Учебное пособие для практических занятий предназначено для магистров, обучающихся по специальности магистратуры 5А450206 «Водосберегающие технологии»
Bogʻ va uzumzorlarni tomchilatib sugʻorish hisobi
Download 1.96 Mb. Pdf ko'rish
|
Ландшафтли ирригация узбек oquv qollanma
|
4.8. Bogʻ va uzumzorlarni tomchilatib sugʻorish hisobi. Hozirgi davrda Mustaqil davlatlar hamdo’stligi (MDH) davlatlarida ishlab chiqilgan: Ukraina, Moldaмiya, «Vodpolimer», «Gornaya» chet ellardagi: Triklon, Diamond, Key-Emitter, Netafim turkumidagi xamda Respublikadagi Oʻzgiprovodxoz va boshqa bir qator tomchilatgichlar keng qoʻllanilmoqda. Biz loyiha boʻyicha Oʻzbekistonda ishlab chiqarilgan “Oʻzgiprovodxoz - 2” tomchilatgichini boʻyicha hisob kitob ishlarini amalga oshiramiz (4.3- rasm). 4.3- rasm. “Oʻzgiprovodxoz- 2” tomchilatgichi (a) va uning sarf - bosim tavsifi (v). 1 - yuqori qopqogʻi; 2, 5, 8 - ignachalar; 3 - suzgich - bosim soʻndirgich; 4 - yuqori kamera gʻilofi; 6 - quyi kamera gʻilofi; 7 - suzgich - suv sarfi toʻgʻrilagich; 9 - nippel teshigi diametri,mm. Tomchilatib sugʻorishda bir kunda beriladigan sugʻorish normasi quyidagicha aniqlanadi: M s = 10 · k 1 · k 2 · k 3 · E, m 3 /ga 95 bu yerda, E - dalaning kunlik suv sarfi, m 3 /ga. k 1 - koeffitsient, umumiy bugʻlanishning bugʻlanishga nisbatiga teng, tuproq, iqlim, ekin turi, fazasiga, ekin va tomchilatgichlar joylashish sxemasiga, tuzilmasiga bogʻliq. k 2 - sugʻorish vaqtida bugʻlanishga suv sarfi harakterlovchi koeffitsient. k 3 - yuvilishni hisobga oluvchi koeffitsient. k 1 , k 2 , k 3 - barcha koeffitsientlar tajriba yoʻli bilan aniqlanadi. Tuproqdagi namlik taqchili va daraxtlar soniga bogʻliq ravishda sugʻorish me’yori nomogramma yordamida aniqlanadi (4.4- rasm). 4.4- rasm. Tuproqdagi namlik taqchili va daraxtlar soniga bogʻliq sugʻorish me’yorini aniqlash uchun nomogramma. Tomchilatib sugʻorish usulini qoʻllashda quyidagi masalalarni yechishni talab qilinadi: 1. Texnologik jihatdan kichik fermer xoʻjaliklari uchun (10 - 100 ga) tomchilatib sugʻorishning oddiy tizimlarini yaratish va ishlab chiqish. 96 2. Iqtisodiy jihatdan suvni tejash hisobiga suvchilarning mehnat haqini oshirish. 3. Tashkiliy jihatdan servis xizmatini, ehtiyot qismlarini yaxshilash, kadrlar malakasini oshirish va x.k. Tomchilatib sugʻorish tizimi doimiy yoki vaqti - vaqti bilan ishlaydigan boʻlishi mumkin. Fermer xoʻjaligi uchun zarur boʻlgan suv sarfini aniqlaymiz: a) normal suv ist’emolida 𝑄 𝑥 𝑛𝑒𝑡 = 𝜔 𝑥 𝑛𝑒𝑡 ∙ 𝑞 𝑚𝑎𝑥 l/s bu yerda , 𝜔 𝑥 𝑛𝑒𝑡 - fermer xoʻjalikning netto yer maydoni, ga 𝑞 𝑚𝑎𝑥 - keltirilgan gidromodulning maksimal miqdori, l/s ∙ ga b) Minimal suv ist’emolida. 𝑄 𝑥 𝑛𝑒𝑡 = 𝜔 𝑥 𝑛𝑒𝑡 ∙ 𝑞 𝑚𝑖𝑛 l/s Bu yerda, 𝑞 𝑚𝑖𝑛 - keltirilgan gidromodulning minimal miqdori, l/s ga. 𝑞 𝑚𝑖𝑛 = 0,4 ∙ 𝑞 𝑚𝑎𝑥 𝑙/𝑠 ∙ 𝑔𝑎 Tomchilab sugʻorish sistemasining sxemasi 4.5- rasmda keltirilgan. 97 4.5- rasm. Tomchilatib sugʻorish sxemasi. 1-suv oluvchi uzel. 2-bosim yaratuvchi uzel. 3-bosh zadvijka. 4-filtr. 5-suv oʻlchovchi qurilma. 6-manometr. 7-mineral oʻgʻit beruvchi qurilma. 8-aloqa kanallari. 9-magistral quvur. 10-taqsimlovchi quvur. 11-distansiyali boshqaruvchi zadvijka. 12-sugʻoruvchi quvur. 13- tomchilatgichlar. 14-datchik. 15-boshqarish pulti. Bogʻ va uzumzor maydonlari tomchilab sugʻorish modul maydonchalariga boʻlinadi. Ularning maydonini 2.5 ga. dan qabul qilish mumkin. Bogʻlarda ekinlar orasidagi masofa kvadrat shaklida 6 x 6 m., uzumzorlarda esa 3 x 2 m. ga teng. Tomchilatib sugʻorish modul maydonchasi sugʻorish qurilmasini loyihalash quyidagi tartibda olib boriladi. Sugʻorish naychasining oraligʻi qator oraligiga teng, tomchilatgichlarning oʻzaro oraligʻi ekinlar orasidagi masofaga teng boʻladi. Tomchilatib sugʻorishdagi suv berish miqdorini aniqlashni misol tariqasida quyidagicha formuladan foydalangan holda aniqlaymiz. 𝑀 0 = 0.67 ∙ 𝛾 ∙ 𝑃 ∙ 𝑑 2 4 ∙ ℎ ∙ ( 𝛽 𝑡 − 𝛽 0 100 ), m 3 bu yerda , 𝛽 𝑡 - tuproqning toʻla dala nam sigʻimi 𝛽 𝑡 = 26 %. 𝛽 0 - tuproqning sugʻorishdan oldingi namlik miqdori 𝛽 0 = 18 %. 98 h - tuproqning namlanadigan chuqurligi h = 0,5 m. d - namlanishning yuza boʻyicha oʻlchami, bogʻlar uchun d = 3,0 m. Tokzor uchun d = 1,0 m. 𝛾 - tuproqning hajmiy ogʻirligi, 𝛾 = 2,72 t/m 3 . 𝑀 0 = 0.67 ∙ 2.72 ∙ 3.14 ∙ 3 2 4 ∙ 0.5 ∙ ( 26 − 18 100 ) = 0.52 m 3 Tomchilatib sugʻorish muddati quyidagicha hisoblanadi. 𝑇 = 1000 ∙ 𝑀 0 𝑛 ∙𝑞 soat bu yerda, n - bitta ekinga quyilgan tomchilatgich soni, dona. q - bir tomchilatgichning suv sarfi, l/s. 𝑇 = 1000 ∙ 0.52 2 ∙ 4,1 = 63.4 𝑠𝑜𝑎𝑡 1-chi maydonga bir galgi suv berish uchun ketadigan suv miqdori. 𝑀 = 𝑁 ∙ 𝑀 0 m 3 / ga. N-1 ga sugʻorish maydonidagi ekinlar soni. 𝑚 = 278 ∙ 0.52 = 144.56 𝑚 3 /𝑔𝑎 𝑁 = 10000 6 𝑥 6 = 278 𝑡𝑎 1 ga maydonga sarf boʻladigan mavsumiy suv berish miqdori. 𝑀 = 𝑚 ∙ 𝐾, 𝑚 3 /𝑔𝑎 K - mavsumdagi suv berishlar soni. Oʻzbekiston suv xoʻjaligi gidrotexnik inshootlarini loyihalash va ilmiy tekshirish institutining tavsiyalariga koʻra bogʻlar uchun: K = 25, tokzorlar uchun K=20 qabul qilish mumkin. Bogʻlar uchun: 𝑀 𝑏 = 144.56 ∙ 25 = 3614 𝑚 3 /𝑔𝑎 Uzumzor uchun: 𝑀 𝑢 = 144.56 ∙ 20 = 2892 𝑚 3 /𝑔𝑎 Sugʻorish naychasining suv sarfi. 𝑄 𝑠.𝑛 𝑛𝑒𝑡 = 𝑄 𝑡𝑜𝑚 ∙ 𝑛 = 4.1 ∙ 84 = 344 𝑙/𝑠𝑜𝑎𝑡 = 0.095 𝑙/𝑠 99 𝑄 𝑡𝑜𝑚 - tomchilatgichning suv sarfi, l/s n - tomchilatgichlarning soni, bir naydagi 𝑛 = 𝐿 𝑠𝑞 𝑏 = 250 6 = 41,7 ∙ 2 = 84 𝑑𝑜𝑛𝑎 Dala quvurining suv sarfi. 𝑄 𝑑𝑞 = 𝑄 𝑠𝑛 𝑛𝑒𝑡 ∙ 𝑛 𝑠𝑞 = 0.095 ∙ 42 = 4.0 𝑙/𝑠𝑒𝑐 bu yerda, 𝑛 𝑠𝑞 − 𝑑𝑎𝑙𝑎 quvuridan suv oladigan sugʻorish quvurlari soni, dona; 𝑛 𝑠𝑞 = 𝐿 𝑠𝑞 𝑎 = 250 6 = 42 𝑑𝑜𝑛𝑎 Modul maydonchasining suv sarfi. 𝑄 𝑚𝑚 𝑛𝑒𝑡 = 2 ∙ 𝑄 𝑑𝑞 = 2 ∙ 4.0 = 8 𝑙 /𝑠𝑒𝑐 Tarqatuvchi quvurning suv sarfi. 𝑄 𝑡𝑞 𝑛𝑒𝑡 = 𝑄 𝑚𝑚 𝑛𝑒𝑡 ∙ 𝑛 𝑑𝑞 𝑙/𝑠 𝑛 𝑑𝑞 – bir namunaviy tarqatuvchi quvurdan suv oladigan dala quvurlarining soni. 𝑄 𝑡𝑞 𝑛𝑒𝑡 = 𝑄 𝑚𝑚 𝑛𝑒𝑡 ∙ 𝑛 𝑑𝑞 = 8 ∙ 2 = 16 𝑙 /𝑠 Shoh quvur suv sarfi. 𝑄 𝑠ℎ.𝑞 𝑛𝑒𝑡 = 𝑛 𝑡𝑞 ∙ 𝑄 𝑡𝑞 𝑛𝑒𝑡 = 2 ∙ 16 = 32 𝑙 /𝑠 Bosh quvur suv sarfi. 𝑄 𝑏𝑞 𝑛𝑒𝑡 = 𝑛 𝑠ℎ.𝑞 ∙ 𝑄 𝑠ℎ.𝑞 𝑛𝑒𝑡 = 2 ∙ 32 = 64 𝑙 /𝑠 Yopiq sugʻorish tarmoqlarining brutto suv sarflarini aniqlaymiz, bunda FIK quyidagicha qabul qilamiz. Sugʻorish naychasi uchun - 𝜂 𝑠.𝑛 = 0.998 Dala quvuri uchun - 𝜂 𝑑.𝑞 = 0.996 Tarqatuvchi quvur uchun - 𝜂 𝑡.𝑞 = 0.994 Shoh quvur uchun - 𝜂 𝑠ℎ.𝑞 = 0.99 100 Bosh quvur uchun - 𝜂 𝑏.𝑞 = 0.99 Sugʻorish nayi brutto suv sarfi: 𝑄 𝑠.𝑛 𝑏𝑟 = 𝑄 𝑠.𝑛 𝑛𝑒𝑡 𝜂 𝑠.𝑛 = 0.095 0.998 = 0.0952 𝑙/𝑠 Dala quvuri brutto suv sarfi: 𝑄 𝑑.𝑞 𝑏𝑟 = 𝑄 𝑑.𝑞 𝑛𝑒𝑡 𝜂 𝑑.𝑞 = 4.0 0.996 = 4.02 𝑙/𝑠 Tarqatuvchi quvur brutto suv sarfi: 𝑄 𝑡.𝑞 𝑏𝑟 = 𝑄 𝑡.𝑞 𝑛𝑒𝑡 𝜂 𝑡.𝑞 = 16 0.994 = 16.16 𝑙/𝑠 Shox quvur brutto suv sarfi: 𝑄 𝑠ℎ.𝑞 𝑏𝑟 = 𝑄 𝑠ℎ.𝑞 𝑛𝑒𝑡 𝜂 𝑠ℎ.𝑞 = 32 0.99 = 32.32 𝑙/𝑠 Bosh quvur brutto suv sarfi: 𝑄 𝑏.𝑞 𝑏𝑟 = 𝑄 𝑏.𝑞 𝑛𝑒𝑡 𝜂 𝑏.𝑞 = 64 0.98 = 65.3 𝑙/𝑠 Download 1.96 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|