Tutash-avlodlar iqtisodiy o‘sish

TUTASH-AVLODLAR IQTISODIY O‘SISH MODELI
Reja:
3.1.Tutash avlodlar iqtisodiy o‘sish modelida jamg‘arishning mohiyati va omillari
3.2.Uy xo‘jaliklari jamg‘armalari va investitsiyalari
3.3.Raqobatbardoshlik kategoriyasining mohiyati va metodologik asoslari
3.4.Milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini iqtisodiy o‘sishga ta’siri.
Tayanch so‘z va iboralar: Tutash avlodlar, jamg‘arish, iste’mol, investitsiya, jamg‘arish normasi, uy xo‘ja!iklari, aholi jamg‘armalari, samaradorlik, raqobatbardoshlik, xalqaro raqobat, mezon darajadagi
raqobatbardoshlik, firma, tarmoq, mahsulot, raqobat kurashi, strategik
marketing, narx-navo, iqtisodiy o‘sishda ijtimoiy iqtisodiy modellar,
inson kapitali, daromad, sog‘liqni saqlash, axborot resurslari, milliy
qadriyatlar, ijtimoiy himoya, mexnat, tashkiliy tadbirkorlik.
3.1.Tutash avlodlar iqtisodiy o‘sish modelida jamg‘arishning mohiyati va omillari
AQSHning Masachuset texnologiya institutining professori Nobel mukofoti laureati Piter Daymond tomonidan ishlab chiqqan modelga ko‘ra iqtisodiyotda mehnat resurslari hayot faoliyati davomida bir necha bosqichlarda amal qiladi. Ulami asosan ikki mehnatga layoqatli davr va nafaqa davrlardan iborat. Ushbu ketma-ketlikda avlodlar faoliyat olib boradi. Har-bir bosqichda yangi yoshlar avlodlari kirib keladi va oldingi yosh avlod esa asta-sekin nafaqaga chiqadi. Shu nuqtai nazardan iqtisodiyotda ikki tutash avlod yashaydi va mavjud bo‘ladi. Hayotining birinchi davrida mexnat resurslari mavjud ishlab chiqarish quvvatlari asosida mexnat qiladi, daromad topadi va uning bir qismini nafaqaga ajratib qoldiradi. Ushbu mablag‘lar jamlanib iqtisodiyotga investitsiya qilinadi va ular asosida yangi ishlab chiqarish quvvatlari shakllantiriladiki ular yordamida yangi keyingi yosh avlodga yanada ko‘proq daromad topishga imkon yaratiladi. Shunday qilib iqtisodiyot o‘sadi, unda jamg‘arish normasi individning maksimallashtirish vazifasidan kelib chiqib ya’ni ikkala hayotiy davrida bir xil darajada iste’molni ta’minlash maqsadida endogen aniqlanadi. Piter Daymond tomonidan ishlab chiqqan model iqtisodiyotda pensiya tizimini isloh qilishda juda foydali bo‘lib hisoblanadi. Biroq iqtisodiy o‘sish modeli sifatida bizni oldinga harakat qilishga imkon bermadi. Uning mantig‘i R.Solov modeli mantig‘iga olib keladi. Keyingi mahsulot birligini ishlab chiqarish unubdorligini pasayishi sharoitida har bir avlodning investitsiyasi kam samaradorlikga ega bo‘lib boradi. Ishlab chiqarish quvvatlarining amortizatsiyasini
to‘ldirib turish uchun xarajatlar o‘sadi. Iqtisodiyotda barqaror iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash uchun ekzogen texnik taraqqiyot talab etiladi.
Jamg‘arish iqtisodiyotdagi yalpi sarflarning tarkibiy qismlaridan
biri hisoblanib, investitsion tavsifdagi tovarlarga talab darajasini
belgilab beradi. Investitsiyalar jamg‘arishning amalda namoyon
bo‘lish shakli bo‘lganligi sababli dastlab, tahlilni jamg‘arishning
mohiyati, omillari va samaradorligini nazariy jihatdan asoslash bilan
boshlaymiz.
Jamg‘arish — milliy daromadning bir qismining (jamg‘armaning) asosiy va aylanma kapitallami, shuningdek, ehtiyot zaxiralarini
ko‘paytirish uchun sarflanishidir. Ishlab chiqarish va noishlab
chiqarish maqsadidagi jamg‘arish bir-biridan farqlanadi. Jamg‘arilgan
mablag‘laming moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish
sohalarining asosiy kapitallarini va aylanma mablagiarini
kengaytirishga ketadigan qismi ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish
so'mmasini hosil qiladi. Ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish
iqtisodiy o‘sishning muhim omilidir.
Ijtimoiy-madaniy sohadagi jamg‘arish (noishlab chiqarish
jamg‘arishi) uy-joy fondini, kasalxonalar, o‘quv muassasalari,
madaniyat, sog‘liqni saqlash, sport muassasalari, ya’ni nomoddiy soha
va tarmoqlami kengaytirish, rekonstruksiyalash, yangilashga sarflanadi.
Noishlab chiqarish sohasini kengaytirish ham ishlab chiqarishni rivojlantirishning zarur shartidir. Jamg‘arish summasi, uning hajmi va tarkibi takror ishlab chiqarish sur’atlarini belgilab beradigan hal qiluvchi omillardir.
Jamg‘arish normasi bevosita jamg‘arish so'mmasining butun milliy daromad hajmiga nisbati bilan aniqlanadi