Turli tizimli tillarda inkor ifodalovchi lingvistik birliklar V mundarija

Bunday holda, ekvivalent bo'lmagan lug'at haqida gapirish odatiy holdir. Bular boshqa tilning leksik birliklari orasida na toʻliq, na qisman ekvivalentiga ega boʻlmagan tillardan birining leksik birliklari (soʻzlar yoki turgʻun birikmalar) (toʻgʻri nomlar, tashkilot nomlari, gazetalar, turli voqeliklar, yaʼni soʻzlar, yaʼni soʻzlar, soʻzlar yoki turgʻun birikmalar). boshqa tilda gapiradigan odamlarning amaliy tajribasida mavjud emas; leksik birliklar tasodifiy bo'shliqlar). Ularni to'g'ri tarjima qilish uchun quyidagi usullar mavjud:
- tarjima transliteratsiyasi va transkripsiyasi;
-kaliz qog'ozi;
- tavsiflovchi (tushuntirish) tarjima;
- taxminiy tarjima;
- transformatsion tarjima.

3.2. Badiiy nasr uslubining tasdiq va inkor modalligi tarjimasining nutqiy amalga oshirilishi muammosi

Grammatika shakldan semantikaga yaqinlashganda ham funktsional xususiyatga ega bo'lishi mumkin, agar asosiy e'tibor shakllarning ma'nolari va ularning faoliyat ko'rsatish qonuniyatlariga qaratilgan bo'lsa. Biroq, funktsional grammatikaning o'ziga xosligi, uning xususiyatlarining to'liqligida, grammatik tavsifning qurilishini belgilaydigan "semantikadan" yondashuv kiritilganda paydo bo'ladi. Funksional grammatikada tahlilning “semantikadan formal vositalargacha” yetakchi o‘rni so‘zlovchining nutq faoliyati uchun ushbu yo‘nalishning alohida ahamiyati bilan bog‘liq. Gapni shakllantirish jarayonida so‘zlovchi o‘zi aytmoqchi bo‘lgan ma’nodan rasmiy vositalarga o‘tadi. 
"Semantikadan" grammatik tavsifi so'zlovchining aqliy va nutq faoliyatining bu tomoniga mos keladi. Yuqorida aytilganlar so'zlovchi uchun shakldan semantikaga yo'nalishning ahamiyatini kamaytirmaydi. Notiqning lingvistik kompetensiyasi har bir til vositalarining funktsional imkoniyatlariga va ularning ishlash qoidalariga ega bo'lishni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, ma'ruzachi uchun vositalardan funktsiyalarga yondashuv dolzarb bo'lib qoladi. Shuningdek, ma'ruzachi o'z nutqini nazorat qilish bilan birga, tinglovchining pozitsiyasiga aylanishini ham hisobga olish kerak. Binobarin, uning aqliy va nutqiy faoliyatida tafakkurdan uni ifodalash vositalariga asosiy yo`nalish rasmiy vositalardan lingvistik va aqliy mazmunga yo`nalish bilan uyg`unlashadi. Tinglovchining pozitsiyasi ham noaniq. Tinglovchining aqliy va nutq faoliyatining asosiy yo'nalishi rasmiy vositalardan ularning ma'nolari va ulardan kelib chiqadigan ma'no (vaziyat, kontekst va ensiklopedik ma'lumotlar bilan bog'liq) bilan bir qatorda tinglovchi uchun uning shaxsiy tajribasi muhim rol o'ynaydi. ma'ruzachi pozitsiyasida faoliyat. 
Notiqlik faoliyati mexanizmini bilmasdan turib, tinglovchining faoliyatini to'liq amalga oshirish mumkin emas. Yuqorida aytilganlarning barchasi funktsional grammatikaning bunday qurilishi zarurligini tasdiqlaydi, bunda uning tuzilishi "semantikadan" yondashuv bilan belgilanadi va lingvistik faktlarni tavsiflashda ikkala yondashuvning o'zgarishi qo'llaniladi. Funksional grammatikada tavsifning har ikki yo‘nalishini sintez qilish zarurati, shuningdek, ma’lum bir funktsiyani turli til vositalari bilan amalga oshirish mumkinligiga asoslanadi va boshqa tomondan: bir xil lingvistik vositalar turli funktsiyalarni bajarishi mumkin va odatda turli funktsiyalarga ega (qarang. S. O. Kartsevskiy tomonidan ilgari surilgan lingvistik belgining assimetrik dualizm printsipi). Faqat "ikki tomonlama yondashuv" bu assimetrik munosabatlarning to'liqligini qamrab oladi. Shakldan semantikaga yo'nalish har qanday grammatikada, shu jumladan funktsional grammatikada ham zarur. 
Faqatgina shaklga tayanish ushbu tilda ifodalangan ma'nolarni, ularning barcha murakkabligi, oldindan aytib bo'lmaydigan xilma-xilligi bilan aniqlash va hisobga olish imkonini beradi. Boshqa tomondan, semantikadan kelib chiqqan holda tahlil qilish grammatikada uzoq vaqtdan beri o'rganilgan (masalan, affiksatsiya) "oddiy va aniq" vositalardan tashqariga chiqishga va elementlarning o'zaro ta'siri bilan bog'liq bo'lgan murakkabroq vositalarni o'rganishga imkon beradi. turli darajalar. Grammatik tavsifning ko'rib chiqilayotgan yo'nalishlari o'rtasida ichki bog'lanishlar mavjud. "Semantikadan" yondashuvi "shakldan" tavsifining natijalarini bilvosita o'z ichiga oladi. Funktsional grammatikada o'rganiladigan semantika har doim "potentsial grammatik" bo'ladi¹⁴.
Va so'zlarning leksik ma'no elementlari haqida gapiradigan hollarda (masalan, holat va munosabatlar fe'llari) bu elementlar tilning tuzilishi va uning birliklarining ishlashi uchun zarurdir. Ular umumlashgan semantik kategoriyalarning o‘zgaruvchanlik doirasiga kiradi, ularning ifodalanishida grammatik vositalar ishtirok etadi. Grammatikada “ikki tomonlama yondashish” zarurligi hamda shakl va maʼnodan kelib chiqadigan yoʻnalishlar oʻrtasidagi bogʻlanishlar haqidagi gʻoya tilshunoslar tomonidan azaldan bildirilgan.
Shunday qilib, tilda buyruq mayli shaklining mavjudligi bu til psixikasida buyruq-istak turkumi bor, degan xulosaga kelish imkonini beradi. Ammo, boshqa tomondan, bu turkum boshqa tovush ko'rinishlarida, masalan, tegishli intonatsiya bilan talaffuz qilinadigan infinitiv shaklida boshqa shakllarda ifoda topishi mumkin. Demak, tadqiqotchi shakl yordamida ma’lum bir qadriyatni, toifani o‘rnatib, orqaga qaytishi va topilgan kategoriya nuqtai nazaridan fikrning tildagi tashqi ko‘rinishlarining barcha materialini qayta ko‘rib chiqishi kerak. Natijada qo‘sh kelishik tizimi hosil bo‘ladi: 1) buyruq mayli shakli buyruq kelishigi, kelishik va boshqalarning grammatik kategoriyalarini ifodalaydi; 2) buyruq gap kategoriyasi buyruq mayli shaklida, ma’lum intonatsiyaga ega bo‘lgan infinitiv shaklida va hokazo. 
Va faqat shu ikkinchi tizimda sintaksis tugallanadi va ong hodisalarining ma'lum bir sohasi va ularning tashqi namoyon bo'lish usullari to'g'risidagi ta'limot bo'lish maqsadiga erishadi" (Bernshteyn 1922: 213). Shunga o‘xshash fikrlarni 1924-yilda O.Jespersen “Grammatika falsafasi” asarida shunday ifodalagan: “Agar biz leksikologiyada o‘rnatgan ikki tomonlama yondashuv tamoyilidan kelib chiqsak, izchil tizim yaratilishi mumkin. Grammatikada ham tashqi tomondan ham, ichkaridan ham boshlash mumkin. Birinchi qismda (F > 3) berilgan miqdor sifatida shakldan boshlaymiz va keyin uning qiymati yoki funktsiyasini o'rnatamiz; ikkinchisida (S > F), aksincha, ma'no yoki vazifadan boshlaymiz va ularning qanday shaklda ifodalanganligini o'rnatamiz. Har ikki qismdagi grammatika faktlari bir xil, faqat ularga yondashuv boshqacha: grammatikaning ikkala qismi ham turli talqinlari bilan bir-birini to'ldiradi va, birgalikda olib, u yoki bu tilning umumiy faktlarini to‘liq va aniq ko‘rib chiqish. Ushbu vositalardan birini va uning funktsiyasini ajratib ko'rsatish (masalan, taksi funktsiyasida gerundlar bilan konstruktsiyani ajratib ko'rsatish), biz ushbu funktsiyani amalga oshirish bilan bog'liq bo'lgan boshqa lingvistik vositalarni muqarrar ravishda "ushlaymiz". 
3.3. Tasdiq va inkor illokulyatsiyasi tarjimasining metametalingvistik mohiyati.
Badiiy matnni bir madaniy muhitdan ikkinchisiga o‘tkazish tarjimonning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga qarab turlicha amalga oshirilishi mumkin. Eng oddiy maqsad - syujetni qayta tiklash. Bunday holda, tarjima deyarli asarning badiiy mohiyatiga ta'sir qilmaydi, ammo bu erda madaniyatlararo tafovutlar paydo bo'lishi mumkin, bu esa o'quvchilarning asarning syujeti va voqea asosini tushunishiga to'sqinlik qiladi. Manba va tarjima tillari mamlakatlaridagi turli xil madaniy an'analar, turli xil qadriyatlar tizimi, umume'tirof etilgan baholar va xatti-harakatlar normalari personajlarning harakatlarini tarjima o'quvchisi uchun tushunarsiz, g'ayratsiz holga keltirishi mumkin, chunki tarjimon voqealarni faqat mexanik ravishda takrorlaydi.
Badiiy asar o‘quvchini boshqa xalq hayotining o‘ziga xos xususiyatlari, uning tarixi, urf-odatlari, an’analari, milliy mentaliteti bilan tanishtirish uchun tarjima qilinishi mumkin. Bunda tarjimon matnning milliy-madaniy moslashuvidan deyarli butunlay voz kechishi, matndagi voqelikni imkon qadar saqlab qolishi, tarjimani keng sharh bilan ta’minlagan holda frazeologik birliklarning iziga tushishi kerak. Bunday tarjima shartli ravishda o‘lkashunoslik deb atalishi mumkin bo‘lgan vazifani bajaradi, lekin u asl nusxaning badiiy obrazini qayta tiklashni amalda istisno qiladi.
Nihoyat, til to‘sig‘i tufayli asarini asl nusxada o‘qiy olmagan yozuvchining ijodi bilan o‘quvchilarni tanishtirish maqsadida badiiy matnni tarjima qilish mumkin. Bunday holda, birinchi navbatda, aynan matnning badiiy jihatlari qayta qurishni talab qiladi. Dastlabki ikki holatda tarjimon, asosan, matnning faqat bitta vazifasi – xabar funksiyasi bilan shug‘ullangan. Bu erda, u bilan birga, ta'sir qilish funktsiyasi juda muhimdir. Aynan shu holatda matnning milliy-madaniy shartliligi birinchi o‘ringa chiqadi. Bu badiiy obrazni yaratish har doim ular uchun umumiy bo'lgan ma'lum bir fon bilimlari, tarixiy, adabiy, madaniy birlashmalar, ma'lum bir qadriyatlar tizimi haqidagi ma'lum bir g'oyaga tayanishi bilan izohlanadi. ular qabul qilishlari yoki qabul qilmasliklari mumkin.
Tarjima biz odatda badiiy tarjima uchun qo‘yadigan barcha talablarga javob beradigan tarzda mukammal tarzda amalga oshirilishi mumkin, masalan: muallifning ijodiy shaxsini, uslubini takrorlash, shu bilan birga tarjimada asar qabul qilingan yoki qabul qilinganidan boshqacha qabul qilinadi. yozilgan tilda, chunki umuminsoniy tushunchalarning umumiyligi bilan birga, har bir xalq, har bir madaniyat va hatto har bir tarixiy davr ularga o'ziga xos, faqat o'ziga xos mazmunni kiritadi. Bunday holda, tarjimon nafaqat chet el madaniyati faktlari bilan tanish bo'lishi va ularni tarjimada takrorlay olishi, balki ularni tarjima o'quvchilariga tushunarli qilish uchun ham g'amxo'rlik qilishi kerak. Madaniyatdagi o'ziga xos va noyob hodisalar boshqa tilda tom ma'noda takrorlansa, tarjimada noto'g'ri yoki tushunarsiz iboralar muqarrar ravishda paydo bo'ladi. Afsuski, ba'zi tarjimonlar haqiqatda biror xalqning tilini o'rganganlari uchun uning madaniyati ertami-kechmi o'z-o'zidan qo'llanilishidan, uning xususiyatlari uchun har doim ona tilidagi mos ekvivalentlar bo'lishidan kelib chiqadi. Xalq tilidan tarjima qilish ularning hayotini chinakam bilmagan holda, beparvolik yoki shoshqaloqlik bilan amalga oshirilsa, xato ehtimoli qanchalik katta ekanligini baholashda xotirjamlik va beparvolik shundan kelib chiqadi.
Matn olamiga kirib borishni osonlashtirish uchun muallif asl madaniyat vakili sifatida qabul qiluvchiga matn olamini ma'lum bir madaniyatga bog'lash va uni aniqlash imkonini beradigan ma'lum maslahatlar beradi. Maslahat sifatida madaniyatning ma'lum modellariga aniq havolalar ham, xatti-harakatlarning, xatti-harakatlarning yashirin belgilaridan ham, odatda ma'lum bir madaniyat modellari bilan bog'liq bo'lgan o'ziga xos xususiyatlardan foydalanish mumkin. Tarjima qilingan adabiy matnning o'ziga xosligi shundaki, u qabul qiluvchi tegishli bo'lganidan farq qiladigan madaniy jamiyatning xususiyatlariga ega, ya'ni ushbu matnda yaratilgan dunyo uning "madaniy yo'nalish belgilari" ga ega. qabul qiluvchi tegishli bo'lgan madaniyatdan boshqa madaniyatga tegishli. Boshqa tomondan, bunday madaniy belgilar Madaniy fondning har qanday elementlariga ishora qiluvchilar uydirma boʻlib, matn muallifining tasavvuri bilan maxsus yaratilgan, chunki ular voqelikni hujjatlashtirmaydi, balki asar muallifi tomonidan yaratilgan voqelikdir. Biroq, bu "hayoliy" belgilarning haqiqiylarga mos kelishini istisno qilmaydi. Shunday qilib, tarjima qilingan adabiy matnning madaniy fondi elementlari, go‘yoki, qo‘sh sinish oladi: bir tomondan, muallif tasviri prizmasi orqali, ya’ni muallifning voqelik kontseptsiyasi orqali, ikkinchi tomondan. qo'l, tarjima orqali, tarjimani oluvchining idrokiga madaniy tajriba xususiyatlarini etkazishga intiladi. Bu borada matnni qabul qiluvchining madaniyatiga o'tkazish va shu bilan birga "boshqa madaniy" lazzatni saqlab qolish talabi etarli darajada oqlanadi. matn muallifining tasavvuri bilan maxsus yaratilgan, chunki ular haqiqatni hujjatlashtirmaydi, balki asar muallifi tomonidan yaratilgan haqiqatdir. Biroq, bu "hayoliy" belgilarning haqiqiylarga mos kelishini istisno qilmaydi. 
Shunday qilib, tarjima qilingan adabiy matnning madaniy fondi elementlari, go‘yoki, qo‘sh sinish oladi: bir tomondan, muallif tasviri prizmasi orqali, ya’ni muallifning voqelik kontseptsiyasi orqali, ikkinchi tomondan. qo'l, tarjima orqali, tarjimani oluvchining idrokiga madaniy tajriba xususiyatlarini etkazishga intiladi. Bu borada matnni qabul qiluvchining madaniyatiga o'tkazish va shu bilan birga "boshqa madaniy" lazzatni saqlab qolish talabi etarli darajada oqlanadi. matn muallifining tasavvuri bilan maxsus yaratilgan, chunki ular haqiqatni hujjatlashtirmaydi, balki asar muallifi tomonidan yaratilgan haqiqatdir. Biroq, bu "hayoliy" belgilarning haqiqiylarga mos kelishini istisno qilmaydi. Shunday qilib, tarjima qilingan adabiy matnning madaniy fondi elementlari, go‘yoki, qo‘sh sinish oladi: bir tomondan, muallif tasviri prizmasi orqali, ya’ni muallifning voqelik kontseptsiyasi orqali, ikkinchi tomondan. qo'l, tarjima orqali, tarjimani oluvchining idrokiga madaniy tajriba xususiyatlarini etkazishga intiladi. 
Bu borada matnni qabul qiluvchining madaniyatiga o'tkazish va shu bilan birga "boshqa madaniy" lazzatni saqlab qolish talabi etarli darajada oqlanadi. lekin asar muallifi yaratgan voqelikdir. Biroq, bu "hayoliy" belgilarning haqiqiylarga mos kelishini istisno qilmaydi. Shunday qilib, tarjima qilingan adabiy matnning madaniy fondi elementlari, go‘yoki, qo‘sh sinish oladi: bir tomondan, muallif tasviri prizmasi orqali, ya’ni muallifning voqelik kontseptsiyasi orqali, ikkinchi tomondan. qo'l, tarjima orqali, tarjimani oluvchining idrokiga madaniy tajriba xususiyatlarini etkazishga intiladi. Bu borada matnni qabul qiluvchining madaniyatiga o'tkazish va shu bilan birga "boshqa madaniy" lazzatni saqlab qolish talabi etarli darajada oqlanadi. lekin asar muallifi yaratgan voqelikdir. Biroq, bu "hayoliy" belgilarning haqiqiylarga mos kelishini istisno qilmaydi. Shunday qilib, tarjima qilingan adabiy matnning madaniy fondi elementlari, go‘yoki, qo‘sh sinish oladi: bir tomondan, muallif tasviri prizmasi orqali, ya’ni muallifning voqelik kontseptsiyasi orqali, ikkinchi tomondan. qo'l, tarjima orqali, tarjimani oluvchining idrokiga madaniy tajriba xususiyatlarini etkazishga intiladi. 

III bob uchun xulosa

Niyatlar metatillarini o'rganish natijalarini qiyosiy tahlil qilish, shuningdek, turk va o’zbek tillarida ularni tashkil etuvchi tasdiqlovchi va inkor modalliklarining tasviriy xususiyatlarini etnoga xos bo'lganlardan ajratish imkonini berdi.
Shunday qilib, so'zlovchining etnik mansubligiga bog'liq bo'lmagan pragmatik universallarga tegishli bo'lgan bir qator omillar aniqlandi. Bu, birinchi navbatda, boshlang'ich va yakuniy niyatlarga ajratilgan nutq niyati tushunchasiga tegishli. Bu tushuncha gapning qasddan nazariyasi va kengroq aytganda, nutq harakatlarining umumiy nazariyasining o‘zgarmas o‘zagini tashkil etadi. Yakuniy niyatlar majmui na miqdoriy, na sifat jihatidan tilga bog'liq emas. Nutq mazmunining pragmatik tarkibiy qismining tarkibi universaldir: turk va o’zbek tillarida nutq niyatlarining bir xil turlarida uning tarkibiy qismlari sifatida tasdiqlash va inkor qilish ushbu maqolada taklif qilingan miqyosda baholangan bir xil ta'sirchanlik darajasini namoyish etadi.
Biz kuzatilayotgan o'zgarmaslikka izoh berishga harakat qildik, uning sababi gap mazmunining universal xususiyatida ko'rinadi, unda ikkita komponent ajralib turadi: U taklif va modal. Ikkinchisi gapning qasddan ma'nosini ham o'z ichiga oladi. Nutqning modalligi doirasida so'zlovchining nutq ishi orqali nutq sherigiga munosabatini shakllantiradigan ma'no shu tariqa so'zlashuvchi sub'ektning millatiga ham, tilga ham bog'liq bo'lmagan ma'lum bir antropuniversallikni aks ettiradi. foydalanadi.
Turk va o’zbek tillarida turli pragmatik gaplarda tasdiqlash va inkor modalligining ishlash mexanizmi ham o'ziga xos emasligi aniqlandi. Uning mohiyati shundan iboratki, gap ma’nosining modal komponenti doirasida uning tarkibiy qismlarini qasddan bo‘lmagan qismdan maqsadli qismga ko‘chirish mumkin, keyin esa ular (komponentlar) pragmatik ahamiyatga ega bo‘ladi.
Agar o’zbek va turk tillarida pragmatikaning metatillarining funktsional mohiyati universal deb tan olinsa, ularning moddiy asoslari o'ziga xosdir, chunki ular turli til tizimlarining belgilariga asoslanadi.
Turk tilidan o’zbek tiliga tarjimalarning qiyosiy tahlili shuni ko'rsatdiki, tasdiqlash va / yoki inkor lingvosemiotik usulda amalga oshirilgan yuqori, o'rta yoki past darajadagi taassurotni ko'rsatadigan bayonotlar mazmunining qasddan tarkibiy qismi. Qayta kodlash jarayoni shaklidagi tarjima ushbu nutq niyatini turk tilidan o’zbek tiliga tarjima qilishda muntazam ravishda ishlatiladigan metametalingvistik substansiyaning paydo bo'lishiga olib keladi.

UMUMIY XULOSA

Ushbu dissertatsiya tadqiqotida tasdiqning modal kategoriyasi - inkor qilishning illokatsion mohiyatini turk va o’zbek tillari materiali bo'yicha qarama-qarshi tilshunoslik va tarjima nazariyasi nuqtai nazaridan o'rganishga harakat qilindi.
Tadqiqotning uslubiy asosi nutq aktlari nazariyasining pragmalingvistik yo'nalishi bo'lib, tadqiqot predmeti nutqiy nutq aktlarini amalga oshiradigan va ularning lingvistik ma'nosida bo'lgan bayonotlarda tasdiqlovchi va salbiy (birinchi darajali) modalliklarning ishlashi edi. holat, monopredikativ yoki predikativ bo'lmagan konstruktsiyalar.
"Boshlang'ich va yakuniy nutq niyatlari" tushunchalariga asoslanib, biz turk va o’zbek tillari uchun universal pragmatik paradigma deb hisoblanishi mumkin bo'lgan bayonotlarning pragmatik tasnifini ishlab chiqdik. Biz bayonotlarning quyidagi pragmatik turlarini aniqladik:
1) so'zlashuvdagi yakuniy niyatning ifodalanganligining rasmiy asoslari bo'yicha aniq va yashirin gaplar, deb atalmish so'zlashuv fe'llari orqali;
2) birlamchi va ikkilamchi: boshlang'ich nutq niyatining turiga (xabar, motivatsiya, savol) ko'ra yashirin gaplar birlamchi pragmatik tip deb ataladigan uchta katta gap guruhiga bo'linadi. Bu erda konstativlar (boshlang'ich niyat - xabar), direktivalar (inducement) va so'rovlar (savol) farqlanadi. Yakuniy nutq niyatining turiga ko'ra, biz yashirin so'zning ikkilamchi pragmatik turini ajratamiz, uning belgilanishi uning asosiy pragmatik holati va yakuniy nutq niyatining ko'rsatkichini o'z ichiga oladi, masalan, konstativ-bayon, buyruq-tartib, a. so'roqli identifikatsiya;
3) yakuniy niyatni amalga oshirish usuliga ko‘ra to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita yashirin gaplar farqlanadi: agar gap o‘zining dastlabki niyatining semantik sohasiga kiritilgan yakuniy niyatni amalga oshirsa, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri hisoblanadi; agar bayonot uning umumiy pragmatik maqomiga xos bo'lmagan yakuniy niyatni ifodalash uchun ishlatilsa, u bilvosita. Ko'chirilgan bayonotlarni belgilash uchun xuddi shu printsip to'g'ridan-to'g'ri bayonotlar misolida taklif qilinadi, masalan, konstativ-maslahat, ko'rsatma-rozilik, so'roq-inkor.
Nutq niyatining pragmatik kategoriyasi bu ishda metallingvistik substansiya – ikki o‘lchovli xususiyatga ega bo‘lgan lisoniy belgilarning funksional tizimi: mazmun tekisligi va ifoda tekisligi shaklida modellashtirilgan. Turk va o’zbek tillarida bunday metallingvistik shakllanishlarni tavsiflash uchun ushbu belgilar tizimlarining funktsional mohiyati va uni ifodalash uchun muntazam foydalaniladigan lingvistik vositalar arsenali o'rganildi.
Turk va o’zbek tillarida gapning tasdig'li parametrlari va uning tasdiqlovchi yoki salbiy modal holati o'rtasida tizimli aloqalar mavjudligi aniqlandi. Shu bilan birga, biz "yo'l qo'ymaslik darajasi" deb atagan gapning kommunikativ niyatini amalga oshirishda tasdiqlash va inkor qilishning ahamiyatlilik darajasi turlicha bo'lib, uni quyidagi miqyosda baholash mumkin:
1) yuqori darajadagi ta'sirchanlik - tasdiqlovchi yoki inkor modal ma'no, gapning illokatsion ma'nosini ifodalaydi;
2) o'rtacha ifodalanish darajasi - tasdiqlovchi yoki inkor modal ma'no, garchi u kommunikativ niyatning mazmunini to'liq to'ldirmasa ham, uning muhim doimiy tarkibiy qismidir;
3) past darajadagi norozilik - ta'bir pragmatikasi sohasida tasdiq va inkor teng darajada xizmat qilishi mumkin;
4) nol darajali nol - tasdiq va inkor nutqiy niyat tarkibiga kirmaydi.
Belgilangan pragmatik bayonot turlari ularda tasdiqlash va inkor qilish orqali ko'rsatilgan ta'sirchanlik darajasiga qarab to'rt guruhga bo'lingan.
Har xil pragmatik turdagi gaplarda ma'qul va inkor modalliklarning ifodalanish darajasini belgilovchi omillar aniqlangan:
1) ifodalash vazifasini ifodalashda rasmiy ifoda;
2) yakuniy nutq niyatining turi;
3) yakuniy nutq niyatini amalga oshirish usuli (to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita).
Cheklangan niyatlarning metallingvistik tizimlari ifodalash nuqtai nazaridan tavsiflanadi va tasdiqning modal kategoriyasi vositalarining roli - ularni turk va o’zbek tillarida amalga oshirishda roli aniqlanadi. Shunday qilib, ma'lum bo'ldiki, tasdiq va inkor modalliklarining ifodalanish darajasi, ularning ifodaviy mohiyatini aks ettirib, tasdiq va inkorning moddiy vakillarining gapning kommunikativ mazmunini ifodalashdagi rolini oldindan belgilab beradi. Bu erda uchta tendentsiya aniqlandi:
1) tasdik-inkor modal kategoriyasi kategoriyasi orqali yuqori darajadagi tasdig'li yoki inkorga ega bo'lgan yakuniy nutq niyatlari amalga oshiriladi;
2) tasdiq yoki inkor o'rtacha darajadagi o'rta darajadagi tasviriylikni namoyon etadigan yakuniy niyatlarni ifodalash uchun nafaqat tasdiqlovchi va inkor modallik vositalaridan, balki boshqa bir qator lisoniy belgilardan ham foydalaniladi;
3) past darajadagi noto'g'ri ta'kid va inkorga ega bo'lgan gaplarda ularni ifodalovchi modal vositalarning boshqa ko'rsatkichlar bilan kombinatsiyasi ham, ba'zi pragmatik metatillarning rasmiy jihatini tasdiqlash-inkor modal toifasi yordamida tartibga solishning mumkin emasligi ham mavjud. qayd etdi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Admoni V.G. Gapning modalligi haqida // Uch. ilova. LGPI, XXI jild, L., 2016 yil.
2. Admoni V.G. Gaplar tipologiyasi // Grammatikaning umumiy nazariyasi bo'yicha tadqiqotlar. M., 2018 yil.
3. Admoni V.G. Zamonaviy nemis tili sintaksisi. L., 2022 yil.
4. Aizenshtadt E.I. Zamonaviy ingliz tilidagi inkor turlarining tasnifi // Uch. ilova. MOPI, M., 2022, XXVI, №. 1.
5. Aizenshtadt E.I. Hozirgi ingliz tili tarkibida inkorning o`rni I Uch. ilova. Ularni MOPI. N.K. Krupskaya, LXXIII jild, 2019 yil, №. 5.
6. Amirov A.T. Zamonaviy ingliz tilida yashirin inkor. Dis. kand. filol. Fanlar. M., 2021 yil.
7. Andreeva I.V. Inkorning grammatik kategoriyasi va uning zamonaviy ingliz tilidagi stilistik imkoniyatlari. Dis. samimiy. filol. Fanlar. M., 2014 yil.
8. Andreichikova M.V. Ilk yangi oliy nemis davri tilidagi inkor toifasi. Abstrakt dis. kand. filol. Fanlar. Minsk, 2015 yil.
9. Arutyunova N.D. Gap va uning ma'nosi. M., 2016 yil.
10. Axmanova O.S. Lingvistik atamalar lug'ati. M., 1966 yil.
11. Axmanova O.S., Gvishiani N.B. Ilmiy tekstologiyaning vazifalari to'g'risida // Tilshunoslik masalalari va chet tillarini o'qitish metodikasi, jild. V. M., 1981 yil.
12. Barannikova L.I. Tilshunoslikka kirish. Saratov, 1973 yil.
13. Barxudarov L.S. Zamonaviy ingliz tili morfologiyasi bo'yicha insholar. M., 1975 yil.
14. Barxudarov L.S. Til va tarjima. M., 1975 yil.
15. Barxudarov S.G. Rus tili grammatikasi, 1-qism, Morfologiya. M.; 1938.16.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Amichba S.A. Abxaz va abaz tillaridagi maqol va postpozitsiyalarning ba'zi funktsional xususiyatlari haqida. - Cherkessk, 2022. - S. 98-105.
2. Arnold I.V. Zamonaviy ingliz tili stilistikasi. L., 2019. - 112 b.
3. Atazaxova S.T. Adige tilining so'z yasalishi va uning stilistik manbalari: tezisning konspekti. diss. samimiy. filolog, fan. Maykop, 2022. -22 b.
4. Afanasiev P.A. Zamonaviy ingliz tilida tasdiqlash va inkorni ifodalashda dialogik nutqni o'rgatish. Rostov n / a, 2019. - 259 p.
5. Axmanova O.S. Lingvistik atamalar lug'ati. M.: Sov. ensiklopediya, 2016. - 608-yillar.
6. Balova I.M. Kabard tilining maqol va matallari sintaksisi bo'yicha insholar. Nalchik, 2019. - 198 b.
7. Bartoshevich A. Soʻz yasalish tizimi taʼrifiga // Tilshunoslik masalalari, 2022.- 2-son. 73-83-betlar.
8. Barxudarov L.S. Zamonaviy ingliz tili morfologiyasi bo'yicha insholar. M.: Oliy maktab, 1975. 156 b.
9. Barxudarov L.S., Shtelling D.A. Ingliz tili grammatikasi. M., 1973. -302 b.
10. Yu. Baxarev A. I. Mantiq va grammatikada inkor. Saratov: Saratov universiteti nashriyoti, 1980. - 77p.11.Belyaeva T.M. Ingliz tilidagi fe’l o‘zaklarining so‘z yasash valentligi. M., 1979. - 142 b.
11. Berman I.M. Ingliz tili grammatikasi: o'z-o'zini tarbiyalash kursi. -M.: Oliy maktab, 1994. 288 b.
12. Bibliografik ko‘rsatkich: “Frazeologiya, umumiy va amaliy tilshunoslikda terminologiya masalalari”. Samarqand, 1986. – 156 b.
13. M. Bijeva Z.X. Adige tilidagi dunyo tasviri. Nalchik: Elbrus, 2000. -125 b.
14. Blyagoz 3. U. Xalq hikmati gavharlari. Maykop, 1992. - 127 b.
15. Boguslavskaya V.V. Sarlavha sifatida salbiy konstruktsiyalar (zamonaviy rus tilining gazeta-jurnalistik uslubiga asoslangan): Diss. samimiy. filol. Fanlar. Rostov-na-Donu, 1993. -181-yillar.
16. Boguslavskiy I. M. Sintaktik semantika bo'yicha tadqiqotlar: mantiqiy so'zlarning harakat sohalari, M., 1985. 215 b.
17. Bondarenko V.N. Inkor mantiqiy-grammatik kategoriya sifatida. M., 1983.-213 b.
18. Bondarko A.V. Funktsional grammatika. D.: Nauka, 1984. - 136 b.
19. Bondarchuk N.S. Inkor semantikasi haqida // Lingvistik semantika muammolari. Olma-Ota, 1986. - S. 11-15.
20. Borkovskiy V.I. Sharqiy slavyan tillarining qiyosiy-tarixiy sintaksisi. Oddiy gapning turlari. M., 1968. - 192 b.
21. Boronilo V.F. Ingliz tili asoslari. Xarkov: SPINART, 1991. -72s.
22. Bragina A.A. Sinonimlar va antonimlar o'rtasidagi semantik munosabatlar: (Salbiy shakllarning roli) // Rus. lang. maktabda. 1979. -№5. - S. 95-97.
23. Brodskiy I.N. Salbiy bayonotlar. JL, 1973.-104s.
24. Brusenskaya JI.H. Rus morfologiyasining normalari // Rostov davlat universitetining filologiya byulleteni. Rostov-na-Donu, 2001. - № 2. - B.31-34.
25. Bulatova JI.X. Dialekt morfologiyasini o'rganish // Til hayoti. M., 2001. -S.28-34.
26. Bulaxovskiy JI.A. Tilshunoslikka kirish. Ch. 11. M., 1953. - 179-lar.
27. Valyusinskaya Z.V. J1 romani dialoglari tuzilishidagi inkor gaplar. Tolstoy "Anna Karenina" // L.N. Tolstoyning tili va uslubi. Tula, 1978.1. S.86-91.
28. Vasilyeva S.A. Inkorning tabiati haqidagi savolga. // Leningrad oziq-ovqat sanoati texnologik instituti. Shanba. ishlaydi. L., 1958 S. 76-79.
29. Vvedenskaya L.A. Rus tilining antonimlari lug'ati. 2-nashr, rev. va qo'shimcha - Rostov, 1982. - 176 p.
30. Vvedenskaya L.A. Rus tilidagi antonimlarning mosligi // Rus tili bo'yicha qisqacha insholar. Uch. ilova. Kursk ped. in-ta. Kursk, 1970. - T. 72. - Nashr. Z.-S. 182-187.
31. Vvedenskaya L.A., Baranov M.T., Gvozdarev Yu.A. Ruscha so'z. 5-nashr, rev. va qo'shimcha - M., 1991. - 144b.
32. Veyxman G.A. Ingliz grammatikasida yangi. M.: Oliy maktab, 1990. -127 b.
33. Vizgina A.M. So‘roq gapning modal ma’nolarining ierarxik tizimi. // “Zamonaviy rus tili sintaksisining dolzarb muammolari” mavzusidagi III Respublika ilmiy konferensiyasining tezislari. -Boku, 1977.-231 b.
34. Vinogradov V.V. Rus tili (So'zning grammatik ta'limoti). 4-nashr. - M.: Rus tili, 2001. - 718 b.
35. Vinogradov V.V. Zamonaviy rus tili. So'zning grammatik ta'limoti. M., 1947.-784 b.
36. Vishnenkova V.V. Inkorning funksional-semantik kategoriyasi // Semantika. Faoliyatli. Matn. -Kirov, 2001. B.66.
37. Kavkaz filologiyasi va tarixi masalalari // KBR hukumati va KBNT RAS KBIGI, jild. Nalchik: El-Fa, 2000. - 218 p.
38. German tillaridagi lug‘atning morfologik va semantik tahlili masalalari: Universitetlararo. Ilmiy maqolalar to'plami. Gorkiy: GGPIIA, 1983. - S. 210-215.

1^ Amichba S.A. Abxaz va abaz tillaridagi maqol va postpozitsiyalarning ba'zi funktsional xususiyatlari haqida. - Cherkessk, 2022. - S. 98-105.

2^ Arnold I.V. Zamonaviy ingliz tili stilistikasi. L., 2019. - 112 b.

3^ Admoni V.G. Gaplar tipologiyasi // Grammatikaning umumiy nazariyasi bo'yicha tadqiqotlar. M., 2018 yil.

4^ Amirov A.T. Zamonaviy ingliz tilida yashirin inkor. Dis. .kand. filol. Fanlar. M., 2021 yil.

5^ Vinogradov, V.V. O’zbek stilistikasi muammolari. / V.V. Vinogradov - M.: Oliy maktab, 2021. - 320 b.

6^ Andreeva I.V. Inkorning grammatik kategoriyasi va uning zamonaviy ingliz tilidagi stilistik imkoniyatlari. Dis... samimiy. filol. Fanlar. M., 2014 yil.

7^ Shvedova, N.Yu. Zamonaviy o’zbek tilidagi oddiy jumlaning paradigmatikasi // O’zbek tili. Grammatikashunoslik.M., 2022.-135 b.

8^ Bloch, M. Ya. Ingliz tilining nazariy grammatikasi: Darslik. Falsafa talabalari uchun. fak. un-tov va fakt. Ingliz lang. Pedagogika universiteti. / M. Ya. Bloch. - Minsk.: Yuqori. maktab, 2019. - 310 b.

9^ Admoni V.G. Gapning modalligi haqida // Uch. ilova. LGPI, XXI jild, L., 2016 yil.

10^ Laguta, O.N. Mantiq va tilshunoslik. / O.N. Laguta. - Novosibirsk, 2020. - 140 p

11^ Arutyunova N.D. Gap va uning ma'nosi. M., 2016 yil.

12^ Axmanova O.S. Lingvistik atamalar lug'ati. M., 1966 yil.

13^ Barxudarov L.S. Zamonaviy ingliz tili morfologiyasi bo'yicha insholar. M., 1975 yil.

14^ Kononov A.N. Hozirgi turk adabiy tili grammatikasi. M.-L., 2019 yil.