Turkiya bank tizimi

Turkiya bank tizimi
Turkiya bank tizimi Markaziy bank, davlat tijorat va xususiy banklar tarmog‘i va xorijiy banklardan iborat. 1990 yili Markaziy bank aktivlari deyarli 65 trillion turk lirasini tashkil qilib, undan 4,4 trillion lirasi – oltin va 17,5 trillioni xorijiy valyuta shaklida bo‘lgan. Markaziy bank depozitlari (qo‘yilmalari) 9,9 trillion turk lirasi va 32,2 trillion turk lirasii – xorijiy valyutani tashkil qilgan. U mamlakatning barcha viloyatlarida va yirik shaharlarida o‘zining filiallariga ega. Yirik tijorat va xorijiy banklarning ro‘yhati va aktivlari quyidagi jadvalda berib o‘tiladi.
Turkiya Respublikasi Markaziy banki ( TCMB ) banknotlarni muomalaga chiqaradigan, Turkiya Respublikasi Hukumatining pul kredit siyosatini amalga oshiradigan, kassir vazifasini bajaradigan va iqtisodiy va moliyaviy maslahatchi vazifasini bajaradigan yuridik jihatdan mustaqil iqtisodiy muassasadir. Hukumat qog'oz pullarni (banknotlarni) chop etish monopoliyasini o'zida saqlab qoladi va shu vakolat asosida pul-kredit siyosatini mustaqil belgilaydi. Bundan tashqari, G‘aznachilik va Moliya vazirligiga qarashli zarb va shtamp bosmaxona bosh boshqarmasi tomonidan zarb qilingan tangalar muomalasi Markaziy bank tomonidan ta’minlanadi.
Markaziy bankning asosiy maqsadi narx barqarorligini ta'minlashdir. Bank, shuningdek, o'zining asosiy maqsadiga zid bo'lmasa, mamlakat taraqqiyoti uchun amalga oshiriladigan siyosatni qo'llab-quvvatlashga harakat qiladi. Pul-kredit siyosatini amalga oshirish uchun faqat bank vakolatlidir. Narxlar barqarorligini ta'minlash maqsadida o'zi belgilaydigan siyosat doirasida pul-kredit siyosati vositalaridan erkin foydalanishi mumkin. Bank siyosat vositalarini amalga oshirish va iqtisodiyotni monitoring qilish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni to'plash va auditorlik institutlariga haqli. Bankning vazifa va vakolatlarini quyidagi sarlavhalar ostida guruhlash mumkin
Banknotlarni muomalaga chiqarish va pul muomalasini ta'minlash. Pul-kredit siyosatiga muvofiq zarur bo'lgan mamlakat valyutasidagi banknotlarni muomalaga chiqarish. U pul muomalasi va hajmini tartibga solish uchun zarur tashkilotni ta'minlaydi, usullar va texnik infratuzilmani ta'minlaydi va boshqaradi.
Pul-kredit siyosatini belgilash: Bank narx barqarorligini ta’minlash maqsadida pul-kredit siyosatini belgilaydi va amalga oshiradi. Shu maqsadda u foiz stavkalarini belgilaydi va banklarga oxirgi instansiya kreditori sifatida xizmat qiladi. Bundan tashqari, pul-kredit siyosati maqsadini amalga oshirish uchun u moliyaviy bozorlarni yaqindan kuzatib borishi va faoliyat yuritayotgan institutlarning to'g'ri harakat qilishini kuzatishi mumkin. Nazorat zonasidan tashqarida bo'lgan hollarda, bank nazorat qilish huquqiga ega bo'lgan boshqa muassasalar va tashkilotlarni xabardor qiladi va ular bilan hamkorlik qiladi.
Markaziy bankning tashkil etilishiga asos bo'lgan 1715-sonli Markaziy bank qonuni davr shartlariga muvofiq tayyorlangan. Qonunga ko‘ra, banknotlarni muomalaga chiqarish imtiyozi Markaziy bankka berildi. Markaziy bank tom ma'noda G'aznachilik agenti sifatida tasvirlangan. Bankning pul-kredit siyosati vositalaridan foydalanishi va hukumat bilan hamkorlikda faoliyatini davom ettirishi ham qonunning asosini tashkil etdi. 1715-sonli qonun bilan mamlakat taraqqiyotini ta’minlash Markaziy bankning asosiy vazifasi etib belgilangan[4]. Qonunga ko`plab o`zgartirishlar kiritilgan bo‘lsa-da, Markaziy bankning asosiy vazifasi, uning hukumat bilan ishlashi va valyuta nazoratini davom ettirish saqlanib qoldi.
1970 yilda 1211-sonli Markaziy bank qonuni kuchga kirdi va 1715-sonli Markaziy bank qonuni bekor qilindi. 1211-sonli Qonunning eng muhim farqi shundaki, u Markaziy bank vakolatlarini oshirdi. Ushbu qonun bilan bankning asosiy maqsadi rivojlanish rejalari va davlat siyosatini qo'llab-quvvatlash belgilandi[3]. 1980-yildan keyin Turkiyaning import oʻrnini bosish oʻrniga eksportni qoʻllab-quvvatlovchi rivojlanish rejasiga oʻtishi va 1980-yillardagi texnologik oʻzgarishlar Markaziy bankning ham modernizatsiya jarayoniga kirgan yillari boʻldi. 1980-yillarda yana valyuta nazorati bekor qilindi.
E’tiboringiz uchun raxmat