Tvchdpu fizika kimyo fakulteti kimyo yo’nalishi 20/3-gurux talabasi Nishonov Oybekning Kimyo o’qitish metodikasi fanidan tayyorlagan prezentatsiyasi

TVCHDPU Fizika kimyo fakulteti kimyo yo’nalishi 20/3-gurux talabasi Nishonov Oybekning Kimyo o’qitish metodikasi fanidan tayyorlagan prezentatsiyasi

Fan o’qtuvchisi: Akbarova Muattar

Polimerlanishga oid reaksiyalar

• Reja:
• Polimerlanish
• Polimerlanish reaksiyasi
• Reaksiyalarning borish mexanizimi

Polimerlanish — quyi molekulali modda (monomer)larning kovalent bogʻ orqali birikib, yuqori molekulali birikma (makromolekula)lar hosil qilish jarayoni.

• Makromolekulaning elementar tarkibi (uning chek-ka guruhini nazarga olmaganda) monomerning tarkibidan farq qilmaydi. P.ning polikondensatlanishdan mu-him farqi ham ana shunda.
• Makromolekulada initsiatorlar ishtirokida faol markaz (•) hosil qilish P.ning asosiy bosqichi hisoblanadi. Bu markaz reaksiyaning oʻsishini boshlab yuboradi va monomer molekulasini faol markazga qoʻshadi. Agar bu markaz turgʻun (uzoq vaqt mavjud boʻluvchi) boʻlsa, P. bosqichsimon deyiladi.

Radikalli Palimerlanish faqat zanjirli mexanizm boʻyicha boradi. Erkin radikallar oraliq faol mahsulotlarning funksiyasini oʻtaydi.

• Etilen, vinil-xlorid, vinilatsetat, vinilidenxlorid, ftoretilen, akrilonitril, me-takrilonitril, metilakrilat, metil-metakrilat, stirol, butadiyen, xlorop-ren va boshqa radikalli P.ga kirishadigan monomerlarga mansubdir. Radikalli P.ni xona harorati va quyi temperaturalarda amalga oshirish uchun oksidlanishqaytarilish initsiatorlashdan foydalaniladi. Lab. amaliyotida fotokimyoviy initsiatorlash qoʻllanadi. Radikalli P.ni u-nurlari, tezkor elektronlar, x-zarrachalar, neytronlar va h.k. taʼsirida hosil qilish ham mumkin. Bu usuldagi initsiatorlash radi -atsion kimyoviy initsiatorlash deyiladi.

Radikalli Palimerlanishda zanjir uzatilish reaksiyasining ahamiyati muhim.

Molekulasida bir yoki bir necha xil aktiv funktsional gruppalari bo’lgan quyi molekulyar moddalar  monomer molekulalarining o’zaro birikib, yuqori molekulyar birikma hosil qilish jarayoniga polimerlanish deyiladi.

Polimerlanish reaksiyalari

To‘yinmagan organik birikmaning molekulasiga bir yoki bir necha xuddi shunday molekulalar birikishi natijasida tarkibi о‘zgarmagan holda molekulyar massasi katta bo ‘lgan moddalarning hosil bo ‘lishi reaksiyasi polimerlanish reaksiyasi deb ataladi.

• Polimerlanish reaksiyasi natijasida hosil bo‘lgan katta molekulyar mas­ sali mahsulot polimer deb ataladi, polimer hosil qilish uchun bir-biri bilan birikuvchi kichik molekulyar massali modda esa monomer deb ata­ladi.

Eng oddiy organik yuqori molekulyar birikmalarga polietilenni misol qilib keltirish mumkin.

Etilenning polimerlanishi natijasida hosil bo’lgan bu birikma juda keng qo’llaniladi.

Reaksiyalarning borish mexanizmi

• Yuqori molekulyar birikmalarga murakkab kimyoviy tuzilishga ega bo’lgan va molekulyar massasi 104—106 atrofida bo’lgan moddalar kiradi. Tarkibi va tuzilishiga ko’ra yuqori molekulyar birikmalar organik, anorganik va element-organik birikmalarga bo’linadi. Eng oddiy organik yuqori molekulyar birikmalarga polietilenni misol qilib keltirish mumkin. 

Polimerlanish darajasi yuqori bo’lgan birikmalar yuqori polimerlar deb ataladi, polimerlanish darajasi past bo’lgan birikmalar oligomerlar deb ataladi.

• Yuqori polimerlar juda katta — 104—106 mole­ kulyar massaga egadirlar. Molekulyar massasi katta bo’lganda birikmalaming tuzilishini yozishda boshlang’ich zvenolami hisobga olmay turib, bir necha yoki hatto bitta doimiy takrorlanuvchi zvenoni ko’rsatish mumkin. Masalan, etilenning polimerlanish mahsulotini quyidagicha yozish mumkin: CH3-CH2-CH2-CH2— yoki [— CH2-CH2—]

Polimerlar makromolekulalari bir xil tarkibli monomerlardan tashkil topgan bo‘Isa, ulami gomopolimerlar, agar har xil tarkibli zvenolardan tashkil topgan bo‘Isa, ulami aralash polimerlar yoki sopolimerlar deyiladi.

.

• Etiboringiz uchun raxmat !!!