati uchun  ning turli qiymatlarida
va ning qiymatlari aniqlanib 9-jadvalga kiritiladi:
9-jadval

№		To‘la yukli avtomobil		YUksiz avtomobil			Izox
1	0,1	1732.78	2477.72	2221.8	1989
2	0,2	3773.26	4647.76	4751.4	3670
3	0,3	6121.44	6510.10	7588.6	5043
4	0,4	8777.30	8064.75	10733.5	6108
5	0,5	11740.8	9311.71	14186.1	6866
6	0,6	15012.1	10250.9	17946.5	7317
7	0,7	18591.04	10882.56	22014.5	7459

Jadval asosida ning ga bog‘liqlik grafigi chiziladi:

plotyy(PT1,PT2,PT1o,PT2o);

grid on;
title ('yuksiz va yukli avtomobilning old,orqa gildiraklaridagi kuchlar grafigi')
ylabel('PT2 N');
xlabel('PT1 N');

XULOSA
MAN CLA 16.220 avtomobilining tormozlanish xususiyarini hisoblash ishlari olib borildi bunga kora:
km/soat tezlik bilan harakatlanayotganda φ=0.7 bo’lganda va to’htash vaqti
Avtomobilning tormozla-nish tezligi katta bo‘lganda ning qiymati ham katta bo‘ladi, shuning uchun > bo‘ladi. Lekin doimo dan katta bo‘lgani uchun avtomobilning tor-mozlanish tezligi kichik bo‘lganda < bo‘ladi. qiymatda va uzatmalar qutusi 3-pog’onada harakatlangan vaqtida 5.87 m/ 6.8 m/ sekinlashish qiymatlariga erishdi chunki bu vaqitda tezlik qiymatni qabul qilgandi.
Tormozlanish vaqti va tormozlanish yo‘lni xisoblash davomida shu narsa ma`lum bo’ldiki tormozlanish vaqti va tormozlanish yo‘li avtomobil massasiga bog’liq bo’lmasdan yo’l bilan ilashish koefisentiga bog’liq bo’lar ekan. Tormoz kuchlarining o‘qlarga taqsimlanishi ham yo’l bilan ilashish koefisenti va avtomobil og’irlik markaziga bog’liq ekanligi kelib chiqdi.