Turkiy tillarning qiyosiy tarixiy grammatikasi

Turkiy tillarning unlilar tizimi. Dunyodagi barcha tillarda bo’l- gani kabi turkiy tillarda ham unli va undoshlar oppozitsiyasi mavjud.Hozirgi turkiy tillarda unli va undosh tovushlar miqdori bir xil emas.Tuva, gagauz, chulim, tatar tillarida unlilar miqdori variantlari bilan hisoblaganda yigirmatadan ortadi. Masalan, gagauz tili fonetikasida 18ta unli fonema beriladi:a, i, o, u, e, i, о:, и:, a:, aa, и, oo, uu, ее, ii, 0:0:,

• Turkiy tillarning unlilar tizimi. Dunyodagi barcha tillarda bo’l- gani kabi turkiy tillarda ham unli va undoshlar oppozitsiyasi mavjud.Hozirgi turkiy tillarda unli va undosh tovushlar miqdori bir xil emas.Tuva, gagauz, chulim, tatar tillarida unlilar miqdori variantlari bilan hisoblaganda yigirmatadan ortadi. Masalan, gagauz tili fonetikasida 18ta unli fonema beriladi:a, i, o, u, e, i, о:, и:, a:, aa, и, oo, uu, ее, ii, 0:0:,

Turkiy tillarning aksariyatida unli fonemalar 8ta:

Turkiy tillarning aksariyatida unli fonemalar 8ta:

Qsqa unlilar a 0 e 11 ii 1 i

• Cho‘ziq unlilar a: э: о: e: u: ii: r. i:
• hozirgi o’zbek adabiy tilida 6 ta unli fonema mavjud.
• Qadimgi turkiy til davriga xos til oldi a ning lablangan orqa qator a unlisiga o’tishi tatar, boshqird tillari uchun xarakterlidir: бащр “mis”.0 ‘zbek tiliga lablanmagan о xosdir: бош, mong Turkiy tillarga xos cho’ziq a unlisi turkman va yoqut tillarida ko’proq saqlangan.

Oltoy. Gagauz, qirg’iz, tuva, turkman, yoqut tillarida va o’zbek tilining qorabuloq shevasida unlilar uzun-qisqaligiga ko’ra farqlanadi. Bu holat fiziologik farq boTib, m a’noni farqlash uchun xizmat qiladi. Masalan, qorabuloq shevasida: a:t “ism” – at “ot”( hayvon) , a:c ‘‘och” (sifat) – oc- “och-” (fe’l). Bu so‘zlar tarkibidagi uniilar birlamchi cho‘ziq unlilar hisoblanib, shu so‘z tarkibida azaldan cho‘ziq holda mavjud boTgan. Turkiy tillarda unlilar o‘zgarishi. Chuvash adabiy tilida unlautda a ning ga o’tishi kuzatiladi: bas chuv. nuc3S; turk. Tap- “топмок”, chuv

• Oltoy. Gagauz, qirg’iz, tuva, turkman, yoqut tillarida va o’zbek tilining qorabuloq shevasida unlilar uzun-qisqaligiga ko’ra farqlanadi. Bu holat fiziologik farq boTib, m a’noni farqlash uchun xizmat qiladi. Masalan, qorabuloq shevasida: a:t “ism” – at “ot”( hayvon) , a:c ‘‘och” (sifat) – oc- “och-” (fe’l). Bu so‘zlar tarkibidagi uniilar birlamchi cho‘ziq unlilar hisoblanib, shu so‘z tarkibida azaldan cho‘ziq holda mavjud boTgan. Turkiy tillarda unlilar o‘zgarishi. Chuvash adabiy tilida unlautda a ning ga o’tishi kuzatiladi: bas chuv. nuc3S; turk. Tap- “топмок”, chuv
• .Tup-’, no‘g ‘. Jar- “yormoq” – chuv. Cur.

E’tiboringiz uchun rahmat