Turon zamin ziyo

223 -

ASAB JARAYONLARINING BALOG‘AT
DARAJASINI ANIQLASH
Asab jarayonlarining balog‘at darajasini aniqlash uchun bir nechta usul bor. Eng keng tarqalagani – tepping test. Qog‘oz varaqasi 6ta teng qismga bo‘linadi va ularga raqam quyidagi tartibda qo‘yib chiqiladi:
1 2 3
6 5 4
Birinchi to‘rt burchakdan ikkinchisiga qarab ketma ketlik bilan amalga oshiriladi. Vazifaning maqsadi xar bir to‘rtburchakga maksimal tezlikda nuqtachalar chizib qo‘yish. Xarakat tarbiyachining buyrug‘i bilan boshlanadi va to‘xtatiladi. Sinov 10 sek. davom etiladi. Ushbu vazifaning natijalari asab tizimining balog‘ati haqida xulosa chiqarish uchun kerak (bolaning kuchi, chidamliligi, ishchanligi) 1-chi to‘rtburchakdagi nuqtachalar miqdori asab jarayonlarining yuqori surati haqida dalolat beradi; boshlang‘ich temp qanchalik yuqori saqlanib qolinsa, asab jarayonlari shunchalik kuchli xisoblanadi va chidamli bo‘ladi. Bola shu tempni saqlab qolgan holda uni oshirsa, bu xolat asab tizimining balog‘ati haqida dalolat beradi. 1, 3, 5, to‘rtburchaklarda - maksimal temp, 2, 4, 6 larda esa – o‘rta me’yordagi temp saqlansa, bu holat asab jarayonlarida bir biriga o‘tish haqida dalolat beradi.
Tepping sinov natijalari nafaqat asab tizimining rivojlanishi haqida, balki bolaning tipologik xarakteristikasini haqida ham ma’lumot beradi. Tempni bir me’yorda saqlash va kuchaytirish kuchli asab tizimi ahvoli haqida dalolat beradi, to‘rtburchaklarda nuqtachalar kamligi, tempning past surati asab tizimining kuchsizsligi haqida dalolat.
Miya asab tizimining yetilish darajasi, asab jarayonlarining
-224-

balog‘atga etganligi ixtiyorsiz xarakatlarni boshqarish uchun imkon yaratadi. Shuning uchun XX asrning 30 yillarida ixtiyorsiz xarakatlar yordamida bolaning psiximotor rivojlanishini aniqlashga xarakat qilganlar. Bizning nuqtai nazarimizda, N. Ozeretskiy va M. Gurevich metodikasi bu haqida ko‘proq ma’lumot beradi.