Учебное пособие для практических занятий предназначено для магистров, обучающихся по специальности магистратуры 5А450206 «Водосберегающие технологии»

 
4.9. Tomchilatib sugʻorishning gidravlik hisobi. 
Quvurlarning gidravlik hisobi 4.9- jadvalda keltirilgan.
4.9- jadval. Quvurlarning gidravlik hisobi.
Quvur nomi, turi 
Suv sarfi, 
l/s 
N 
i 
Materiali 
d,
mm. 
Sugʻorish nayi 
0,0952 
0,012 
0,002 
Polietilen 
10 

---

101 
Dala quvuri 
4,02 
0,012 
0,001 
Polietilen 
20 
Tarqatuvchi quvur 
16,16 
0,012 
0,0015 
Polietilen 
50 
Shoh quvur 
32,32 
0,012 
0,001 
Polietilen 
50 
Bosh quvur 
65,3 
0,012 
0,0015 
polietilen 
100 
1. Tomchilatib sugʻorish tizimidagi bosim tushuvlarini aniqlaymiz:
Mahalliy suv bosimi tushuvlari quyidagicha hisoblanadi
ℎ =
𝐽 ∙ 𝑉
2 ∙ 𝑔
J - mahalliy qarshilik koeffitsienti
V - suv oqimi tezligi
2. Quvurlarning uzunligi boʻyicha bosim tushuvlari
ℎ =
𝜆 ∙ 𝑉 ∙ 𝐿
𝑑 ∙ 2 ∙ 𝑔
λ - uzunlik boʻyicha ishqalanish koeffitsienti
d - quvur diametri, m
Quvurlardagi bosimning yoʻqotilishi boʻyicha ma’lumot 4.10- jadvalda 
keltirib oʻtilgan. 
4.10- jadval. Quvurlardagi bosim tushuvlari hisobi
T/r. 
Quvurlardagi bosim 
tushuvi 
Mahalliy 
Uzunlik 
boʻyicha 
Jami 
1.
Tomchilatgich
0,11
-
0,11
2.
Sugʻorish nayi
0,17
0,23
0,40
3.
Dala quvuri
0,24
0,28
0,52
4.
Tarkatuvchi quvur
0,31
0,37
0,68
5.
Shox quvur
0,37
0,43
0,80
6.
Bosh quvur
0,43
0,51
0,94

---

102 
Jami
1,63
1,82
3,45
 
4.10. Tomchilatib sugʻorish uchun nasos agregatini tanlash. 
Tomchilatib sugʻorish uchun nasos agregati modul maydonchasiga talab 
etiladigan suv sarfi va yaratiladigan suv bosimiga qarab tanlanadi.
Bosh quvurdagi brutto suv sarfi 
𝑄
𝑏𝑞
𝑏𝑟
= 65.3 𝑙/𝑠 va bosim tushuvlari 3,45 m 
boʻlgani uchun quyidagi nasos agregatini va uning xarakteristikalarini tanlash 
mumkin: Nasos agregati markasi - K 28/8
1) suv sarfi - 28,0 m
3
/soat
2) suv bosimi - 8 m
3) dvigatel quvvati N
d.v 
= 15 k
vt   
4.11. Yoʻl tarmoqlarini, dalani himoyalovchi daraxt qatorlari. 
Fermer xoʻjalikda yoʻl tarmoqlari quyidagi maqsadlar uchun loyihalanadi:
- qishloq xoʻjalik mahsulotlarini daladan yigʻishtirib olib chiqib ketish;
- agrotexnik tadbirlarni amalga oshirishda bir daladan boshqa dalaga 
koʻchishini ta’minlash; 
- qishloq xoʻjalik mashinalarini xoʻjalik boʻyicha koʻchib yurishini amalga 
oshirish:
- fermer xoʻjalikdan rayon markazi va tayyorlov punktlari bilan bogʻlash.
Shuning uchun fermer xoʻjalikda dala, ichki xoʻjalik yoʻllari, tarmoqlari 
quriladi. Yoʻl tarmoqlari odatda, asosiy sugʻorish yoki kollektor-zovur tarmoqlari 
boʻylab shunday joylashtiriladiki, bunda yoʻllarni suv bosmasligi, koʻpriklar soni 
kam boʻlishi, eng kam uzunlikka va eng yaxshi ekspluatatsiya sharoitlariga ega 
boʻlishi shart.
Dala yoʻllarini gruntli qilib va dalaning past tomoni boʻylab ichki xoʻjalik 
yoʻllari bilan birlashadigan qilib va dalaning past tomoni boʻylab ichki xoʻjalik 
yoʻllari bilan birlashadigan qilib loyihalanadi, yoʻl chetidagi ariqchalar tashlama 
suvlarni chiqarish uchun ishlatiladi. Yoʻl oʻlchamlari uning turiga qarab qabul 
qilinadi.

---

103 
Yoʻl tarmoqlari turi va oʻlchamlari, ularning qoʻllanishi va sinfiga bogʻliq 
xolda quyidagi 4.11- jadvaldan qabul qilinadi. 
4.11- jadval. Xoʻjalikdagi yoʻl turlari va oʻlchamlari 
Yoʻl turlari 
Oʻrni 
Yoʻl 
eni, 
m 
Yoʻl cheti 
kyuvet 
eni, m 
Qoplama 
turi 
Eslatma 
Xoʻjaliklararo 
yoʻl 
Xoʻjaliklararo 
tarmoq boʻylab 
8.5 
1.9 
asfalt 
Balandligi 1 
metrdan ortiq 
tuproq 
koʻtarmasidan 
oʻtadi. 
Xoʻjalik ichki 
yoʻllari 
Xoʻjalik ichki 
tarmoq boʻylab 
5.6 
1.4 
asfalt 
Balandligi 0.5 
metrdan ortiq 
tuproq 
koʻtarmasidan 
oʻtadi. 
Xoʻjalik ichki 
yoʻllari 
Xoʻjalik ichki 
tarmoq boʻylab 
5.6 
1.4 
tosh 
Dala yoʻllari 
Uchastka 
tarmogʻi boʻylab 
5.0 
1.4 
Tuproq- 
grunt 
Himoyalovchi daraxt qatorlari dalalarda suvning afzalroq ishlatilishi hamda 
shamol ta’sirini kamaytirish uchun loyihalanadi. Ularning yerdan foydalanish 
chegaralari, almashlab ekish dalalari, yoʻl yoqalari, doimiy sugʻorish va suv 
tashlash tarmoqlari boʻylab joylashtiriladi.
Daraxt qatorlari iloji boricha kanallarning daxlsiz qismida, yoʻl boʻyidagi 
rezervlarda koʻzda tutiladi. Shamol kuchli esadigan rayonlarda har 500 m. dan 5 
qatorli asosiy va har bir 1500 m. dan yordamchi 3 qatorli ixotalashtirish koʻzda 
tutiladi, qatorlar oralari 2,5 m, dala tomondan 0,3 m. ajratiladi, 5 qatorlik eni 10,3 
m, 3 qatorli eni esa 5,3 m., shamol oʻrtacha esadigan rayonlarda asosiy 4 qatorli 
ixotalashtirish har 500 m. dan yordamchi esa har 1500 m. dan loyihalanadi, 4 
qatorli eni 7,8 m.ga teng. Shamol kuchsiz boʻladigan rayonlarda 2,8 m. eni 2 
qatorli tizim joriy qilinadi.