Urganch davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

O`zbekistonda milliy sport turlari.

O`zining salomatligi xakida  shaxsan gamxurlik kilib borish madaniyatini yoshlikdan maktab, maxalla, soglikni saklash tizimi, jismoniy tabiya va sportning kumagida sigdirish kerak” - deb xak fikrni aytgan. Uzbek xalqining milliy jismoniy madaniyat qadimgi avlodlarimiz tarixi bilan uzviy boglanib ketadi.  Buning guvoxi sifatida “Apomish”, “Kuntug`mish”, “Kirkkiz”, “Gurug`li” turkumidagi  dostonlarda O`zbekistonlik paxlavonlarining  jasorati ustunlik bilan madx etilganligini eslatish mumkin. Otda poyga, nayza uloktirish, kilichbozlik, kamondan uk uzish, merganlik qilish kabi jismoniy sifatar kaxramonlar siymosi orkali butun xalqning turmushi, madaniyati harakatini aks ettirgan. Bu jismoniy mashqlar avloddan-avlodga utib, o`ziningmazmuni, shakli va bajarish uslublarini boyitib, xozirgi davrda ular jaxon xalqalarining sevimli mashgulotlariga hamda maxorat uchun kurashuvchi yoshlarning sportiga aylangan. O`zbekiston Respublikasi 1991 yil 1 sentyabrida mustaqillikka erishgan deb xisoblansada uning uziga xos tashkiliy va tarixiy rivojlanish yuliga egadir. Bu borada sobik ittifokda kariyib 70 yil davomida O`zbekistonning jismoniy madaniyati va sport soxasida erishgan ulkan yutuklarini urganish, davlat va xalqning utmishiga ijobiy karash adolatdan bulur edi. 1924 yil 27-oktyabrda O`zbekiston mustaqil Respublika deb e’lon qilingan edi. Usha davrda O`zbekiston Turkiston muxtoriyati Respublikasi tarkibida bulib, barcha ishlarga itttifok mikyosidagi idoralar, tashkilotlar tomonidan kursatmalar berilar edi. SHu sababli 1918- 1924 yillarda  asosan, Toshkent, Samarkand, Kukon  Buxoro shaxarlaridagi temir yul zavod fabrikalarishchi - xodimlari, ba’zi bir rus maktab yoki gimnaziyalarda O`quvchilar uchun sport klublari tashkil etilgan edi. U joylarda futbol, boks, velo, yengil atletika kabi sport turlari buyicha tug`araklar tashkil etilib, musobakalar uyushtirilgan. Tarixiy manbaalarning tasdiklashicha, ularda maxalliy millat vakillari deyarli ishtirok etmagan. 1923 yilda “Dinam”  sport jamiyatining tashkil kilinishi Samarkand va Toshkent shaxarlarida turli o`yin maydonlari, ayniksa “Dinamo” o`yingoxlarining kurilishiga 1925-1927 asos soldi. SHu sababdan maxalliy millat vakillari ham rus xalqi olib kelgan futbol, voleybol, sakrash, yugurish, granata uloktirish mashqlari bilan shug`ulana boshladilar. Maxallalarda terma komandalar tuzilib dam olish kunlari, bush vaktlarda uzaro musobakalar uyushtirilishi odat bulib koldi. 1927 yil birinchi umum uzbek sprtakiadasi tashkil kilinib, futbol, yengil atletika,kurash, gimnastika kabi sport turlari buyicha terma komandalar tayyorlandi. Uzbekistn sport vakillari 1928 yilda Moskvada birinchi butunittifok spartakiadasida katnashdi. Bunda o`zbekistondan 193 sportchi katnashdi, bulardan 44 kishi maxalliy millat sportchilari edi. O.Dunayev, I.Orsyanikov, Tikunova hamda Murashko, Rekovalari yaxshi natijalar kursatdilar. Usha davrlarda  Respublikada uning jyolarida jismoniy madaniyat va sportni tashkil etish, uni axoli o`rtasida targibot qilish ishlarida S.Asfandiyerova  Ulka jismoniy madaniyat kengashi raisi, Xidraliyev Turkiston maxalliy ijroya komitasi raisi, N.M.Testelets kabi boshliqlar katta faoliyat kursatdilar. O`zbekistonda jismoniy madaniyat va sport ishlarini rivojlantirishda M.M.T (GTO) majmualarining ishlab chiqilishi va  kullanilishi (1930-1934)  katta  ahamiyatga egadir. CHunki, bu majmua (kompleks) O`quvchi va ishchi yoshlarni mexnat va mudofaa ishlariga tayyorlashda eng ommaviy va ta’sirchan tadbirlardan biri bulib xizmat kildi. U xozirgacha uz kuchi, mazmuni va maksadini yukotgan emas. Buning isboti uchun kuyidagi dalillarni keltirish mumkin. 1931 yilda MMT nishondorlari soni 2000 kishini tashkil qilgan bulsa, 1938 yilda 35000, 1950 yilda 103,2 ming, 1965 yilda 308 ming, 1970 yilda 496,8 ming, 1992 yilga kelib esa 1 mln 33615 kishiga yetadi. O`quvchi yoshlar va mexnatkashlar ommasini sportga jalb qilish ularning maxoratini oshirishda tarkmokli sport jamiyatlarining tarkib topishi. Sportchilarning darajasini belgilash, turli unvonlar berish soxasidagi tashkiliy tadbirlarning moxiyati e’tiborga loyikdir. Bu faoliyatlarni joriy etish, uni amalda bajarishda usha vaktlarda tashkil qilingan “Spartak”, “Lokamativ”, “Medik”, “Berevestnik”, “Muravey” sport jamiyatlari aosiy ishlarni kildilar. Ush davrda 1000 metga yugurishda F.Xasanova, Konsarev, Putsilov, Toparova, hamda boshqalar    tanikli sportchi edilar. A .Pakrovskiy P.Kravchenko , M.Arxangelskiylar yetuk trenerlar xisoblanar edilar.