Turizm sohasidagi faoliyat va uning huquqiy asoslari

1.2. O‘zbekistonda turizm sohasining rivojlanish bosqichlari.
O‘zbekistonda iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari qatorida turizm sohasining markazlashgan ma’muriy boshqaruv tizimi 1971- 1991-yillar davriga to‘g‘ri keldi. Bu davrda salbiy oqibatlar ham ko‘zga tashlana boshladi. Qurilmay qolgan turistik-rekreatsion maqsadidagi obyektlar sonining ko‘payishi, mavjudlarida esa mijozlarga ko‘rsatilgan xizmatlaming sifati bo‘yicha ko‘plab e’tirozlar paydo bola boshladi. Ijtimoiy tadqiqotlarga ko‘ra, mehmonxonalar, turbazalar, dam olish uylari hamda pansionatlar tomonidan taklif qilinadigan 50 foizgacha bolgan barcha xizmatlar fuqarolarning noroziligini keltirib chiqargan. Joylashtirish va ovqatlanish xizmatlari bilan birga, hordiq chiqarish va tibbiy xizmat ko‘rsatish talab darajasida bolmagan. Turistik xizmat turlari va hajmi sezilarsiz va sifatsiz bolgan. Bugungi kunda 0 ‘zbekistonning turizm sohasidagi rivojlamshini shartli ravishda beshta bosqichga ajratish mumkin. Birinchi bosqich. 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgach, 1991- yildan keyin milliy turistik xizmatlar bozori shakllana boshladi. Aynan shu davrda respublika o‘zining iqtisodiy mustaqilligini hamda mustaqil ravishda tashqi dunyo bozorlariga chiqishini eion qildi. Bu davrda qabul qilingan tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risidagi qonun turistik xizmatlarni sotuvchi korxonalarga yangi imkoniyat yaratdi. Natijada, tarmoqda yangi boshqaruv tizimini shakllantirish, turistik biznesni yuritishga yordamlashadigan qo‘shimcha biznes turlarini yaratish, sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat xizmatlarini tashkil etish, viloyatlarda turizm tarmog‘ining mintaqaviy boiinmalarim tuzish, xalqaro miqyosda turizm mahsulotini reklama qilish, xususiylashtirilgan turistik korxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga alohida e’tibor berildi. Mustaqillikdan keyin turizm sohasida bir vaqtning o‘zida uchta muhim jarayon amalga oshirildi: - eski tizimdagi korxona va tashkilotlarning tanazzulga uchrashi (ekskursiya byurosi, sayohat byurosi), o‘zlarining tuzilishi va faoliyat turiga ko‘ra yangi xizmat ko‘rsatish talablariga javob bermay qoldi; - turoperator va turagent sifatida yangi tashkilotlar tuzildi; - eski turistik korxonalarni qayta tiklash yo‘!i bilan 0 ‘zbekiston va xorijiy iste’molchilar talab qiluvchi turistik mahsulotni ishlab chiqish yo‘lga qo‘yildi. 1992-yilda respublikada « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi tashkil etildi va turizm sohasida bu kompaniya barcha tashkiliy, boshqaruv hamda muvofiqlashtirish funksiyalarini amalga oshira boshladi. 1993-yilda « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi Butunjahon turizm tashkilotiga (BTT) haqiqiy a’zo bo‘lib kirdi. Bu jarayon, o‘z navbatida, xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qildi. 1994-yilda BMT ning YUNESKO tashkiloti hamda 0 ‘zbekiston hukumatining tashabbusi bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish bo'yicha Samarqand Deklaratsiyasi qabul qilindi. Bu bosqich mobaynida, ya’ni 1994-yilda ishlab chiqilgan «Turistik korxonalarni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish dasturi» chuqur tizimli - institutsional o‘zgarishlami amalga oshirishda juda katta ahamiyat kasb etdi. 1994-1995-yillar mobaynida « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining 87,8 foiz turistik obyektlari xususiylashtirildi va davlat tasarrufidan chiqarildi. Amalga oshirilgan o‘zgarishlar turistlami qabul qilish shaklini jadallik bilan rivojlantirdi. 1995-yilda qabul qilingan 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklashda 0 ‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respub10 likada xalqaro turizmni rivojiantirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni5 Buyuk Ipak yoiida turistik mahsulotni tiklash borasida strategik ahamiyatga ega boidi. Bu, o‘z navbatida, 0 ‘zbekistonda turizm sohasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichini boshlab berdi. Natijada Buyuk Ipak yoiidagi shaharlar va turistik manzillar ro‘yxatga olindi, Imom alBuxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq Gijduvoniy, Ahmad al-Farg‘oniy, Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at-Termiziy, Hazrati Imom, Shayx Shamsiddin Kulol, Burxoniddin Margiloniy, Buxorodagi Chor Bakr kabi allomalarimizning maqbaralari ta’mirlandi va ziyoratgoh majmualarga aylantirildi. 1998-yildan boshlab, Toshkent shahrida muntazam ravishda “Buyuk Ipak yoiida turizm” nomli Xalqaro turizm yarmarkasi tashkil etila boshlandi, mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o'rinlar soni 4,8 barobarga ko‘paytirildi. Bu bosqichda 0 ‘zbekistonning turizm sohasida quyidagi muhim masalalari amalga oshirildi: - davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni; - yangi xorijiy investorlami jalb qilish; - tashqi bozorlarga chiqishning yangi yoilarini izlash, xalqaro ko‘rgazmalarga chiqish (Berlin, London, Madrid, Moskva); - turistik korxonalar va sayohatchilaming manfaatlarini himoyalovchi nodavlat tashkilotlarning vujudga kelishi; - turistik yo‘nalishlaming jozibadorligini ta’minlash, mahsulotning ekologik talablarini kuchaytirish, yangi hududlarni turistik diqqatga sazovor joylar sifatida ochish; - 0 ‘zbekiston mehmonxonalarini boshqarishda xorijiy menejmentni qoilash; - kichik xususiy mehmonxonalar tarmogini kengaytirish; - turizm sohasida mutaxassislami tayyorlash (o‘rta maxsus hamda oliy taiim bosqichida); - xorijiy tajribaiami o'rganish; - ilmiy loyihalar tayyorlash; - BTT tadqiqot guruhining 0 ‘zbekistonga kelishi va «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunni tayyorlash borasidagi ishlar; 5http//www. lex.uz 11 - turfirmalaming nodavlat va korporativ tashkilotlar «Ustoz», «Meros», «Ekosan» va h.k. bilan aloqalari yo‘lga qo‘yildi. Turizm sohasidagi islohotlarning uchinchi bosqichida, 1999- yil 15-aprelda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2005-yilgacha bo‘lgan davrda 0 ‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi, shu yilning 20-avgustida esa 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Turizm to‘g‘risida» gi Qonun qabul qilindi. Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil yo‘lga qo‘yildi hamda xalqaro bozorda raqobatbardosh turistik mahsulot yaratila boshlandi, turizm tizimini boshqarishning markazlashtirilishiga chek qo‘yildi. Ko‘pchilik turistik obyektlar o‘zlarini mustaqil ravishda boshqara boshladi, xizmatlar bozorida raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib, ular o‘miga samarali ishlovchi yangi xususiy korxonalar tashkil etildi. 2000-yildan boshlab, respublikamiz turizm sohasi yuqori sur’atlar bilan rivojlana boshladi. Turizm sohasidan olinayotgan daromadlar yiliga 20 va undan ortiq foizlarda o‘sa boshladi. 2001- yilning oxirida Afg‘onistondagi tolibonlarga qarshi harakatlarning boshlanishi o‘lkamizga kelayotgan turistlar oqimini ikki yil davomida ancha kamaytirib yuborganidan so‘ng, 2003-yilning ikkinchi yarmiga kelib, o‘lkamiz turizmi yana o‘zini o‘nglab oldi. Sharqiy Osiyoda o'tgan yillarda tarqalgan odatdan tashqari, pnevmoniya (SARS) va parranda grippi kabi kasalliklar 0 ‘zbekiston turizmiga 2001-yil 11-sentabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsata olmadi. Turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi 2000- yildan boshlangan bo‘lib, 2017-yiIgacha davom etdi. Bu davrda xususiy turistik tashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistik assotsiatsiyalarga asos qo‘yildi (Gid-tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsiatsiyasi, Transportchilar assotsiatsiyasi) va « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining bir qator vakolatlarini o‘tkazish ustida izlanishlar olib borildi. Bu oMkamiz turizm xizmatlar bozorida faoliyat yurituvchi korxonalaming yanada tezroq sur’atlarda rivojlantirishga yordam berdi. Turizm sohasi bo‘yicha 2014-yilda xalqaro anjuman Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT) Butunjahon turizm tashkiloti Ijroiya kengashining 99-sessiyasining aynan Samarqand shahrida bo‘lib 12 o‘tishi ham bejiz emas. Bunga barcha asoslar mavjud bo‘lib, hozirgi paytda butun dunyoda «Samarqand Deklaratsiyasi» deb tan olingan hujjatni qabul qilgan Butunjahon turizm tashkilotining Samarqandda bo‘lib o‘tgan kengashida (1994-yil 5-oktabr) shahar bir ovozdan «Ipak yo‘lining yuragi» deb e’tibor etilgan edi. Samarqand shahri 2014-yiIda AQSHning mashhur “The Huffmgton Post” internet nashri tomonidan e’lon qilingan reytingga muvofiq, sayyoramizning turistlar borib ko‘rishi lozim bo‘lgan 50 ta eng go‘zal shaharlari qatoridan o‘rin oldi. E’tiborlisi, MDH davlatlari shaharlaridan ushbu ro‘yxatga faqat Samarqand shahri kiritilgan
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2016-yil 2-dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qabul qilgan Farmoni tarixiy ahamiyatga ega bo‘lib, iqtisodiyotda birinchi marotaba turizm sohasiga strategik sektor maqomi berildi, Dunyoda-elliktadan biri //XXI asr. 2014 y., 24-iyul, X«29 (557). 13 natijada 0 ‘zbekistonda turizmning xorijiy hamda ichki turistlarga xizmat ko‘rsatuvchi turdosh sohalari va tarmoqlarining rivojlanishini ta’minlashda milliy turizm sohasining yangi beshinchi bosqichi boshlandi.
Farmonda quyidagi lar o‘rta muddatli istiqbolda turizm sohasidagi davlat siyosatining maqsadli vazifalari va ustuvor yo‘nalishlari etib belgilandi: - turizmni rivojiantirishning yaxlit konsepsiyasini shakliantirish va izchil amalga oshirish, turizmga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berish, ushbu sohani barcha hududlami va o‘zaro bog‘liq tarmoqlami kompleks ravishda jadal rivojiantirishning yetakchi kuchiga aylanishi lozim bo‘lgan iqtisodiyotni diversifikatsiyalash, tarkibiy o'zgartirish va barqaror rivojlanishning qudratli vositasiga aylantirish, yaratiladigan yalpi ichki mahsulotda, mahalliy budjet daromadlarida turizmning ulushini ko‘paytirish, ish bilan bandlikni ta’minlash, aholining turmush darajasi va sifatini oshirish bo‘yicha tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirish; - turizm industriyasi subyektlari faoliyati uchun qulay shartsharoitlami shakllantirishga yo‘naltirilgan turizm faoliyati sohasidagi qonun hujjatlarini va normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish, turizmning rivojlanishidagi barcha to‘siq va g‘ovlarga barham berish, viza va ro‘yxatdan o‘tkazish tartib-tamoyillarini, pasport va bojxona nazoratini soddalashtirish, turizm sohasini davlat tomonidan boshqarish va bozorga xos tarzda tartibga solish mexanizmini maqbullashtirish, turizm sohasida tadbirkorlik faolligini rag‘batlantirish va turizm xizmatlari bozorida raqobatni rivojiantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish, turizm sohasida statistik hisobga olish tizimini takomillashtirish; - turizm xizmatlarini tashkil etishda, eng awalo, turistlar joylashtiriladigan joylarda, ovqatlanish punktlarida, respublika hududi bo ‘ у lab harakatlanishda, turizm obyektlariga tashriflami uyushtirishda turistlar va ekskursantlaming hayoti va sog‘lig‘i, xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish; - mamlakatda turizmni jadal rivojiantirish, mavjud ulkan turizm salohiyatidan yanada to‘liq va samarali foydalanish, an’anaviy madaniy-tarixiy turizm bilan birgalikda turizmning boshqa salohiyatli turlarini - ziyorat qilish, ekologik, ma’rifiy, etnografik, gastronomik, sport, davolash-sog‘lomlashtirish, qishloq, sanoat, ishbilarmonlik turizmi va boshqa turlarini jadal rivojiantirish, bolalar, o‘smirlar va yoshlar turizmini, oilaviy turizmni, keksalar uchun ijtimoiy turizmni rivojiantirish hisobiga turizmning ijtimoiy ahamiyatini kuchaytirish, 15 hududlarda yangi turizm yo4nalishlapm tashkil etish, ulami pasportlashtirish, turizm yo‘nalishlari va turizm obyektlari bo‘yicha yagona milliy reestrlami shakllantirishga yo‘naltirilgan ichki, kirish va chiqish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; - turizm faoliyati sohasida xalqaro hamkorlikni, birinchi navbatda, BMTning Butunjahon turizm tashkiloti (UNWTO), xorijiy mamlakatlaming turizm bo‘yicha nufuzli xalqaro va milliy tashkilotlari - turizm xizmatlari mintaqaviy va jahon bozorlarining faol ishtirokchilari bilan hamkorlikni kengaytirish, 0 ‘zbekistonning turizm sohasida tartibga soluvchi universal xalqaro konvensiyalar va bitimlardagi ishtiroki, turizm faoliyati amaliyotiga xalqaro va davlatlararo standartlar va normalami joriy etish; - respublikaning barcha mintaqalarida zamonaviy jahon standartlariga, turistlaming ehtiyojlari va talablariga javob beradigan turizm industriyasi obyektlarini - mehmonxonalami va joylashtirishning shu kabi vositalarini, umumiy ovqatlanish obyektlarini, transport-logistika tuzilmalarini, axborot markazlarini, madaniyat va sport muassasalarini jadal rivojlantirish, asosiy turizm yo‘nalishlari bo‘yicha yo‘1-transport va muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmasini, yo‘lbo‘yi infratuzilmasini jadal qurish va rekonstruksiya qilish, ushbu maqsadlar uchun xorijiy investorlami keng jalb etish; - xalqaro turizm rivojlanishi tendensiyalarini va zamonaviy marketing vositalari qo‘llanilishim hisobga olgan holda, raqobatbardosh turizm mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqish, ulami ichki va xalqaro turizm bozorlarida targ‘ibot qilish bo'yicha strategiyani ishlab chiqish, qulay turizm axborot muhitini tashkil etish va rivojlantirish, keng reklama-axborot faoliyatini amalga oshirish, mamlakat hududlarida turizm axborot markazlari va chet elda turizm vakolatxonalari ochish, internet tarmog‘idan faol foydalanish, har yili Toshkent xalqaro turizm yarmarkasini o‘tkazish yo‘li bilan turizm sohasida mamlakatimizning ijobiy qiyofasini shakllantirish; - turizm tarmog‘i uchun, ayniqsa, menejment va marketing sohasida malakali kadrlami sifatli tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish, gidlar (ekskursiya yetakchilari) tayyorlash, turizm faoliyati subyektlari xodimlarini muntazam ravishda qayta tayyorlash va malakasini oshirish.
Milliy turizm sohasining yangi beshinchi bosqichi 2017-2021- yillarda 0‘zbekiston Respublikasini rivojiantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasining iqtisodiyotni rivojiantirish va liberallashtirishda turizm sohasini rivojiantirish ustuvor yo‘nalishlaridan biriga kiritilishi bilan boshlandi, Harakatlar strategiyasi turizm sohasini isloh qilishda farmonda belgilangan o‘rta muddatli istiqbolda amalga oshiriladigan masalalarga alohida e’tibor berishni talab qiladi. Bosqichlarga e’tibor berilsa, mamlakatimizda turizmni rivojlantirishga mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq asosiy davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida qaralmoqda. Turizm sohasining rivoji uchun barcha zaruriy tashkiliy-huquqiy mexanizm vujudga keltirilgan bo‘lib, muhim me’yoriy hujjatlar qabul qilindi, jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonuni, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining turizmga oid qator Farmonlari, respublika Vazirlar Mahkamasining qarorlari, Adliya vazirligining va boshqa mutasaddi davlat idoralarining yo‘riqnoma, ko‘rsatma va tartiblari ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq etilmoqda. 0 ‘zbekistonda kelgusida turizmni rivojiantirish vazifalarini samarali amalga oshirish va xorijiy hamda ichki turistlarga xizmat ко‘rsatuvchi turdosh sohalar va tarmoqlar rivojlanishi uchun vertikal diversifikatsiya asosida milliy turizm xizmat bozorini innovatsion rivojiantirish strategiyasini amalga oshirish yo‘li bilan qulay sharoit yaratishda turistik xizmatlar hajmining bashorat ko‘rsatkichlari bir me’yorda, muntazam o‘sishdan dalolat beradi..
Zamonaviy g’arb iqtisodiyotida turizm murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida qaraladi, qaysiki turist turistik industriya jamiyat, turistik siyosat va iqtisodiyot bir butunlik sifatida qaraladi. Bunda iqtisodiy muammolar turizmning ijtimoiy ekologik aspektlari bilan birgalikda tahlil qilinadi. Gap shundaki bugungi kunda hayotiy strategiya va hayot uslublari qoida bo’yicha bir xil ijtimoiy-siyosiy asoslar ichida shakllanadi, ular shaxsning ijtimoiy tizimidagi muayyan maqomi bilan yuzaga keladi. Ammo shaxs uchun boshqa ijtimoiy guruh vakillarining yashash tarzi ahamiyat kasb eta boshlasa, bu holda ushbu guruhning ahloqiy iste’mol namunalariga mos keluvchi hayot tarziga o’zini namoyon etish yo’li bilan mansubligini ko’rsatishga tayyor bo’ladi. Siyosiy va madaniy bilish turizm talablari segmenti kengaymoqda. Boshqa xalq va davlatlarning madaniyatini, san’tini an’analarini o’rganishga intiluvchi sayohatchilarning katta oqimi yevropaga, Osiyoga va yaqin sharqqa intilmoqda. Sayohatchilarning sport sog’lomlashtirish, davolash va boshqa turdagi turizmlarga siyosiy-madaniy o’rganish motivlarini kengayishi an’anasi kuzatilmoqda. Siyosiy-madaniy o’rganish turizm rivojlanishida xukumat va mahalliy ma’muriyatning madaniy yodgorliklarini avaylab asrash, ularga keluvchi sayyohlar oqimini boshqarishdagi kuch-g’ayratlari muhim o’rin tutadi.
A.Maslouning ta’kidlashicha, o’zini faollashtiruvchi odatlar uchun o’rtacha o’rtacha odamlarning ko’pgina muammolariga xosdir: aybni his qilish, tashvishlilik, g’am ichki konfliktlar kabilar. Ammo ularning asosiy farqi tanlangan ishga va o’z qadriyatlariga sodiqligidir. Bu esa ularni o’z maqsadi uchun kurashda toshbag’ir qilib qo’yadi. Bir qarashda bu toifa boshqa shaxs tipiga nisbatan bog’liq aspektlariga markazlashganligi va hayotning ijtimoiy e’tibor ahamiyatsizligi bois turizm faoliyatiga kiritish uchun kam istiqbollidir. Biroq bu toifadagi ishlarning tegishli darajada tuzilgan strategiyasi uni talablar bozorini aniq segmentiga aylantirishi mumkin. Din, san’at, siyosiy sohadagi nom qozongan tarixiy arboblarning ramzi va obrazi uning uchun muhim bo’lgan joylarga sayohat qilishi mumkin. SHaxs ruxiy ma’naviy sohasining amalga oshirish uchun qo’shimcha sharoitlar yaratadigan safar: bunda u o’zini kasbiy yo’nalishida to’liq namoyon etadi. Marketing izlanishlari u yoki bu yoshli ijtimoiy, siyosiy madaniy tipik xisoblangan hayot uslublarini yuzaga chiqaribgina qolmay balki hayot uslublari ist’mol motivlari va harakati o’rtasidagi o’zaro munosabatini ham belgilash kerak.
Turizm sohasi sayyohlarning o’zlarini hamda ularning maxsulotlarini tashkil etishga bevosita yoki bilvosita safarbar etilgan tashkilotlarning ham ehtiyojini qondirishni nazarda tutadi. U xizmatlarning quyidagi turlarini o’z ichiga oladi.
1.Sayyohlarni joylashtirish bo’yicha (mehmonxona, motellar, kempinglar, pansionatlar, sanatoriyalar, turizm bazalari va boshqalar).
2.Sayyohlarni ovqatlantirishni ta’minlash bo’yicha (restoranlar, kafelar, barlar va boshqalar)
3.Sayyohlarni passajir transportining xilma-xil turlarida mamlakat bo’ylab olib yurish va boshqa mamlakat hududlaridan olib o’tish.
4.Ekskursiya xizmatlari (tarjimonlar, guruhlar ekskursovodlar).
5.Madaniy qiziqishlarini qanoatlantirish bo’yicha xizmatlar (teatrlarga, kino, kontsert zallariga, bog’larga tabiat va tarixiy qo’riqxonalarga sport musobaqalar va boshqa tadbirlarga borish).
6.Sayyohlarning amaliy va ilmiy qiziqishlarini qondirish bo’yicha (kongresslarda, assambleyalarda, ilmiy konferentsiyalarda, semenarlarda, yarmarka va ko’rgazmalarda qatnashishi, umumiy va maxsus maqsaddagi savdo tadbirlarida qatnashishi).
7.Savdo korxonalarining umumiy ham maxsus maqsaddagi savdo xizmatlari (sovg’alar, otkritkalar va boshqalarni sotish)
8.Sug’urta va tibbiy xizmatlar.
9.Reklama va servis (sotish) xizmatlar (sayohatlar yo’nalishlarini ishlab chiqish, transportda, joylashish vositalarida o’rinlarni band qilish).
10.Ma’muriy nazorat organlari xizmatlari (ijara, karantin, valyuta, bojxona, politsiya xizmatlari, shuningdek xujjatlarni rasmiylashtirish bo’yicha xizmatlar viza, pasport).
11.Axborot xizmatlari (er sharining u yoki bu mintaqasidagi turizm resurslari, u yerdagi joylashish vositalari bojxona va chegara rasmiyatchiliklari va berilayotgan mamlakatdagi valyutaning kursi, transport turlarini ularning yo’nalishlari va bahosi haqida gazetalar, jurnallar, sayohatnomalar).

12.Ekologik xizmatlarning tabiat va madaniyat muhofazasi xizmatlari tarixiy va madaniy yodgorliklarni qo’riqlash bo’yicha inspektsiyalar).

O’zbekistonda turizm infratuzilmasining rivojlanishi haqida gapirar ekanmiz, mamlakatning asosiy turizm rayonlariga bo’linishi xususida to’xtalib o’tish muhim ahamiyatga egadir. Bugungi kunda Respublikada to’rtta asosiy turistik mintaqa mavjud bo’lib, ular Farg’ona, Samarqand-Buxoro, Toshkent va Xorazm turizm mintaqalaridir. Farg’ona turizm mintaqasi Farg’ona vodiysini o’z ichiga hamrab oladi. Uning turistik resurslari arxeologik qazilmalar va me’morchilik obidalari, qulay tabiiy sharoitlar, an’anaviy xalq hunarmandchiligi va san’ati mahsulotlari, sanoat va agrar komplekslardan iborat. Bu yerda avtomobil va temir yo’llarning keng tarmog’ini mavjudligi ham Farg’ona mintaqasidan turizm maqsadlarida foydalanishga, uning butun hududida turizm bazalari va dam olish maskanlarini joylashtirishga imkoniyat yaratadi. Toshkent turizm mintaqasi kelgusida turizmning barcha turlarini rivojlantirish uchun universal imkoniyatlarga egadir. Mazkur turizm rayonidagi madaniyat yodgorliklari, poytaxt viloyatining bugungi hayoti, qurilishlar, yangi shahar va qishloqlar, zamonaviy madaniyat, mintaqaning tabiati, boy landshafti, rang-barang o’simlik va hayvonot dunyosi uning diqqatga sazovor bo’lishiga sabab bo’ladigan muhim omildir. Avtomobil va temir yo’llari tarmog’i Toshkent turizmi mintaqasidagi turizm markazlarini bir-biri bilan bog’laydi hamda shahar atrofidagi temir yo’l va avtomobil turizmini rivojlantirishga imkon beradi. Samarqand-Buxoro turizm mintaqasi Samarqand, Buxoro va Navoiy viloyatlarini o’z ichiga hamrab oladi. Samarqand va Buxorodagi butun dunyoga mashhur me’morchilik obidalari ushbu mintaqadagi turizmni rivojlantirilishiga asos hisoblanadi. Bundan tashqari, Zarafshon daryosi orqali o’tuvchi temir yo’l va keng tarmoqdagi shosse yo’llari, Zarafshon tog’ tizmasi orqali o’tgan unchalik baland bo’lmagan dovonlar va yaxshi trassalar mintaqada turizmni rivojlantirish uchun g’oyatda qulay omil hisoblanadi. Xorazm turizm mintaqasining salohiyati asosan Xivaning Ichan qal’a qo’riqxonasida joylashgan va jahonda misli yo’q g’oyatda boy tarixiy-me’morchilik yodgorliklariga tayanadi. Faoliyat ko’rsatayotgan turizm mintaqalari bilan bir qatorda yana istiqbolli mintaqalar mavjud bo’lib, ular Jizzax, Qarshi-Termiz va O’rta-Qoraqalpoq mintaqalaridir. Kelajakda bu mintaqalardagi mavjud imkoniyatlarning rivojlantirilishi mamlakatimizda turizm xizmatlari bozorini yanada kengayishiga olib kelishi mumkin.