Universiteti paraolimpiya fakulteti jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va uslubiyati kafedrasi

1.1. Yosh sportchilarni tanlash muammolari.

Ko‘p yillik tayyor-garli bosqichlari-ni sportda tan-lash bilan bog‘liq-ligi bosqichlar	Vazifalar	Ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichlari
Dastlabki	Shu sport turiga takomil-lashtirishni maqsadga muvofiqligini aniqlash	Boshlang‘ich
Oraliq	Samarali sport takomillashuviga qobiliyatligini aniqlash	Dastlabki bazali, maxsus bazali.
Yakunlovchi		Individual imkoniyatlar erishilgan natijalarni saqlash.

Pedagogik, tibbiy biologik, ruhiy va sotsiologik ilmiy tekshirish metodlariga asoslangan xolda kompleks xal qilinishi kerak. Pedagogik ilmiy tekshirish metodlari yosh sportchilarning jismoniy sifatlarini rivojlanish darajasini, koordinatsion qobiliyatlari va sport texnik mahoratini baholashga imkon beradi.
Tibbiy biologik uslublarni qo‘llash bilan sportchining sog‘lik darajasi, analizator sistemasining holati, morfologik xususiyatlari aniqlanadi. Ijtimoiy metodlar bolalarni sportga qiziqishi, yuqori natija ko‘rsatishga ruhiy uslublar, sportchilarni ruhiy xususiyatlari, ruhiy birlik va hakozolarni ko‘rsatadi.


1.2. Ko'p yillik tayyorgarlik bosqichlari va mazmuni
Sportda tanlash uch bosqichda amalga oshiriladi. Dastlabki - bunga bolaning marfo-funksional va ruhiy xususiyatlarini hisobga olgan holda to‘g‘ri sport turini tanlash vazifasini xal qiladi.
Oraliq 2-3 mashg‘ulot bosqichlarida shug‘ullanuvchilarda sport natijasi ixtisoslashish qobiliyatini aniqlash vazifasi hal etiladi.
Yakunlovchi - halqaro miqyosdagi natijalarga tanlash masala-larini hal etadi.
Har bir bosqich yillik davrlardan tashkil topgan bosqichlardan iborat. Masalan, birinchi bosqich odatda 4-6 yillik tsikldan, ikkinchisi 6-8 yillik tsikldan va uchinchisi 4-6 yillik tsikldan iborat.
Shuning uchun har bir bosqichda sportchining texnik tayyorgarligining o'ziga xos mazmuni va uslubi odatda bir yillik mashg'ulot tsiklining davriyligiga bog'liq. Ko'pincha bu yuqori malakali sportchilarni tayyorlashda yaqqol namoyon bo'ladi. Gap shundaki, yangi boshlanuvchilar yillik tsiklni alohida mashg'ulotlar, musobaqalar va o'yin davrlariga ajratmaydilar. Ular yil davomida o'quv funktsiyalariga ega.
Bundan kelib chiqadiki, malakali sportchilarni tayyorlashning yillik tsiklida harakatlar texnikasini egallash va takomillashtirish jarayoni ko'p jihatdan sport formasini egallash, saqlash va yanada rivojlantirish qonuniyatlariga bog'liq.
Shunga ko'ra, yillik tsiklda texnik tayyorgarlikning 3 bosqichi ajratiladi: 1) tadqiqot; 2) barqarorlik; 3) moslashuvchan takomillashtirish.
1-bosqichdagi texnik tayyorgarlik raqobat faoliyatining yangi texnikasini (yoki uning tayyor versiyasini) shakllantirishga, uni amaliy o'zlashtirishga, raqobat faoliyatining bir qismi bo'lgan individual harakatlarni o'rganish (yoki qayta o'rganish) asoslarini takomillashtirishga qaratilgan. . Bu bosqich tayyorgarlik davrining birinchi yarmiga to'g'ri keladi. 2-bosqichda texnik tayyorgarlik raqobat faoliyatining umumiy ko'nikmalarini chuqur o'zlashtirish va mustahkamlashga qaratilgan. Tayyorgarlik davrining ikkinchi yarmining ko'p qismini qamrab oladi. 3-bosqichda texnik tayyorgarlik shakllangan ko'nikmalarni takomillashtirish, asosiy musobaqalar shartlariga muvofiq ularning etarli darajada xizmat qilish (o'zgaruvchanligi), barqarorligi (turg'unligi), ishonchliligini oshirishga qaratilgan. Bu bosqich odatda tayyorgarlik davri oxiridan boshlanadi va butun musobaqa davrini qamrab oladi. Texnik ko'nikmalarni oshirish bo'yicha texnik tayyorgarlikning har bir bosqichi oldidagi asosiy vazifalar:
1) tanlangan sport turi bo'yicha texnik tamoyillarning asosi bo'lgan harakat qobiliyatlarining yuqori barqarorligi va oqilona o'zgaruvchanligiga erishish, musobaqa sharoitida ularning samaradorligini oshirish;
2) fanning zamonaviy yutuqlari va sport amaliyoti talablarini inobatga olgan holda harakat ko'nikmalarini qisman rekonstruksiya qilish, mahoratning alohida qismlarining kinematikasi yoki dinamikasini takomillashtirish.
Birinchi muammoni hal qilish uchun odatda tashqi sharoitlarni murakkablashtirish usuli, tanani turli holatlarga o'rgatish usuli qo'llaniladi; ikkinchisini amalga oshirish uchun texnik harakatlarni soddalashtirish usuli, birgalikda harakat qilish usuli qo'llaniladi.
Texnik usullarni bajarishda tashqi sharoitlarni murakkablashtirish usuli bir qator uslubiy usullarda amalga oshiriladi:
1. Shartli raqib qarshiligining metodik printsipi asosan sport o'yinlari va jang san'atida qo'llaniladi. Shartli raqib bilan kurash elementlari sportchiga texnikaning ritmi va tuzilishini yaxshilashga, barqarorlik va samaradorlikka tezroq erishishga imkon beradi. Shuningdek, u mashg'ulotlarning intensivligini oshirishga yordam beradi, o'ziga ishonch, qo'rqmaslik va qat'iyatlilikni tarbiyalashda samarali psixologik omil hisoblanadi.
2. Murakkab boshlang'ich shartlar va tayyorgarlik harakatlariga uslubiy yondashuv. Masalan, figurali uchishda yarim burilishli sakrash ("aksel") birinchi navbatda oddiy sprintdan, keyin esa "qayiq" pozitsiyasidan yaxshilanadi. Sho'ng'in paytida tramplin balandligi pasayadi. O'yinchilarga murakkab traektoriya bo'ylab uchayotgan to'pni oyoqlari, boshlari va boshqalar bilan urish taklif etiladi.
3. Harakatlarni maksimal tezlik va aniqlik bilan bajarishning uslubiy printsipi. Masalan, boksda sportchiga ma'lum vaqt oralig'ida - 1 raundda zarbalarning yuqori tezligiga erishish imkoniyati beriladi. Uzunlikka sakrashda yugurish biroz egilgan yo'lda bajariladi. Futbolda to'pni doimiy kuch bilan uzatishda sheriklar o'rtasidagi yondashuv qo'llaniladi va b.
4. Harakatlarni bajarish maydonini (makonini) cheklashning uslubiy printsipi malakani oshirishda maqsadli belgilash shartlarini murakkablashtirishga imkon beradi. Masalan, chang'i sportida qiyin yo'nalish yopiq burilishli qiyaliklarni o'z ichiga oladi, bu ma'lum bir radiusda burilish tanlash vaqtini cheklaydi. Yugurish va sakrashda qadamlar oldindan belgilangan belgilarga muvofiq amalga oshiriladi. Boksda kichikroq ring ishlatiladi va hokazo.
5. Noodatiy sharoitlarda harakatlarni bajarishning metodik printsipi mashg'ulot sharoitlarini (tabiiy sharoitlar, texnika, jihozlar) o'zgartirishni nazarda tutadi, harakat texnikasining bir yoki bir nechta xususiyatlarini, fazoviy, vaqt, dinamik, ritmik va boshqalarni yaxshilashga yordam beradi.