Uliwma pedagogika

Dun`yag’a ilimiy ko’z-qarasti qa’liplestiriw ha’m oqiwshilarg’a aqil ta’rbiyasin 

beriw.

JOBA`
1. Dun`yag’a ilimiy ko’z-qarasti qa’liplestiriw tiykarlari. 
2. Dun`yag’a ilimiy ko’z-qarastin’ tiykarg’i belgileri ha’m man’izi
3. Aqil ta’rbiyasinin’ waziypalari ha’m mazmuni. 


P A Y D A L A N G A N A D E B I Y A T L A R 

1. I.A .Karimov Yuksak ma`naviyat- engilmas kuch. Toshkent 2008 y.

2. Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T-1997 y 
3. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi. Toshkent-1997 y
4. Ozbekiston Respubliqasi “ Ta`lim xaqidagi qonuni”. T-1997 y 
5. Rubinskiy.V. Tarbiyaviy ish metodikasi. T-1991y
6. R.J. Ishmuh1medov «Innovatsion texnologiya yordamida ta`lim samaradorligini 
oshirish yollari» Toshkent 2004 y
7. U. Tolipov, M.Usmonboeva «Pedagogik texnologiyaning tadbiqiy asoslari» Toshkent 
2006
8. N.Gaybullaev., R.Yodgorov., R.Mamatkulova. Pedagogika T- 2005

9. O.Xasanbeva va boshkalar Oila pedagogikasi T 2007 y

10. X.Ibragimov Pedagogika T 2007 y
11. U.Askarova va boshkalar Pedagogika T 2008 y
12. Q.Qosnazarov., A.Pazilov., A.Tilegenov Pedagogika «Bilim» NOqis 2009 j
13.A.Pazilov TArbiya haqqinda oylar «Bilim» NOqis 2009 j

Jas awladti ha’r ta’repleme jetilisken insan etip ta’rbiyalaw ushin da’slep onin’ dun`yag’a

ilimiy jaqtan ko’z-qarasin rawajlandirip bariwimiz kerek. Jas awladti du’n`yag’a ilimiy ko’z-

---

qarasti qa’liplestiriw bul ha’zirgi dawirde emes, al barliq dawirlerde de alding’i alim

oyshillardin’ diqqat orayinda bolip keldi. Misal etip alatug’in bolsaq feodalizm, kapitalizm 
siyaqli klassliq ja’miyetlerde sol dauirdin oqimisli. Bilimli du’n`ya ilimine, o’zlerinin’ salmaqli
u’leslerin qosqan Giptokrit, Demokrit, Platon h.t.b. Shigis ag’artiwshilarivnan Farabiy, Beruniy, 
Ibn-Sino A.Yassawiy, Kunxoja, Berdax, Ajiniyaz h.t.b
. Dun`yaliq koz-qaras-
bul belgili jamiyette hukim suretugin koz-qaraslar sistemasi, yaki belgili bir klasstin 

ideologiyasina emes, balki har kimnin oz pikirlerinde, sezimlerinde, erkinde xizmetinde kozge

taslanatugin sub`ektiv jagdayda boladi. 
Dun`yaliq ko’z-qaras jaqsi pikirlerdin’ xizmet qiliwinin birligin anlatadi. Atiraptagi
dun`yaliq faktler tabiyat nizamlarin bilip aliw ilimiy koz-qaraslardin kop turliligi, 
haqiyqatliligina isenim arqali oqiwshi sonin menen birge qanday da bir narseni daliyillewge,
tastiyiqlawga, gurrin etiwge umtiladi. 
Dun`yaga koz-qaras tek gana adamga gana tan qasiyet bolip, hayuanlar dun`yasi, baska
narse, zatlar ham tabiyat ushin jat narse, olarda da dun`yaga koz-qaras boladi dep oylaw 
biymaniliq boladi. Daslep soni aytiw kerek, dun`yaga ilimiy koz-qaras har qiyli kasip iyelerinde
har qiyli toligirak, terenirek yamasa juzekilew, shalalaw, sayiziraq boliwi mumkin. Bunda 
adamlar tarepinen aldingi awladlardan miyras bolgan ruwxiy bayliqlardi, bilimlerdi ham hazirgi
bar bilimlerdi ozlestiriw darejeleri ayriqsha ahmiyetke iye. 
Hazirgi jagdayda
adamlardin sanasi,
dun`yaga koz-qarasi janasha pikirlew qiyali
bekkemlenbese, garezsizliktin siyasati, mazmuni ham ahmiyeti olarga tusindirilmese, ulken 
ozgeriske ushirasiwi mumkin.
Sonin ushin da hazirgi ahmiyetli basli masele xaliqtin sanasindagi eskishe koz-qarasti 
ozgertiw akonomikasi, siyasat, madeniyat tarawlarinda janasha pikirlewdi uyretiw, garezsizliqti
bekkemlew jagdayinda oz hukuklarin anlaw ham unamsiz (kolaysiz) narselerdin turmisqa enip 
ketpeui ham ogan qarsi guresiwge bagdarlawdan ibarat.
Dun`yaga 
filosofiyaliq koz-qaras
putkil tirishilik organikaliq emes dun`ya adamzat ham 
osimlikler dun`yasi ozgermeytugin qatip qalgan emes, mumkin mudami osiwde, ozgeriste,
rawajlaniwinda ham harekette dep tusindiredi. 
Dun`yaga filosofiyaliq koz-qaras adamlarda dun`ya haqqinda bir putin, duris aniq dun`yaga
koz-qarasti jetilistiriwden tisqari, barliq panler ushin dun`yani biliwde metodologiyaliq qural 
bolip tabiladi. Sonin ushin da basqa panlerdi filosofiyani basqa panlerden ajiratiw mumkin emes.
Bilimdi iyelew quramali protsess bolip, ol adamnin en daslep fiziologiyaliq jaqtan jetiskenliqti, 
yagniy V tiykargi seziw organlarinin sau salamat boliwin ham bilim aliw ushin tinimsiz shinigiw
islewin talap etedi. 

---

Ajiniyaz atamizdin aytqaninday

korkem adebiyatti xaliq awiz eki doretpesin, erteklerdi,
aniz ham qissalardin ahmiyeti ayriqsha misali: «Hadislerde», «Xalila ham Dimna», 
«Kabusnama», «Min bir tun», siyaqli qimbat bahali shigarmalarda sezgirlik ham logikaliq
biliwge tiyisli naqillar ertekler, apsanalar kop bolip, bul shigarmalar jaslardi dun`yaga ilimiy 
koz-qarasti qaliplestiriwde ahmiyetli orin tutadi. Ilim sebepli dun`yani biledi ham oni baskaradi.
Hayuanlar tabiyatka beyimlesip jasay beredi, al adamlar bolsa tabiyatti ozine beyimlestiredi, 
ozgertedi. Tabiyatti ozgertiwde qural bolatugin dun`yaga ilimiy koz qarasti qaliplestiriwde
shigisinin (ata-teginin) da juda ulken ahmiyeti bar. Aldingi Evropalastirilgan talim tarbiya 
usilimizda jiberilgen katelerden en ulkeni bizinshe shigisina (ata-tegine) itibar beriwshiliq bolip,
biz talim aliwshinin uqipliligina, onin shigisina (ata-tegine) itibar berip otirmay, eger jeterli 
bilimdi bersek kutilgen adam kaliplese beredi dep oylaytugin edik.
Dun`yaga koz-qarasti kaliplestiriwde
. adam ham zatlardin, waqiya ham hadiyselerdin
korinip turgan korinisine, turine karap emes mumkin olardin ishki ahmiyetine mazmunina qarap 
baha beriwi kerek.
Milliy ruwxiyliq tiykarinda adamlardin oz xalqina, mamleket sistemasina bolgan 
munasibetleri jiyindisin ?atandi suyiwshiliq degen soz benen tariplew mumkin.
Oqiwshilardi ?atandi suyiwshiliq ruwxinda tarbiyalaw talim tarbiya protsessinin kuramali 
mashkalalarinin biri bolip esaplanadi. Sebebi ol milliy tarbiya mashkalalari, asirese milliy
oylawdin qaliplesiw ozgesheliqleri, milliy ham madeniy qadiriyatlarga munasibet tusinikleri 
menen baylanisli.
Uzak jillar milliy tarbiyamiz min jilliq urp adetler kadriyatlarimiz kemsitilip, dinimiz 
tilimiz ayak asti etiliwi akibetinde adamlar arasinda mehir akibet, diyanat, ar namis, hadalliq,
ulkenlerge xurmet, kishkenelerge itibar kemeyip ketti. Jaslar ortasinda jinayatshiliq urliq, 
arakorrliq, adam oltiriwshiliq, buziqliliq bir kansha kobeydi. Bulardin barligi sovet imperiyasi
dauirinde tek «oray» din buyrigin orinlap, oz qadriyatlarimizdin jOq etiliwinin natiyjesi. Oz 
tilimiz kalip baska tilde soyledik, oraydin jibergeni oqiw bagdarlamalari ham sabaqlari menen
isledik. Sonin natiyjesinde jaslar ruwxina zalel keldi.
Demek jaslardi Watan suyiwshiliq ruwxinda tarbiyalaw isi daslep olardi milliy
kadriyatlarimizdi xurmet etiwden ozligimizdi, kimligimizdi anlawin uyreniwimizden baslaniwi 
tiyis eken. Sabaqta ham saktan tiskaridagi tarbiyaliq jumislar protsessinde Alpamis, Baxadir,
Koblan siyakli xaliq kaharmanlari, Amir Temur, Babur, Ulugbek, Ernazar Alakoz siyakli 
mamleket basshilari ham sarkardalarimiz Ibn Sino, Beruniy siyakli alimlarimiz koz-qaraslarina
tez-tez diqqat audariwimiz jaslardi ?atanga muxabbat ruxinda tarbiyalaw jumisinin tiykarin 
keltirip shigaradi. Sonin menen birge tarbiya hakkindagi dun`ya standartina da itibardi karatiw
zarur.

---

Dun`yaga ilimiy koz-qarasti amelge asiriwda tarbiyalar sistemasi ishindegi en

ahmiyetlisi esaplanadi.. Ol bilimlerdi iyelew ilimiy dun`yaliq koz-qarasti qaliplestiredi. 
Solay etip dun`yaga ilimiy koz-qarasti kaliplestiriw bir eki ush adam yamasa bir kansha
topar tarepinen bolmay, mumkin kopshiliq jamiyetliq pikir tarepinen orinlanatugin jamiyetliq 
tariyxiy harakterdegi uakiya. Demek, dun`yaga ilimiy koz-qarasti kaliplestiriw adamnan kop
miynet, uqipliliq talap etetugin kuramali, mashakatli xizmet tarawi bolip esaplanadi.
2.