Turon nashr

3.4. Инфляция ва унинг оқибатлари.

Инфляциянинг юқори суръатлари иқтисодиёт учун зарарли ҳисобланади. Инфляция даромад ва бойликни қайта тақсимлайди. Ноаниқлик пулнинг қиймати ҳақида бизнесни режалаштиришни қийинлаштиради. Доимий ўзгарувчан нархлар қўшимча харажатлар.

Инфляция одатда нарх даражасининг ошиши ва пул бирлигининг қадирсизланишига олиб келади. Тарихан инфляция мавжуд бўлмаган даврлар жуда кам бўлган. Инфляциянинг юқори суръатлари нима учун зарарли деб ҳисобланишини қуйида муҳокама қиламиз. Шунга қарамай, дефляция (нархларнинг пасайиши) одатда ўсишнинг паст суръатлари ва ҳатто турғунлик билан боғлиқлигини ёдда тутиш муҳимдир. Соғлом иқтисодиёт инфляцияни талаб қилиши мумкин. Албатта, агар иқтисодиёт ўсиши керак бўлса, пул массаси кенгайиши керак ва инфляциянинг паст даражаси ўсишга ликвид маблағлар етишмаслиги тўсқинлик қилмаслигини таъминлайди. (Ликвидлик-бу активларни нақд пулга айлантириш қулайлиги.)
Ҳозирги кунда кўплаб ривожланган мамлакатлар ҳукуматларининг сиёсий ёндашувларида марказий ўрнини эгаллаган иқтисодий сиёсат мақсади барқарор нархлардир.
Инфляция даромад ва бойликни исталмаган тарзда қайта тақсимлашга олиб келади. Бойликни қайта тақсимлаш кредиторлик қарзларидан дебиторлик қарзларига қадар бўлиши мумкин. Бунинг сабаби, қарзлар инфляция билан ҳақиқий қийматини йўқотади. Мисол учун, сиз 1000 евро қарз олдингиз ва нархлар икки баравар ошди. Сиз учун бу танқисликни келтиради ва пулнинг қарз миқдорининг ошишига олиб келиши мумкин. Агар нархлар тушганда, аксинча холат, яъни қарзингизнинг ҳақиқий қиймати икки баравар камайган бўлар эди.
Тўлов баланси инфляцияга таъсири. Агар мамлакат асосий савдо шерикларига қараганда юқори инфляция даражасига эга бўлса, унинг экспорти импортга нисбатан арзон бўлса, натижада, савдо баланси зарар кўради, экспорт қилувчи тармоқларда ва импорт ўрнини босувчи ишлаб чиқарадиган тармоқларда бандликка таъсир қилади. Охир-оқибат, валюта курсига ҳам таъсир қилади.
Пул қиймати ва нархларнинг ноаниқлиги ҳам инфляция даражасига боғлиқ. Агар инфляция даражаси номукаммал кутилган бўлса, ҳеч ким инфляциянинг ҳақиқий даражаси ҳақида аниқ маълумотга эга бўлолмайди. Натижада, ҳеч ким пулнинг қиймати ёки нархларнинг ҳақиқий маъноси ҳақида ҳам аниқ маълумотга эга бўлмайди.
Агар инфляция даражаси ҳаддан ташқари кўпайиб кетса ва гиперинфляция мавжуд бўлса, бу муаммо шунчалик бўрттириладики, пул бефойда бўлиб қолади, шунинг учун одамлар уни ишлатишни хоҳламайдилар ва бартерга мурожаат қилишга мажбур бўлишади. Нархлар камроқ маълумотни етказиб берганлиги сабабли, ресурсларни тақсимлаш жараёни унчалик самарали ва оқилона бўлмайди, қарор қабул қилиш деярли имконсиздир.
Барқарор нархларни мақсад қилишнинг тўртинчи сабаби бу тез-тез ўзгариб турадиган нархларнинг ресурс қиймати. Британияда аллақачон инфляция пулнинг ҳақиқий қийматини ҳисоблаш усули топилган. Пулнинг реал қийматидаги ўзгаришларни ягона кўрсаткич сифатида ўлчаш учун барча товар ва хизматларни ягона нарх индексига гуруҳлашимиз керак.¹⁰² Булар:
Истеъмол нархлари индекси (Consumer Price Index, CPI) - бу истеъмол саватчаси қиймати динамикасининг нисбий кўрсаткичидир (истеъмол товарлари ва хизматлар): озиқ-овқат товарлари, уй жойлар, кўп истеъмол қилинадиган саноат товарлари, ёқилғи ва энергиялар. Ҳар ойда олдинги ойга нисбатан ҳисобланади.¹⁰³ (11-жадвал).
11-жадвал