University of economics and pedogogy instituti

va korxonalar bilan birgalikda amalga oshiriladi1.
T a ’lim tizimini jam oatchilik asosida boshqarish o ‘qituvchilar,
o ‘quvchilar, o ta-o n alar va jamoatchilik vakillaridan iborat pedagogik
Kengashning um um iy o ‘rta ta’lim muassasasi faoliyatini samarali tashkil
etishga yo'naltirilgan faoliyatidir.
Bir yilda b irm arta o ‘tkaziladigan maktab jamoasining konferensiyasi
jamoatchilik boshqaruvining yuqori organi ?isoblanadi. Konferensiyada
maktab Kengashi, uning raisi saylanadi, maktabning Ustavi qabul
qilinadi, o ‘qitish qaysi tilda olib borilishi aniqlanadi va hokazo.
Konferensiyalar oraliqida o ‘z - o ‘zini boshqarishning yuqori organi
vazifasini maktab kengashi bajaradi. Maktab kengashi bir yilda 4 marta
chaqiriladi.
Davlat t a ’lim muassasalari bilan bir vaqtda nodavlat t a ’lim
m uassasalarining faoliyat k o ‘rsatishi ham t a ’limni boshqarishning
jamoatchilik xarakterini ifodalaydi.
.
III. Xulosa
Ushbu kurs ishini bajarish jarayonida
to’g’risida tushunchaga ega bo’ldim.

0 ‘zbekiston

Respublikasining «Ta’lim to ‘g ‘risida»gi Qonunining 3-moddasida ta’lim
sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari ko‘rsatib o ‘tilgan. Ular
quyidagilardan iborat:
1. T a ’lim-tarbiyaning insonparvar va demokratik xarakterda boMishi,
2. T a ’lim tizimining uzluksizligi va izchilligi;
3. U m um iy o ‘rta, shuningdek, o ‘rta maxsus, kasb-hunar t a ’limining
majburiyligi;
4. U m um iy o ‘rta, shuningdek, o ‘rta maxsus kasb-hunar t a ’limining
www.ziyouz.com kutubxonasi
1 yo‘nalishlarini tanlashning ixtiyoriyligi;
I 5. T a ’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi;
6. Davlat t a ’lim standard doirasida ta ’lim olishning h a m m a uchun
ochiqligi;
7. T a ’lim dasturini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan
yondashuv;
8. Bilimli b o ‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish;
2. T a ’lim tizimida davlat va jam iyat boshqaruvini uyg‘unlashtirish.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to ‘g‘risida»gi Q onunining
3-moddasida, ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan
biri ta ’lim va tarbiyaning insonparvar va demokratik xarakterda boMishi
ko‘rsatilgan. T a’lim va tarbiyaning insonparvarlashuvi insonni
intellektual va m a’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog‘liq
boMgan uzluksiz t a ’lim tizimi orqali h ar tom onlam a barkam ol shaxsni
shakllantirishni nazarda tutadi. T a’limni insonparvarlashtirish shaxsning
ijodiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga imkon yaratadi. Shuningdek,
t a ’lim jarayonida uning m a’naviy-axloqiy ehtiyojlari, xohish-istaklari
va qiziqishlarini hisobga olishni nazarda tutadi. Bir so‘z bilan aytganda,
t a ’lim -tarbiya jarayoni shaxsni h ar to m o n la m a kam ol topishini
ta ’minlashga yo'naltiriladi, uning shaxsiga nisbatan hurm at bilan
yondashiladi.
T a’lim va tarbiyani demokratlashtirishning m azm uni shundan
iboratki, ta’lim-tarbiya mazmunining ochiqligi, o ‘quv materiallari, ta ’lim
shakl va metodlarining xilma-xilligi, milliy va hududiy xususiyatlarning
inobatga olinishi, hammaning va h ar kiinning madaniy jih atd an yuksak
natijalaiga erishishini ta ’minlashga im kon beradi. M azk u r tamoyilga
am al qilish o ‘quvchilarning x o h ishlariga k o 'ra o ‘q uv ja d v a lid a n
q o ‘shimcha fanlarning o ‘rin olishi, yuqori sinflarda m uayyan fanlam ing
chuqurlashtirilib o ‘rgatilishi, fakultativ m ashg'ulotlar hajm ini
kengaytirish, turli yo‘nalishlarda t o ‘garaklarni tashkil etish, darslam ing
yakka va guruh asosida o ‘tkazilishiga e ’tibor berilishini anglatadi.
T a ’lim tizimining uzluksizliei va izchilligi tamovili respublikada
uzluksiz t a ’lim tizimining barcha bosqichlari o 'zaro aloqadorlik va
bog‘liqlik asosida faoliyat yuritishlarini ifodalaydi. U m u m iy o ‘rta t a ’lim
m ak tab larin in g o ‘quv d astu rlari a k a d e m ik litsey va k a s b - h u n a r
kollejlarining, o ‘z navbatida ularning o ‘quv dasturlari oliy o ‘quv yurti
o ‘quv dasturlari bilan m utanosiblikda yaratilib, biri o ‘zidan avvalgi
bosqichda o'zlashtirilgan m a’lu m o tn i boyitadi va rivojlantiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Shuningdek, davlat ta ’lim standartlari talablariga muvofiq faoliyat
olib borayotgan uzluksiz t a ’lim tizimi mazmuniga ko‘ra bir tipdagi
o ‘quv yurtlarining biridan ikkinchisiga o ‘tib o ‘qish imkoniyati mavjud.
C hunonchi, ta ’lim oluvchilar bir maktabdan ikkinchi maktabga, bir
akademik litseydan ikkinchi akademik litseyga bir shaharda faoliyat
yuritayotgan oliy o ‘quv yurtidan ikkinchi shaharda joylashgan oliy o ‘quv
yurtiga o ‘tib ta ’limni davom ettirish huquqiga egalar.
. T a ’lim tizimi davlat siyosatining asosiy
tamoyillari asosida yosh avlodga t a ’lim-tarbiya berish yo‘lida faoliyat
yurituvchi barcha turdagi ta’lim muassasalari majmui demakdir. Har
bir m am lakatning ta ’lim tizimi uning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va
m adaniy hayoti bilan chambarchas bog'liq bo‘ladi.
0 ‘zbekiston Respublikasining t a ’lim tizim i davlat ta ’lim
standartlariga muvofiq ta ’lim dasturlarini amalga oshiruvchi davlat va
nodavlat t a ’lim muassasalari, t a ’lim tizimining faoliyat ko‘rsatishi va
rivojlanishini t a ’minlash uchun za ru r b o ‘lgan tadqiqot ishlarini
boshqaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalar, ta ’lim sohasidagi davlat
boshqaruv organlari, shuningdek, ularga qarashli korxonalar,
muassasalar va tashkilotlarni o ‘z ichiga oladi. Respublikaning ta ’lim
tizimi yagona va uzluksizdir.
Respublika «T a’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n d a t a ’k id langanidek,
0 ‘zbekiston Respublikasida t a ’lim quyidagi tu rla rda am alga
oshiriladi:
Maktabgacha ta ’lim — bolaning sog‘lom, har to m o n la m a kamol
topib shakllanishini t a ’m in lovchi, u n d a o ‘qishga intilish hissini
uyg‘otuvchi, uni muntazam t a ’lim olishga tayyorlovchi h am d a bola
olti-etti yoshga yetguncha davlat va nodavlat maktabgacha ta ’lim
muassasalari va oilalarda amalga oshiri'uvchi ta ’lim bosqichi.
U m um iy o ‘rta ta ’lim ikki bosqichda am alga oshiriladi. U lar
quyidagilardir:
1) boshlang‘ich ta ’lim (1 —4-sinflar);
2) um um iy o ‘rta ta ’lim ( 1—9-sinflar).
Boshlang‘ich t a ’lim o ‘quvchilarga m urakkab boM magan ilmiy
bilimlarni berish asosida ularda o ‘qish, yozish va hisoblashga oid
dastlabki bilim, ko‘nikma ham da malakalarni shakllantirish asosida
ularda shaxsiy gigiyena va sogMom turm ush tarzi elementlarini hosil
qilish bosqichi.
U m u m iy o ‘rta t a ’lim o ‘q u v ch ilarn in g fan asoslari b o ‘yicha
m untazam bilim olishlarini, ularda bilim o ‘zlashtirish ehtiyojini, asosiy
o ‘quv-ilm iy va um um m adaniy bilim larni, milliy va um um bashariy
qadriyatlarga asoslangan m a’naviy-axloqiy fazilatlarni, m ehnat
www.ziyouz.com kutubxonasi
ko‘nikmalarini, ijodiy fikrlash va atrof-muhitga ongli munosabatda
bo‘lishni va kasb tanlash ko‘nikmalarini shakllantirish1 bosqichi.
U m um iy o ‘rta umumiy o ‘rta t a ’lim muassasalarida am alga oshirilib,
o ‘quvchilarga 1—IX sinflar hajmida davlat ta ’lim standartlari talablariga
muvofiq fan asoslari bo'yicha majburiy ta ’lim beriladi.
Bolalarning qobiliyati, iste’dodini rivojlantirish uchun ixtisoslashgan
maktablarning tashkil etilishi esa ularning istiqbollarini ta ’minlashda
muhim ahamiyatga ega.
Rivojlangan xorijiy
davlatlar ta ’lim tizimini o ‘rganish maqsadida AQSH, Fransiya, Yaponiya
davlatlarining t a ’lim tizimi tarkibini yoritmoqchimiz.
1. Amerika Q o ‘shma Shtatlarida ta ’lim tizimi quyidagi bosqichlarni
o ‘z ichiga oladi:
1. M aktabgacha tarbiya muassasalari — 3 yoshdan 5 yoshgacha
bo'lgan bolalarni tarbiyalashga xizmat qiladi;
2. Boshlang‘ich maktablar (1—8-sinflar) — 6 yoshdan 13 yoshgacha
boMgan bolalar ta ’lim oladilar;
3. 0 ‘rta maktablar (9— 12-sinflar) — 14 yoshdan 17 yoshgacha
boMgan bolalarning ta ’lim olishlari uchun imkoniyat yaratadi. 0 ‘rta
maktab quyi va yuqori bosqichdan iborat.
4. O liy t a ’lim — 2 yoki 4-yil m o b ay n id a k o llejlar h am d a
universitetlarda amalga oshiriladi.
5. Universitetlar va boshqa oliy o ‘quv yurtlari tarkibida tashkil
etiladigan aspirantura va doktoranturadir.
A Q S H da majburiy ta ’lim 16 yoshgacha amal qiladi. M amlakatda
faoliyat yuritayotgan o ‘quv yurtlari davlat, jam oa, xususiy tasarruflar
ham da diniy muassasalarga tegishli b o ‘lishi mumkin.
Amerika Q o ‘shm a Shtatlarining maktablari uchun yagona o ‘quv
rejasi yo‘q. H ar bir shtat o ‘z o ‘quv rejasiga ega. Shunga ko‘ra Shtatlarda
boshlang‘ich ta ’lim 4, 5, 6 va 8-yillik boMishi mumkin.
II. Y a p o n iy a t a ’lim tizim i o ‘z ichiga m a k ta b g a c h a tarbiya
muassasalari, boshlang‘ich maktablar, yuqori o ‘rta maktablar hamda
oliy ta ’lim beradigan universitetlami oladi.
Bolalar bog‘chalariga bolalar 3—5 yoshlarida boradilar va 3, 2, 1-
yillik ta ’lim kurslariga jalb qilinadilar.
Boshlang‘ich maktabga bolalar 6 yoshdan boradi va 6-yil o ‘qiydi.
Boshlang‘ich maktabni tugatgandan keyin kichik o ‘rta maktabda 3-yil
ta’lim oladilar. Yaponiyada 9-yillik bu ta ’lim majburiy b o ‘lib, barcha
bolalar bepul o ‘qitiladi, ular tekin darsliklardan foydalanadilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi