U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Parol zaifliklari 
Parol juda keng tarqalgan, chunki ularni tushunish va ishlatish 
oson. Afsuski, parollarni ko‘pincha taxmin qilish, tasodifan ochish, 
o‘g‘irlash (eshitish vositasi tomonidan o‘qilgan) yoki noqonuniy 
tarzda vakolatli foydalanuvchidan ruxsatsiz foydalanuvchiga o‘tkazish 
mumkin. Parolni taxmin qilishning ikkita keng tarqalgan usuli 
mavjud. Buning usullaridan biri – buzg‘unchi (inson ham, dastur ham) 
foydalanuvchini bilish yoki foydalanuvchi to‘g‘risida ma’lumotga ega 
bo‘lish.
Ko‘pgina insonlar tez-tez aniq ma’lumotlardan (masalan, 
mushuklari yoki turmush o‘rtoqlarining ismlari, telefon raqamlari va 
b.) o‘zlarining parollari sifatida foydalanadilar. Boshqa usul - bu parol 
topilmaguncha taxminiy parollarni ishlatish, raqamlashtirish yoki 
haqiqiy parol belgilarining barcha mumkin bo‘lgan kombinatsiyalari 
(harflar, raqamlar va boshqa belgilar). Qisqa parollar ushbu usul 
uchun ayniqsa himoyasiz. Buni oldini olish uchun foydalanuvchilar 
tizimga parol qo‘yishda uzun parollardan foydalanishi kerak. Parollar 
tizim tomonidan yaratilishi yoki foydalanuvchi tomonidan tanlanishi 
mumkin. Tizimda yaratilgan parollarni eslab qolish qiyin bo‘lishi 
mumkin va shuning uchun foydalanuvchilar ularni yozib olishlari 
mumkin. Aytib o‘tilganidek, foydalanuvchi tanlagan parollarni topish 
oson bo‘ladi (masalan, foydalanuvchi ismi yoki sevimli mashina 
nomi).

---

314 
Himoya 
Kompyuter tizimlari tobora rivojlanib borgan sari ularning 
yaxlitligini himoya qilish zarurati kuchaymoqda. Zamonaviy himoya 
tushunchalari umumiy resurslardan foydalanishni ta’minlaydigan har 
qanday murakkab tizimning ishonchliligini oshirish uchun rivojlandi.
Operatsion tizimdagi jarayonlar bir-birining harakatlaridan 
himoyalangan bo‘lishi kerak. 
Bunday himoyani ta’minlash uchun biz faqat operatsion 
tizimdan tegishli ruxsatni olgan jarayonlar fayllar, xotira segmentlari, 
protsessorlar va tizimning boshqa resurslarida ishlashini ta’minlash 
uchun turli xil mexanizmlardan foydalanishimiz mumkin. Himoya 
deganda dasturlar, jarayonlar yoki foydalanuvchilarning kompyuter 
tizimi tomonidan belgilanadigan resurslarga kirishini boshqarish 
mexanizmi tushuniladi. Ushbu mexanizm qo‘llanilishi kerak bo‘lgan 
boshqarish vositalarini, shuningdek, amalga oshirish vositalari bilan 
spetsifikatsiyalash uchun vositalarni taqdim etishi kerak. Biz himoya 
va xavfsizlikni ajratamiz, bu tizim va uning ma’lumotlari yaxlitligini 
saqlashga bo‘lgan ishonchning o‘lchovidir.