U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Tizim jarayonlari 
Interaktiv jarayonlar 
Matn tahrirlagichlaridan foydalaniladigan 
interaktiv jarayonlar
Paketli jarayonlar 
Talabalar jarayonlari 
Eng past ustuvorlik

---

79 
2.6. Berkliklar, Berkliklarni aniqlash va bartaraf etish usullari 
Berkliklar muammosi 
Berklik (deadlock) bu bloklangan jarayonlar to‘plami bo‘lib, 
ulardan har biri qandaydir resursga ega va bu to‘plamdan qandaydir 
boshqa jarayon ega bo‘lgan resursni kutadi.Berklikka oddiy misolni 
semaforalar yordamida modellashtirish oson. 
Tizimda ikkita J1 va J2 jarayonlar murojaat qiladigan ikkita 
tashqi A va B qurilmalar bo‘lsin. Semafor sinxronlashtirish maqsadida 
tashqi qurilmalarning har biri bilan bog‘langan, ularni ham A va B 
bilan belgilaymiz. Semaforlar oldindan ochiq. Jarayonlardan har 
biriga har ikkala qurilmalar zarur bo‘lsin, lekin ular qurilmalarga 
qarama-qarshi tartibda murojaat qiladi:
J1: kutish (A); kutish (B)
J2: kutish (B); kutish (A). 
Bu holda berklik o‘z o‘rniga ega bo‘ladi. J1 jarayon A semaforni 
yopish va birinchi qurilmani bloklash bilan ikkinchi qurilma bilan 
bog‘langan B semaforni qachon ochilishini hech qachon mo‘ljallay 
olmaydi, chunki uni J2 jarayon yorishga ulgurgan. Shunga o‘xshash, 
J2 jarayon A semaforning ochilishini mo‘ljallay olmaydi. 
Tizim modeli 
Bunday vaziyatlarni tavsiflash va tadqiq qilish uchun tizimning 
rasman modelini umumiy ko‘rinishda kiritamiz. Model yordamida 
jarayonlarning resurslari so‘rovlar haqida, jarayonlarning resurslarga 
haqiqatda egaligi haqida va resurslarning bo‘shashi haqidagi 
ma’lumotlarni beramiz. Tizimda m turlardagi resurslar (masalan, 
protsessor, xotira, kiritish/chiqarish qurilmalari) bo‘lsin. Tizimda 
resurslar turlarini R
1
, R
2
, … R
m
bilan belgilaymiz. Har bir R
i 
resurs 
turi W
i
nusxalarga ega bo‘lsin. Har bir jarayon quyidagi usullardan 
biri orqali resursdan foydalanishi mumkin:
 so‘rov (request); 
 foydalanish (use); 
 bo‘shatish (release). 
Berklikagarquyidagito‘rttashartlarbirvaqtdabajarilsa, 
vujudgakelishimumkin:
1. O‘zaro inkor qilish: har bir vaqt momentida faqat bitta 
jarayon resursga ulanishni olishi mumkin;

---

80 
2. Saqlash va kutish: bitta resursni saqlayotgan jarayon boshqa 
jarayonlar ega bo‘lgan boshqa resurslarni olishni kutadi;
3. Uzilishlarning bo‘lmasligi: jarayon o‘zining ishlashini 
tugatganidan keyingina resursni bo‘shatishi mumkin. 
4. Siklli kutish: J
0
jarayon J
1
jarayon ega bo‘lgan resursni 
kutadigan, J
1
jarayon J
2
jarayon ega bo‘lgan resursni kutadigan...... J
n
jarayon J
1
jarayon ega bo‘lgan resursni kutadigan {J
0
, J
1
, … J
n
} 
to‘plam mavjud.