Umumiy ma’lumotlar Kelib chiqishi tasnifi

Inson faoliyati tabiiy resurslar holatiga ta’sir qiladimi?

Insonning tabiiy resurslardan foydalanishi nafaqat mineral resurslar, balki Yer biosferasining ham kamayib ketishiga, biologik xilma-xillikning yo’qolishiga olib keladi. Biosfera tabiiy resurslari qayta tiklanadigan va tabiiy ravishda ham, inson ishtirokida ham tiklanishi mumkin (oʻrmonlar ekish, unumdor tuproq qatlamini tiklash, suv va havoni tozalash). Tabiatga tuzatib bo’lmaydigan zarar etkazmaslik mumkinmi? Buning uchun tabiiy resurslarning xususiyatlari va ekologik

muvozanatni saqlash shartlarini hisobga olish kerak. Milliy bog’lar, qo’riqxonalar, qo’riqxonalar yaratish va saqlash, turlarning biologik xilma-xilligini saqlash va ilmiy markazlarda, botanika bog’larida va boshqalarda genofondni saqlash.

Nima uchun xavfsizlik kerak?

Geologik davrlarning o’zgarishi va evolyutsiya jarayonlari doimo sayyoradagi o’simlik va hayvonot dunyosining tur xilma-xilligiga ta’sir ko’rsatgan (masalan, dinozavrlarning yo’q bo’lib ketishi). Ammo so’nggi 400 yil ichida insonning faol faoliyati tufayli 300 dan ortiq hayvon va o’simliklarning turlari yer yuzidan yo’q bo’lib ketdi. Bugungi kunda mingdan ortiq turlari yo’qolib ketish xavfi ostida. Ko’rinib turibdiki, tabiiy boyliklarni muhofaza qilish nafaqat hayvonlar va o’simliklarning noyob turlarini muhofaza qilish, balki insoniyatning o’zi hayotining eng muhim vazifasidir. Zero, ekologik halokat natijasida nafaqat tirik mavjudot turlarining soni o’zgarishi mumkin, balki iqlim ham zarar ko’radi. Shuning uchun shaharlar qurish va qishloq xo’jaligi erlarini o’zlashtirishda imkon qadar yovvoyi turlarning yashash muhitini saqlab qolish, populyatsiyalar tiklanmaguncha tijorat baliq ovlash va ov qilishni cheklash kerak. Atrof-muhitni va uning ajralmas elementlarini muhofaza qilish Tabiiy resurslar vazirligi amalga oshiradigan eng muhim vazifalardan biridir.

Yer va o’rmon fondining holati, jahon va federal

Odamlarning 85% dan ortig’i qishloq xo’jaligi natijasida oziq-ovqat oladi. Yaylov va yaylov sifatida foydalaniladigan yerlar oziq-ovqatning yana 10% ni beradi. Qolgan qismi okeanlar hisobiga to’g’ri keladi. Mamlakatimizda oziq-ovqatning 90% ga yaqini ekin maydonlaridan olinadi va bu ekin yerlari (dalalar, bog’lar, plantatsiyalar) yer fondining 11% dan sal ko’proq qismini tashkil etishini hisobga olsak.

O’rmonlar bug’lanish va yog’ingarchilik davrlarida, karbonat angidrid aylanishida muhim rol o’ynaydi, tuproqni eroziyadan saqlaydi, er osti suvlari darajasini tartibga soladi va boshqalar. Shuning uchun tabiiy resurslardan, ya’ni o’rmonlardan behuda foydalanish o’rmon fondining qisqarishiga olib keladi. Shunga qaramay, o’rmon maydonlari yosh daraxtlarni ekish orqali tiklanganidan ko’ra tezroq yo’qolib bormoqda. O’rmon qishloq xo’jaligi erlarini o’zlashtirish, qurilish uchun, xom ashyo va yoqilg’i sifatida yog’och olish uchun kesiladi. Bundan tashqari, yong’inlar o’rmon xo’jaligiga katta zarar etkazadi.
Ko’rinib turibdiki, tuproqni qayta ishlashning zamonaviy usullari unumdor qatlamning deyarli doimiy degradatsiyasiga va qashshoqlashishiga olib keladi. Tuproq va yer osti suvlarining pestitsidlar va pestitsidlar bilan ifloslanishi haqida gapirmasa ham bo’ladi. Garchi unumdor tuproq qatlamlari "qayta tiklanadigan" tabiiy resurslar sifatida qaralsa-da, bu hali ham uzoq jarayon. Darhaqiqat, issiq va mo’’tadil iqlim sharoitida bir dyuym tuproqni (2,54 sm) tabiiy ravishda qayta tiklash uchun 200-800 yil kerak bo’ladi. Hosildor yerlarni degradatsiyadan himoya qilish va unumdor qatlamini tiklash zamonaviy agrotexnologiyalarni rivojlantirishning eng muhim yo’nalishi hisoblanadi.

Sayyoradagi suv komponentining holati

Mamlakat suv resurslarining asosini daryolar tashkil etadi. Ulardan ichimlik suvi va qishloq xoʻjaligi suvi manbai sifatida foydalaniladi. Ular gidroelektrostantsiyalarni qurish va yuk tashish uchun ham faol foydalanilmoqda. Daryolar, ko’llar, suv omborlari va yer osti suvlari ko’rinishidagi ulkan suv zahiralariga qaramay, uning sifati asta-sekin yomonlashmoqda, suv omborlari qirg’oqlari va gidrotexnika inshootlari vayron bo’lmoqda. Bu masala boshqa tashkilotlar qatori tabiiy resurslar boshqarmasi tomonidan ham nazorat qilinadi.