Umum ta’lim maktablari kutubxonalari ishini to‘g‘ri tashkil etishda malakali mutaxassislar bilan ta’minlanishi, kutubxona xodimlariga qo‘yiladigan kasbiy talablar. Kutubxona xodimlarining tashkilotchilik qobiliyatlari

Maktab kutubxonachisining huquqlari 
Kutubxonachi o‘z vakolotlari doirasida quyidagi huquqlarga ega: 
- mehnat qonunchiligida belgillangan ichki ish tartibi qoidalariga bo‘ysunadi; 
- kutubxonachi o‘z vazifalariga aloqasi bo‘lmagan boshqa ishlarga jalb etilishi 
ta’qiqlanadi. 
- kitobxonlar bilan ishlashning ish rejasida tasdiqlangan shakllari va usullarini 
qo‘llash va kutubxona ishini rejalashtirishda ishtirok etadi; 
- tarbiyaviy ishni takomillashtirish bo‘yicha takliflar kiritadi; 
- o‘z faoliyatining o‘ziga xos jihatlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan 
seminarlar va kengashlar ishida ishtirok etadi; 
- har yili 24 ish kuni mehnat ta’tilini oladi; 
- xizmat ko‘rsatish zonasini kengaytirish uchun qo‘shimcha haq, yuqori ish 
sifati, unvonlar va mukofotlar uchun ustamalar olish huquqiga ega; 
-kurslardan o‘tish yoki boshqa usullar bilan malakasini davriy ravishda 
oshirib boradi; 
-kasbiy sha’ni va obro‘sini himoya qilish. 
Maktab kutubxonachisining javobgarliklari 
-maktab kutubxonachisi maktabning ichki mehnat tartibi qoidalarini, maktab 
direktorining, hududiy kutubxona rahbarining qonuniy farmoyishlarini va boshqa 
maxalliy me’yoriy hujjatlarni, ushbu Yo‘riqnoma bilan o‘rnatilgan lavozim 
majburiyatlarini uzrli sabablarsiz bajarmaganligi yoki tegishlicha bajarmaganligi, 
shu jumladan, berilgan huquqlardan foydalanmagani uchun mehnat qonunchiligida 
belgillangan tartibda intizomiy javobgarlikka tortiladi; 
-mehnat majburiyatlarini qo‘pol buzganligi uchun intizomiy jazo sifatida 
ishdan ozod qilish qo‘llanilishi mumkin; 
-maktab kutubxonachisi ta’lim oluvchining shaxsiga jismoniy yoki psixik 
zo‘ravonlik o‘tkazish bilan bog‘liq, tarbiya metodlarini, shu jumladan, bir marta, 
qo‘llagani uchun mehnat qonunchiligi va O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim 
to‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq, egallab turgan lavozimidan ozod qilinishi 
mumkin. Bu ayb uchun ishdan bo‘shatish intizomiy javobgarlik chorasi 
hisoblanmaydi; 
-yong‘in xavfsizligi qoidalarini, mehnatni muhofaza qilish, kutubxona 
ishining sanitariya-gigiena qoidalarini buzganlik uchun kutubxonachi, ma’muriy 
qonunlarda ko‘zda tutilgan hollarda va tartibda ma’muriy javobgarlikka tortiladi. 
-odob axloq qoidalariga rioya qiladi. 
Tinglovchilarga kutubxona yo‘nalishidagi ishini to‘g‘ri tashkil etishda 
malakali mutaxassislarni ta’minlanishi, bugungi kunda zamonaviy kutubxonachiga 
qo‘yilgan kasbiy talablar haqida ma’lumot berish. Kutubxonada ishlashga kasbiy 

---

kutubxonachilik malakasiga va axborot-texnika tayyorgarligiga ega shaxslar qabul 
qilinadi. Kutubxona xodimlari soni ta’lim muassasalari kutubxonalari namunaviy 
shtatlari asosida o‘rnatilgan tartibda shakllantiriladi. Kutubxonachi maktab 
jamoatchiligining hamma a’zolariga: o‘quvchilar, o‘qituvchilar, ma’muriyat, 
tarbiyachilar, ota-onalar va boshqa kitobxonlar toifalariga xizmat ko‘rsatadi. 
Uzluksiz kutubxona xizmati tizimida malaka oshirish va qayta tayyorlash jiddiy 
o‘rin tutadi.
Kutunxonani rivojlantirish borasida qabul qilingan qonun va qarorlar, fan, 
ta’lim va madaniyatning yuksalishiga keng imkoniyatlar ochib berish bilan birga, 
axborot manbai bo‘lgan kutubxonalarning faoliyatiga ham katta o‘zgarishlar 
kiritilishiga va zamon talablariga mos darajada rivojlanishiga zamin yaratdi. 
Axborot kutubxona muassasalarini axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan 
ta’minlash, kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash, ta’lim muassasalari 
o‘quvchilari hamda aholining zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan 
holda muntazam ta’lim olishi va mustaqil bilim egallashiga erishish, xalqaro 
kutubxonalararo abonement tizimini yo‘lga quyilishi, elektron ma’lumotlar 
bazalarini shakllantirish orqali axborot-bibliografiya xizmati ko‘rsatish uchun katta 
imkoniyatlar eshigi ochib berildi. 
Axborot kutubxona markazida zamon talablariga hamohang holda zamonaviy 
axborot texnologiyalari yordamida axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatilishi, 
aholining ma’naviy ongi va intellektual salohiyatini yanada rivojlantirishda yaxshi 
samara beradi. 
Har bir kutubxona xodimi o‘quvchilarning kitob mutolaasi va kitobxonlik 
madaniyatini shakllantirishga ijodiy yondashgan holda, faoliyatiga yangi 
kutubxonachilik uslublarini joriy etib, bosqichma-bosqich amalga oshirishi 
bugungi 
kun 
talabi 
hisoblanadi. 
Ayniqsa, 
ta’lim 
muassasasi 
maktab 
kutubxonachilari kitob targ‘iboti, kitobxonlikka o‘rgatishni maktabgacha ta’lim 
muassasalaridan boshlashlari maqsadga muvofiqdir. Chunki kichik yoshdagi 
bolajonlar juda qiziquvchan, sersavol bo‘lib, ular doimo nimalarnidir bilishga, 
o‘rganishga, birinchi bo‘lishga oshiqadilar. Albatta, ularning savollariga javob 
berish barchamizning asosiy vazifamizdir.
Bu vazifani bajarish bolajonlarning kamol topishida boshlang‘ich qadam 
bo‘lib hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida kitob targ‘ibotini tashkil 
qilishda bolalarning Yoshi va qiziqishiga qarab ko‘chma kutubxonalar tashkil 
qilish lozim. Ertaklar, hikoyalar va masallar o‘qib berish, hikoya qilish, 
teatrlashtirilgan tomoshalar uyushtirish, ko‘rganlari asosida rasmlar chizish 
mashg‘ulotlarini o‘tkazish, diafilmlar, diapozitivlar orqali asar qahramonlari va 
asar haqida tushunchalar berish, ketma-ket mazmunni o‘zida mujassam etgan 
hikoya qilishga mo‘ljallangan rasmlardan foydalanish, tez aytish, topishmoqlar yod 

---

oldirish kabi bir qancha xizmat turlaridan foydalanish mumkin. Bu kabi 
kutubxonachilik xizmat turlari bolajonlarning idrok etishi, fikrlashi, og‘zaki nutqi, 
dunyoqarashini shakllantirish uchun xizmat qiladi. 
SHuning uchun ham kitobxonlarni maktab ostonasida har tomonlama 
fikrlaydigan, ma’naviy yetuk, har qanday axborotlarni aql bilan tahlil qila oladigan, 
o‘z fikrini bildirib, uni himoya qila oladigan, tengdoshlariga olgan axborotlarini 
tushuntira oladigan barkamol inson qilib tarbiyalash kutubxonachilar va 
o‘qituvchilarining asosiy vazifasidir. 
Kutubxona xodimlari soni ta’lim muassasalari kutubxonalari namunaviy 
shtatlari asosida o‘rnatilgan tartibda shakllantiriladi. Kutubxonachi maktab 
jamoatchiligining hamma a’zolariga: o‘quvchilar, o‘qituvchilar, ma’muriyat, 
tarbiyachilar, ota-onalar va boshqa kitobxonlar toifalariga xizmat kursatadi. 
Foydalanuvchilarning asosiy guruhlari bu - o‘quvchilar va o‘qituvchilar, lekin, 
boshqa toifadagi mutaxassislarni, aynan ma’muriyat, tarbiyachilar hamda mahalla 
jamoatchiligi vakillarini ham nazarda tutish kerak.
Kutubxonaning jami xodimlari, kutubxonaning ishlashini hamda texnikaviy, 
axborot, dasturiy va boshqa xizmatlar bo‘yicha kadrlar tarkibining zamonaviy 
darajada tayyorgarligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshiradi. Kutubxonachilarni 
tayyorlash, Qayta tayyorlash xizmatlari, malakasini oshirish kurslarini; 
kutubxonani boshqarishning zamonaviy metodlarini o‘rgatish dasturlarini o‘z 
ichiga oladi. Kutubxonaning tashkiliy tuzilmasi va uning normal ishlashi bo‘yicha 
vazifalarni bajarish uchun lavozim yuriqnomalari, buyruqlar majmuidan iborat. 
Uzluksiz kutubxona xizmati tizimida malaka oshirish va qayta tayyorlash jiddiy 
o‘rin tutadi. Malaka oshirish - kutubxonachining egallagan lavozimi va funktsional 
majburiyatlariga muvofiq uning kasbiy bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish 
maqsadini ko‘zda tutadi.
Qayta tayyorlash - yangi avtomatlashtirilgan kutubxona texnologiyalari joriy 
qilinishi munosabati bilan boshqa lavozimga, kutubxona ishining boshqa 
uchastkasiga o‘tishda yangi kasbiy bilimlarini o‘zlashtirish maqsadini ko‘zda 
tutadi.
Shuningdek, kutubxonachilarning turli guruhlar va toifalariga kutubxonaning 
turi, kutubxonachining egallagan lavozimi va funktsional ixtisoslashuvi, uning 
ma’lumoti, staji va ish tajribasiga bog‘liq ravishda tabaqalashtirilgan yondashuv 
ham jiddiy ahamiyatga ega. Bunda yangi ish boshlanayotgan, maxsus 
kutubxonachilik ma’lumoti bo‘lmagan xodimlarga alohida ahamiyat berish lozim.
Kutubxonachilar malakasini oshirish va qayta tayyorlashning umumjamoaviy 
shakllari orasida kutubxonachilarning o‘zaro ko‘p umumiylikka ega bo‘lgan 
yig‘ilishlari, seminarlari, davra suhbatlari eng ko‘p tarqalgan.

---

Kutubxonachilarni eng yaxshi axborot-kutubxonalar bazasida amaliy yuritish 
shakli bo‘lgan «Ilg‘or tajriba maktabi» maxsus kutubxonachilik ma’lumoti 
bo‘lmagan kadrlarga mo‘ljallangan.
«Yosh kutubxonachi maktabi» ham malaka oshirish shakllaridan hisoblanadi.
Kutubxonachilar malakasini oshirish va qayta tayyorlash amaliyotida turli 
vaziyatlarni hal etish bo‘yicha muammoli ta’lim metodlaridan, ishchanlik va 
innovatsion o‘yinlardan, treninglar, kutubxona amaliyotidagi muayyan ishlab 
chiqarish vaziyatlarini modellashtirishga yunaltirilgan aniq vaziyatlarni tahlil 
qilishdan faol foydalanish zarur.
Yakka malaka oshirish shakllari orasida praktikumlar va stajirovkalar eng 
ko‘p tarqalgan.