Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

3. Diniy munosabatlar, diniy tashkilotlar va din funksiyalarining 
o‘zaro aloqadorligi
Diniy tushunchalar, tasaw ur va kayfiyatlarga moslashib, 
bulaming bevosita ta’siri natijasida vujudga keladigan kishilar 
o‘rtasidagi aloqadorlik va diniy jamoa, uyushma va tashkilotlaming 
faoliyatlari diniy munosabatlar deb ataladi. Diniy munosabatlar 
g‘oyaviy-ijtimoiy munosabatlaming turi ’bo‘lib, oqibatda ishlab 
chiqarish munosabatlarining mahsuli hisoblanadi.
Jamiyatda diniy -munosabatlar alohida mavjud bo‘lmay, ijtimoiy 
munosabatlaming boshqa turlari, chunonchi siyosiy, huquqiy, axloqiy- 
ma’naviy munosabatlar, mehnat jarayonlari bilan uzviy bog‘liq.
Diniy munosabatlar, birinchidan, har bir diniy jamoa, uyushma, 
tashkilotlar 
orasidagi, 
ikkinchidan, 
diniy 
tashkilotlararo 
va 
uchinchidart, tashqi munosabatlarga bo‘linadi.
Diniy jamoa diniy e’tiqodga asoslangankishilar birligini muayyan 
ko‘rinishi va diniy uyushmaning boshlang‘ich bo‘lagidir. Bu 
borlikning asosiy belgilari quyidagicha: 1) diniy e’tiqod, maqsad va 
vazifalar birligi; 2) diniy marosimlar va undan tashqariagi 
faoliyatlarining birligi; 3) etnik birlik tuyg‘usi; 4) jamoa a ’zolari 
orasidagi o'zaro taqsimlangan mavqe va vazifalaming birligi. Diniy
129

---

jamoalaming tuzilishi an’analar va urf-odalar, huquq yoki urnumiy 
dasturlar ligitimlashtirilgan qoida, fatvolar bilan belgilanadi.
Diniy jamoa mahsus mezonlar asosida rasmiy va nofasm y 
guruhlarga: 
“jamoa 
kengashi”, 
“ruhoniylar”, 
“qavmlar” 
va 
“va’zxonlar”ga, shuningdek diniy va xo'jalik, moliya ishlari bilan 
shug'ullanuvchi guruhlarga bo‘linadi. Dastlabki musulmon jgmioasi 
622-yili Madinada muhojirlar va ansorlardan iborat holda tashkil 
topgan. Inqilobgacha ko‘p hollarda diniy birlik etnik birlikka