U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

4) turli mamlakatlarda aholi sonining o‘zgarishining farqlanishi. 
Yana bir global ziddiyat sifatida XX asrning ikkinchi yarmida boshlangan 
demografik “portlashlar”, ya’ni er shari aholisi sonining jadal o‘sishi ko‘rsatiladi. 
Ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlar aholsining tez o‘sishi bir qator jiddiy 
ijtimoiy-iqtisodiy ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. Ba’zi bir mamlakatlardagi aholi 
sonining ko‘payishi natijasida ratsional xo‘jalik yuritishga to‘sqinlik qiluvchi 
aholining nisbiy ortiqchaligi belgilari ko‘zga tashlanadi. Ishlab chiqarish hajmining 
ko‘payishiga qaramay aholi jon boshiga ist’emol, ayniqsa rivojlangan 
mamlakatlardagi iste’mol darajasi bilan taqqoslaganda, kishilarning haqiqiy 
ehtiyojlariga qaraganda past darajada qolmoqda. 
Bu kabi holatlardan ba’zi bir demograf-olimlar asossiz ravishda, keskin 
xulosalar chiqarib, aholi nufusi jarayonlari ustidan davlat miqyosidagi 
nazoratlarning o‘rnatilishi, jumladan oilani rejalashtirish dasturlarini ishlab chiqish 
kabi da’volarini kuchaytirmoqdalar. Bunday assosiz dasturlardan ko‘ra, ular bu 
mamlakatlarda yangi texnika va texnologiya asosida ishlab chiqarishni jadal 
rivojlantirish dasturini taklif qilsalar yaxshiroq bo‘lar edi.
Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, hozirda jahon miqyosida yuz berayotgan 
globallashuv jarayonlari o‘zining ijobiy yo‘nalishlari va ziddiyatlariga ega bo‘lib, 

---

272 
bu jihatlarning nisbatini tartibga solishda dunyoning barcha mamlakatlarining faol 
ishtiroki va birlashuvi talab etiladi.
 
3. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari. 
Jahon infratuzilmasining rivojlanishi 
Jahon xo‘jaligi murakkab tizim hisoblanadi. Turli milliy iqtisodiyotlar (yoki 
ular tashqi iqtisodiy qismlari) ning barcha majmui tovarlar, xizmatlar va ishlab 
chiqarish omillarining harakati bilan mustahkamlangan bo‘ladi. Shu asosda 
mamlakatlar o‘rtasida xalqaro iqtisodiy munosabatlar vujudga keladi. Xalqaro