Қурилиш меъёрлари ва қоидалари

 
13. ЭЛЕКТР-МОНТАЖ ИШЛАРИ 
13.1 Электр ускуналарни монтаж қилишда ГОСТ 12.3.032-84* (СТ СЭВ 
4032-83) ва монтаж ишларига қўйиладиган умумий талаблар бажарилиши 
лозим. 
13.2 Белгиланган тартибда ишлатишга қабул қилинмаган электр 
тармоқлардан, тақсимлагич қурилмалардан, шчитлардан, панеллардан ҳамда 
уларнинг айрим тармоқларидан фойдаланишга ҳамда уларнинг айрим 
тармоқларидан фоидаланишга ҳамда уларни муваққат электр тармоқлар ва 
қурилмалар сифатида улаб олишга, шунингдек созловчи ташкилотнинг 
рухсатисиз монтаж қилинган ва созлашга берилган электр қурилмада 
электр монтажишларини бажаришга рухсат берилмайди. 
Электр монтаж ишларида банд шахслар буюртмачининг ва бош 
пудратчининг 
электр 
хўжалигини 
ишлатишга 
оид 
ишларни 
бажармасликлари лозим. 
13.3 Ҳавода узгичларни синаш жойидан 50 м дан яқинда ишларни 
бажариш ёки бўлишга рухсат берилмайди. 
Ҳавода узгичларнинг ҳаво йиғгичидаги сақлагич клапан ишчи босимдан 
10% дан ортиқ фарқ қилмайдиган босимга созланиши ва синалиши лозим. 
Ҳаво йиғгич ичида одамлар бўлиши билан боғлиқ ишлар бажарилаётганда, 
ҳаво йиғгичга ҳаво узатиш қувур ўтказгичларидаги вентилларни қулф осиб 
ёпиб қўйиш ҳамда огохлантирувчи плакатлар осиб қўйиш лозим. Чиқариш 
вентиллари очиб қўйилиши ҳамда огоҳлантирув плакатлари ёки ёзувлар 
билан белгилар қўйилиши лозим. 
13.4 Ажратгичларни ва кесиш туридаги бошқа аппаратларни кўчириш, 
кўтариш ва ўрнатиш «Уланган» ҳолатида, қайтма пружиналар ёки эркин 
тақсимлаш механизмлари билан таъминланганлари эса, «Узилган» ҳолатда 
амалга оширилади. 
13.5 Юритгичларга уланган узгичлар ва ажратгичларни созлаш 
ишларини бажараётганда, қутилмаган уланиш ёки узилиш юз беришининг 
олдини олувчи тадбирлар кўрилиши лозим. 
13.6 Монтаж 
қилинувчи 
аппаратни 
бошқарув 
занжирининг 
сақлагичлари бутун монтаж даврида олиб қўйилишлари лозим. 
13.7 Электр занжирларни ва аппаратларни синаш учун оператив ток 
бериш лозим бўлганда, уларга огоҳлантирув плакатлари, белгилар ёки 
ёзувлар ўрнатиш лозим, синаш билан боғлиқ бўлмаган ишлар эса, 
тўхтатилиши, ушбу ишларда банд бўлган шахслар чиқариб юборилиши 

---

ҚМҚ 3.01.02-00 44 - бет
лозим. 
Электр ускуналарни синаш учун кучланиш беришни электр монтаж 
ташкилотининг махсус буйруқ билан тайинланган махсус шахснинг (уста 
ёки прорабнинг) ёзма буюртмаси бўйича бажарилади. 
13.8 Монтаж 
қилинувчи 
трансформаторларда 
бирламчи 
ва 
иккиламчи чўлғамлар учлари бутун электр монтаж ишларини 
бажариш давомида туташтириб қўйилиши ва ерлантирилиши лозим. 
13.9 Электр машиналар ва трансформаторларни электр ток билан 
қуритиш бошлангунча ерлаштириб қўйилишлари лозим. 
Трансформаторларни индукциявий йўқотишлар усулида ўз 
қобиғида ёки махсус металл бандда қуритишни, магнитловчи чўлғамга 
тегиб кетишни истисно қилувчи тадбирларни кўрган ҳолда бажариш 
лозим. 
13.10 Электр ток билан қуритиш жараёнида изоляция қаршилигини 
ўлчанаётганда, монтажловчи ва ишчи чўлғамларнинг таъминоти узиб 
қўйилиши лозим. 
13.11 Аккумуляторлар батареяси монтажи амалга ошириладиган 
хоналарда пластинкаларни пайвандлаш ва банкларга электролит 
қўйиш ишлари бошлангунча пардоз, ишлари тугалланиши, 
шамоллатиш, иситиш ва ёритиш тизимлари синовдан ўтказилиши 
ҳамда қулай жойларга кислоталар ва ишқорларни бартарафлаш учун 
эритмали идишлар қуйилиши лозим. 
13.12. Кучланиш остида бўлган жойланган тармоқланиш қутилари, 
яшчиклар, қувурлар, блоклар орқали сим ўтказиш, шунингдек лойиҳа 
бўйича маҳкамланмаган қувурларда, тарновларда ва қутиларда симлар 
ва кабеллар ётқизишга рухсат берилмайди. 
13.13 Симлар ва кабелларнинг изоляцияси қаршилигини мегометр 
ёрдамида текширувни ҳавфсизлик техникаси бўйича малака гуруҳи III 
дан паст бўлмаган ходимлар томонидан ўтказилиши лозим. Синаш 
жараёнида кучланиш остида бўлиши мумкин бўлган симлар ва 
кабеллар члари изоляцияланиши ёки тўсилиши лозим. 
13.14 Монтаж ишлари кранларда бажарилаётганда, учланиш остида 
бўлган очиқ, троллерлар, иш зонасида бўлган ёритиш тармоқлари ва куч 
магистраллари ўзиб қўйилишлари ёки тўсилишлари лозим. 
13.15 Кабел линияларини ёткизишда ҚМҚ 3.05.06-97 «Элетртехникавий 
қурилмалар» талаблари бажарилиши лозим. 
Кабелни барабандан бўшатишга фақат тормозловчи мосламалар 
мавжудлигидагина рухсат берилади. Ишлатилаётган кабелни ётқизишга уни 
узилганидан ва ерлантирилганидан кейингина рухсат берилади. 
13.16 Кабелни электр ток билан қиздиришда 380В дан юқори 
кучланишдан фойдаланишга рухсат берилмайди. 42В дан юқори кучланишда 
қиздиришда қўлланиладиган электр машиналар ва аппаратларнинг 
корпуслари, шунингдек кабелнинг металл қобиғи ерлантирилиши, 
қиздириш участкаларида ёнғинга қарши воситалар жойлаштирилиши ҳамда 
навбатчилик ўрнатилиши лозим. 

---

ҚМҚ 3.01.02-00 45 - бет
13.17 Горелкаларни, пайванд лампаларни ёқишни, кабел массасини 
қиздиришни ва қалайини эритишни кабел қудуғидан камида 2 м масофада 
бажариш лозим. Суюлтирилган қалайи ва қиздирилган кабел массани 
қудуққа фақат махсус чўмичларда ёки ёпиқ идишлардагина туширишга 
рухсат берилади. 
13.18 Ёпиқ хоналарда кабел муфталарини ва воронкаларини кабел 
массаси билан қуйиш учун қиздиришда шамоллатиш таъминланиши лозим. 
Қиздириш учун ишлатиладиган идишлар ёнғин ҳавфсизлиги талабларига 
мос бўлиши лозим. 
13.19 Электр узатишнинг ҳаво линияларини монтаж қилишда 
қуйидагиларни бажариш зарур: 
- 
монтаж 
қилинган электр узатиш линиялари участкаларни 
ерлантиришни; 
- 
симларни ёки кўтариш троссларини камида 4,5м баландликда, 
нақлиёт ўтадиган жойларда камида 6 м баландликда жойлаштирилишини; 
- ишловчиларнинг таянчларда ёки ерда жойлашган симлар ёки тросслар 
ҳосил қилган бурчакнинг ички томонида жойлашишини. 
13.20 Ишлаб турган электр қурилмаларида, қоидага кўра, электр 
монтаж ишлари ишлар бажариладиган зонада жойлашган барча ток 
ташувчи қисмлардан кучланиш олиб қўйилганидан сўнг бажарилиши, 
уларнинг электр қурилманинг ишлаб турган қисмидан узиб қўйилиши, 
электр занжирнинг ошкор узиб қўйилиши ва узилган ток ташувчи 
қисмларнинг ерлантирилиши лозим. Ишларни бажариш зонаси электр 
қурилманинг ишлаб турган қисмидан, ушбу қисмга монтаж ташкилоти 
ходимларининг тасодифан кириб қолишларига ҳалақит берувчи туташ ёки 
тўр тўсиқ билан ажратиб қўйилиши лозим. 
13.21 Монтаж ташкилоти ходимларининг ва механизмларнинг тўсилган 
ишлари бажариш сохасига ўтуви, қоидага кўра, ишлаб турган электр 
қурилмалар жойлашган хоналар ва ҳудудларни кесиб ўтишга олиб 
келмаслиги лозим. 
13.22 Монтаж ташкилотига ишларни бажариш зонасини ажратиш, унга 
адашиб кучланиш бериб қўйишни олдини олиш ҳамда ходимлар ва 
механизмларнинг ўтув жойларини кўрсатиш билан ишлаб турган қисмдан 
тўсиб қўйиш 2-Иловага кўра акт-рухсат билан расмийлаштирилиши лозим. 
Монтаж ташкилоти ходимлари ишларни З-Иловага кўра бериладиган 
шаклдаги наряд-қуйим бўйича бажаради. Ишларни бажаришга наряд-рухсат 
берилаётганда, унда, жумладан, юқоридаги акт-рухсатда кўзда тутилган 
электр ҳавфсизликнинг бошқа тадбирлари ҳам кўрсатилиши лозим. 
13.23 Монтаж ишларини ишлаб турган очиқ ёки ёпиқ тақсимлагич 
кўрилмаларида бажариш лозим бўлган ҳолларда 13.20-бандда баён қилинган 
талабларни бажара туриб, бунда 13.21-банд талабларини бажариш 
имкониятлари бўлмаса, у ҳолда ишларни З-Иловага мос шаклда берилган 
наряд-рухсат бўйича бажариш лозимдир. Ушбу ҳолларда ишларга рухсатни 
ишлатувчи ташкилотнинг оператив ходими бериши лозим. Ходимларнинг ва 
механизмларнинг тақсимлагич қурилмаларининг ишлаётган қисми 

---

ҚМҚ 3.01.02-00 46 - бет
ҳудудидаги ишларни бажариш учун тўсилган зонага ўтувига фақат 
ишлатувчи ташкилотнинг бунга ваколатли вакили ҳамроҳ бўлганидагина 
рухсат берилади. 
13.24 13.20-ва 
13.21-бандлардаги 
талабларни бажариш мумкин 
бўлмайдиган истисно холлардагина ишлар 3-Иловага мос шаклда 
бериладиган наряд-рухсатнома бўйича бажарилиб, унда бошқа талаблар билан 
бир қаторда ушбу участкада ишларни фақат ишлатувчи ташкилот вакили - 
кузатувчи иштирокидагина бажаришга рухсат берилади, деган кўрсатма 
бўлиши лозим. Кузатувчи ишчи ўринларнинг муваққат тўсиқларининг, 
огоҳлантириш плакатларининг сақланишига ҳамда узилган ток узатувчи 
қисмларга ишчи кучланиш берилишининг олдини олишга, монтаж 
бригадаси аъзоларининг кучланиш остида бўлган ток узатувчи 
қисмларгача ҳавфсиз масофада бўлишларига жавобгардир. 
13.25 Электрмонтаж ташкилотларининг ходимларига ишлаб турган 
электр қурилмаларда ишлашга рухсат берилишидан олдин ишга рухсат 
берувчи масъул шахс томонидан уларга иш ўрнида электр ҳавфсизлик 
масалаларини бўйича йўриқлар берилиши лозим. 
13.26 Янгидан монтаж қилинган электр қурилма ишчи кучланиш фақат 
ишчи ҳайъатнинг қарори билангина берилиши мумкин. Ошкор қилинган 
чала ўринларни бартараф қилиш лозим бўлганида, электр қурилма узиб 
қўйилиши ва шкафларни, шиналарни, ускуналарга тушувни бузиш ёки 
кабелларни узиб қўйиш орқали ишламаётганлар тоифасига ўтказилиши, 
узилган ток узатувчи қисмлар эса, нуқсонларнинг бартараф қилиш бўйича 
ишларни бажариш бутун вақти давомида учлари қисқартирилиши ва 
ерланиши лозим.