Tuproqning issiqlik xossalari va issiqlik rejimi

Urug’larning unib chiqishi va o’simliklar hayoti uchun
zarur muayyan havo harorati

O’simliklar	Harorat, Co
	minimal	optimal	maksimal
Beda, sebarga	0-1	28-30	35-37
Arpa, bug’doy, suli, javdar	1-4	22-26	28-32
No’xat, lavlagi, lyupin	3-4	25-30	32-34
Kartoshka, kungaboqar	6-10	26-30	34-36
Makkajo’xori, tariq, soya	6-8	31-34	40-46
Loviya, oq jo’xori, kanop	10-12	32-36	44-46
G’o’za, sholi, qovoq,yeryong’oq	10-14	32-35	40-44
Qovun, tarvuz, bodring	10-14	31-36	40-44

Dehqonchilikda har bir zonaning tuproq-iqlim sharoitiga qarab issiqlik rejimini boshqarish tuproq unumdorligini oshirishda va ekinlardan mo’l hosil olishda muhim tadbir hisoblanadi. Tuproqning issiqlik rejimini yaxshilashga qaratilgan tadbirlardan biri organik o’g’itlardan yetarli miqdorda samarali foydalanishdir. Yerni sovuq tushmasdan oldin chuqur va sifatli shudgorlash tuproqning issiqlik rejimini yaxshilashda ijobiy natija beradi. Sizot suvlari yuza joylashgan yerlarda ularning sathini pasaytirish tuproq issiqlik rejimini yaxshilanishiga yordam beradi.
Tuproq haroratini oshirish maqsadida olimlar ilmiy jihatdan asoslangan tadbirlarni tavsiya qilmoqdalar. Shulardan biri urug’ ekilgandan keyin yerlarni mulchalashdir. Mulcha sifatida polietilen plenka, chirigan go’ng, ko’mir kukini, yog’och qirindisi va boshqalardan foydalaniladi.
Umuman olganda, tuproqning issiqlik rejimi suv va havo rejimi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, oziq rejimiga kuchli tasir etadi.
Tuproqqa issiqlikning kelishi, singdirilish va tarqalish jarayonlaridan iborat bо‘lgan hodisalarning umumiy yig‘indisigatTuproqning issiqlik (termik) rejimi deyladi. О‘rtacha yillik haroart va tuproqning muzlash xarakteriga kо‘ra V.N. Dimo (1972) tuproq balansining quyidagi: muzloq, uzoq mavsumiy muzlaydigan, mavsumiy muzlaydigan, muzlamaydigan tiplarini ajratdi.
Muzloq tipdagi issiqlik rejimi tuproq profili qatlamlarining о‘rtacha yillik xarorati manfiy bо‘lgili bо‘lgan (qutubiy Yevro Osiyo va Sharqiy Sibr) tumanlari uchun xarakterli. Bu yerlardagi tuproqlarda sovish jarayoni kо‘proq bо‘ladi. Kо‘p yillik muzlik qatlami ustida tuproqdagi suvning muzlashirо‘y beradi.
Uzoq mavsumiy muzlaydigan tip – tuproq proyfilining о‘rtacha yillik xarorati kо‘proq musbat bо‘ladigan xududlarda rо‘y beradi. Manfiy xarorat 1 m chuqurlikkacha borib yetadi.muzlash davrining davomiyligi 5 oydan kam yemas.
Muzlamaydigan tip- tuproq profilining muzlamaydigan va kuchli sovimaydigan joylariga xos. Bularga Janubiy Yevropa fatsiyasi va subtropik mintaqadagi viloyatlar kiradi. 
Tuproqning issiqlik rejimlari A.P.Vaykov, A.F.Chudnovskiy, M.I.Budiko, A.M.Shulgin, V.N.Dimo, О‘zbekistonda I.T.Turopov va uning shogirdlari tomonidan о‘rganilgan.
Respublikamizda tuproqning issiqlik holati tog‘, tekislik va chо‘l mintaqalarida turlicha bо‘lib, madaniy о‘simliklarni rivojlanishi uchun yetarlidir. Dehqonchilikda, paxtachilik va sabzavotchilikda erta bahorda tuproqdagi harorati va namlikni optimal rejimda saqlash uchun shaffof polimer plyonkalardan foydalanib urug‘lar ekiladi.
Tuproqning issiqlik xossalariga: tuproqning issiqlik singdirishi, issiqlik sig‘imi va issiqlik o‘tkazuvchanligi kabilar kiradi. Tuproqning issiqlik singdirishi - tuproqning quyosh energiyasini qabul qilib, singdirish xossasidir. Tuproqning bu xossasi odatda Albedo (A) ko‘rsatkichi bilan xarakterlanadi. Tuproq yuzasiga tushayotgan barcha quyosh nuri energiyasiga nisbatan qaytarilayotgan energiyaning prosent miqdori Albedo (A) deyiladi. Albedo qanchalik kam bo‘lsa, tuproq quyosh energiyasini shuncha ko‘p singdiradi. Albedo tuproqning rangiga, namligiga, struktura holatiga, tuproq yuzasining tekisligiga va o‘simlik qoplamiga bog‘liq (36-jadval). To‘q tusli, gumusga boy tuproqlar och tusliga nisbatan va nam tuproq quruq tuproqqa qaraganda quyosh energiyasini ko‘proq singdiradi va Albedo ko‘rsatkich past bo‘ladi.
Turli tuproqlar va o‘simlik qoplamining al‘bedosi. (A.F. Chudnovskiy, 1959).