Tuzuvchilar: M. J. Rajabov

TUG'MA, GENETIK O'ZLASHTIRILGAN VA MADANIY 
O'ZARO BOG'LANGAN SIGNAUAR
K o 'p ta d q iq o tla r o 'tk az ilg a n ig a q a r a m a s d a n novcrbal 
s i g n a l l a r t u g ' m a b o ' l a d i m i y o k i o ' z l a s h t i r m a , u l a r
g cnetik tarz d a o 't a d i m i yoki q a n d a y d ir bo sh q a y o 'l bilan 
o 'z la s h tirila d im i. d c g a n q a y n o q b a h s la r olib b o rilm o q d a . 
D a l i l - i s b o t l a r g a k o 'r a k a r va k o ' r - s o q o v o d a m l a r n i
k u z a tis h , eshitish yoki k o'rish retseptorlari y o rd a m id a
n o v e r b a l ik a n i o ' r g a n a o l m a s li k la r i a n i q l a n g a n . S h u -
n in g d e k . tu rli m il la t la m in g i m o - i s h o r a l a r i n i n g x u lq - 
a tvo ri k uzatildi h a m d a m a y m u n va m a k a k a la r fe’l-atvori 
h a m o'rgariildi.
6

---

Bu ta d q iq o lla rn in g xulosalariga k o 'r a , i m o - is h o r a -
larni tasnillasa b o 'la d i. M a sa la n , n rim a tla rn in g k o 'p g in a
bolalari k o ‘krak sutiga intilish sezgisi bilan tug'ilishi va bu 
tu g ‘n ia yoki o ‘z la s h tirm a e k a n lig id a n dalolal beradi.
N e m is o lim i Aybl-A ybeslcldt t u g 'm a k a r yoki k o 'r
b o laia rd a k o ‘rish qobilyati h e c h q a n d a y t a ’lim siz yoki 
nusxa k o 'c b irish la rsiz n a m o y o n bo 'lish i. bu csa t u g 'm a
ckanligi h a qidagi farazni tasd iq lash ini aniqladi. E k m a n , 
Friz.cn va Z o r c z a n kabi o lim la r C h .D a r v i n to m o n i d a n
t a ’k i d l a n g a n i m o - i s h o r a l a r n i n g t u g ' m a l i g i h a q i d a g i
t a x m i n l a r n i b e s h ta b i r - b i r i d a n m a d a n i y a t i b o 'y i c h a
t u b d a n farq qilad ig an millat vakillarining yuz ifodalarini 
o 'r g a n i b tasdiqlaganlar. U la r h a r xil m a d a n iy a t vakillari 
m a ’lu m cnto tsiyalarn i n a m o y o n qilishda y u zning bir xil 
i f o d a l a r id a n f o y d a l a n is h l a r i , bu esa t a d q i q o tc h i la r g a
u s h b u i m o - is h o r a la r t u g 'm a b o 'lishi kcrak, d e b xulosa 
qilish im k o n in i berishini tasdiqladilar.
K o 'p e h ilik o 'n g q o 'l n i c h a p q o 'l ustiga q o 'y a d im i
yoki c h a p in i o 'n g in in g ustiga mi. bu h a ra k a tn i bajarib 
k o 'r m a g u n c h a u sh b u savolga t o 'g 'r i ja v o b bera olm aydi. 
U l a r o 'z la r in i b a 'z a n q ulay. boshqa vaqt esa n o q u lay
sezadilar. Y uq o rid agilard an b u la r o 'z g a rm a y d ig a n genetik 
im o -is h o ra la rd ir, d e g a n xulosaga kellsh m u m k in .
B a ’zi bir im o - is h o r a la rn in g g e n e tik m i yoki o 'z la s h -
tirnta. balki m a d a n iy s h a rtla n g a n m i. d e g a n tortishu vlar 
h a m mavjud. M a sa la n . k o 'p e rk a k lar paltosining o 'n g
yen g id a n . k o 'p l a b ayo llar esa p a ltosining c h a p y en gid an 
kiyadi. Erkak kishi g a v ju m k o 'c h a d a ay ollarni o 'tk a z ib
yu b o ray otib. o d a td a , gavd asin i ayolga b u ra d i, ayol esa. 
o d a t d a unga teskari o 'g irilib o 't i b k eladi. Ayol buni 
k o 'k r a g i n i h i m o y a l a b i n s lin k tiv t a r z d a q i la d im i , bu 
a y o lnin g t u g 'm a imo-Lshoralarimi yoki u bun ga a n g la - 
m ag a n h o ld a b oshq a ayollarni kuzalib o 'r g a n g a n m i. buni 
bilisli o s o n em as.
N o v e r b a l x u l q - a t v o r n i n g k o ' p l a b i m o - i s h o r a l a r i
o 'z la sh tirilg a n b o 'la d i va k o 'p h a ra k a tla r. i m o - is h o r a -
7

---

larning m a 'n o s i m a d a n iy s h artlan gan d ir. T a n a tilining bu 
t o m o n l a r i n i k c y in g i s a h i f a l a r i m i z d a k o T i b c h i q a -
miz.