Ўқувчиларни ҳар томонлама тайёрлашда оила мактаб ва жамоатчилик ҳамкорлиги

ЎҚУВЧИЛАРНИ ҲАР ТОМОНЛАМА ТАЙЁРЛАШДА ОИЛА МАКТАБ ВА ЖАМОАТЧИЛИК ҲАМКОРЛИГИ


Режа:

1. Болаларни тарбиялашда оиланинг роли.

2. Бола тарбиясида мактаб, оила ва маҳаллий жамоаларнинг тутган ўрни ва ўзаро ҳамкорлиги.

3. Бола тарбиясида “Камолот» ёшлар ижтимоий ҳаракатининг тутган ўрни.

Маълумки, оила боланинг шахсини таркиб топтирувчи муҳим омилдир. Болаларни жисмоний тарбиялаш, уларга ахлоқ ва меҳнат тарбияси бериш негизлари оилада вужудга келади, теварак -атроф муҳит тўғрисидаги биринчи билимлар оилада берилади, боланинг нутқи, шу билан бирга, унинг тафаккури ҳам оилада ривожлана бошлайди.

Бола мактабга қабул қилиниши билан уни тарбиялаш масъулияти оила зиммасидан соқит бўлмайди. Ота-оналар болаларини мактабга ўз вақтида юбориши учун, уларнинг ўқиш машғулотларига мунтазам равишда қатнаб туришлари учун, уларнинг хулқи учун давлат олдида жавобгардирлар.

Мукаммал оила шундай бир жамоадирки, бу жамоада бир-бирига меҳр -муҳаббат ва бир-бирини ҳурматлайдиган ота-оналарнинг асосий вазифаси- болаларни тарбиялашдан иборатдир: оилада ота-оналар билан болаларнинг манфаатлари муштаракдир: ота-оналар барча оила-аъзоларининг меҳнатини ҳам, дам олишни ҳам оқилона тарзда ташкил этадилар. Уйда ҳар бир боланинг қўлидан келадиган ўз вазифаси бўлади. Оила аъзолари хурсандликни ҳам, ғам-ғуссани ҳам биргаликда ўтказадилар. Оилада эр билан хотин ўртасида, ота-оналар билан болалар ўртасида аҳиллик ва ўзаро ҳурмат бўлса, бундай оилаларда болани тарбиялаш муваффақиятли бўлади. Бундай оила одатда мустаҳкам оила ҳисобланади.

Ўзбекистон Президенти жамиятимиз учун фойдали фуқароларни ўстираётган мустаҳкам оилани рағбатлантириб келмоқда. Масалан: 1999 йилнинг “Оила йили” деб эълон қилиниши, шунингдек, 2000 йилни “Соғлом авлод йили” деб эълон қилиниши фикримизнинг яққол далилидир.

Оналик ва болаликни муҳофаза қилишни янада кучайтириш тўғрисидаги қонун оилавий муносабатларнинг мустаҳкамланишига ва оилада болаларни тарбиялашни янада яхшилашга имкон беради.

Бизнинг жамиятимизда мактаб билан оиланинг бола тарбиясидаги мақсади ягонадир. Болалар билан олиб бориладиган тарбиявий иш системасида етакчи бўғин бўлган мактаб оилавий тарбияни тўғри ташкил этишда ота-оналарга кўмаклашишга мажбурдир. Шу билан бирга, педагоглар олдида ва болалар ташкилотлари олдида турган таълим-тарбия вазифаларини бажаришда мактаб ота-оналар ёрдамидан фойдаланишга интилади. Шундай қилиб, мактаб билан оила ўртасидаги болаларни тарбиялашда ўзаро ҳамкорлик муносабатлари ўрнатилади.

Оилада болаларни муваффақиятли тарбиялашнинг асосий шартлари қуйидагилардан иборат:

Оилада аҳиллик, ҳамжиҳатлик бўлмаса, бундай оилада болаларни тарбиялашда катта қийинчиликлар вужудга келади. Оила - бошланғич, табиий жамоадир, лекин оилада ота-она, ака-ука, опа-сингиллар бўлгандагина, уни жамоа деб тасаввур этиш мумкин. Агар ота-оналардан бири оиладан кетиб қолса, бундай оила жамоа хусусиятини йўқотади, бу билан болага таъсир ўтказиш кучи ҳам йўқолади. Ўзининг оилавий бурчларига енгилтаклик билан қараб, оилани ташлаб кетаётган ота ёки она шу нарсани тушуниб етмайдиларки, болани моддий жиҳатдан таъминлаб туришни давлат ўз зиммасига олиши мумкин, аммо болага кўрсатадиган ота ёки онанинг шахсий таъсирини ҳеч нима билан алмаштириб бўлмайди.

Болаларни оилада муваффақиятли тарбиялашда яна ота-оналар обрўси алоҳида аҳамият касб этади. Баъзи ота-оналар, фарзандим менга қулоқ солмаяпти, менинг гапимга кирмайди, деб шикоят қиладилар. Болаларнинг гапга қулоқ солмаслиги ота-оналарнинг обрўйи йўқлигини кўрсатувчи белгидир. Ота-оналар ҳар доим болаларига ижобий ибрат бўлишлари лозим. Агар ота-она биргаликда, жиддий, одил ва ўз фарзандларига яхши муомалада бўлса, табиийки, бундай ота-оналарнинг болалари олдида обрўси яхши бўлади. А.С. Макаренко обрўни бир неча турларга бўлган эди. Масофа обрўси, апоқ-чапоқлик обрўси, узоқ-яқинлик обрўси, сохта обрў ва бошқалар. (Агар ота билан бола ўртасида ота-болалик обрўси бўлмаса, ота-ота ўрнида, бола-бола ўрнида бўлмай, булар ҳақиқий улфатга айланиб қолсалар, бундай боладан яхшилик кутиш мумкин эмас, ёки она ва қиз.

Оилада болани тарбиялашда кундалик оилавий ва мактаб кун тартибини қатъий ўрнатиш ва унга риоя қилишга ўргатиш педагогик жиҳатдан катта аҳамиятга эгадир. Кундалик қатъий режим организмнинг бир маромда ишлаши, бола саломатлигини сақлаш, мустаҳкамлашгагина ёрдам бериб, шу билан бирга, уни ҳамма нарсани ўз вақтида бажаришга, тартибли бўлишга одатлантиради.

Маълумки, болани мактабда қандай ўқиши кўп жиҳатдан оилага боғлиқ. Оилада боланинг ўқиши учун ҳар томонлама ғамхўрлик қилиш (стол-стул, ўқув қуроллари, дарсликлар билан таъминлаш каби шарт-шароитларни яратиб бериш муҳимдир. Ўқитувчи ўз қўл остидаги ўқувчиларнинг оилалари билан, ҳар бир бола қандай турмуш шароитида яшаётганлиги билан мумкин қадар яқинроқ танишиб борса, нур устига нур бўлади. Иккинчи томон - ота-оналар ҳам боланинг мактабда қандай ўқиётганидан, ўзини қандай тутаётганлигидан, кимлар билан ўсиб ва ўртоқлашаётганлигидан хабардор бўлиб турсалар, мақсадга мувофиқ иш қилган бўладилар. Оиланинг ўзаро муносабати тўғри ташкил қилингандагина бола тарбиясида яхши натижаларга эришиш мумкин.

Бола мактаб рўйҳатига олинган кундан бошлаб, ҳар бир ўқувчининг ота-онаси мактаб билан алоқа боғлайди. Ўқитувчи ота-оналарга уларнинг болалари билан йилнинг биринчи ярмида мактаб қандай таълим-тарбия ишлари олиб боришини ва шу вазифаларни бажаришда ота-оналар қандай ёрдам бериши кераклигини тушунтирадилар. Ўқитувчилар болалар билан муомала қилишда муштарак йўл тутиш тўғрисида ота-оналар ва ижтимоий ташкилотлар билан келишиб оладилар.

Мактаб маъмурияти ота-оналарга педагогик маслаҳатлар, йўл-йўриқлар бериб туриши мактабнинг оилага берадиган энг муҳим ёрдамидан биридир.

Иккинчидан, болаларнинг дарсдан бўш вақтларини нималар билан ва қандай банд қилиш мумкинлиги тўғрисида ота-оналарга маслаҳатлар бериб туришлари шарт. Учинчидан эса, мактабнинг ота-оналар йиғилишини ташкил этиб туриши, бир йилда икки-уч марта ўтказиладиган умуммактаб йиғилишларида чорак якунлари, болаларни фанлардан ўзлаштириши, давомат, интизом ва шу каби масалаларни ҳал этиши яхши натижалар беради.

Шунинг билан бирга, ўқитувчи ва тарбиячиларнинг, ота-оналар ва болаларнинг яшаш жойларида, маҳаллаларда, микрорайонларда педагогик тарғиботни яхши йўлга қўйишлари: Масалан,”Ёлғиз фарзанд тарбияси ҳақида”, “Оилада ахлоқий тарбия” , “Дарс тайёрлашда 1- синф ўқувчисига қандай ёрдам бериш керак?,” “Қандай қилиб болалар ўртасидаги ичиш, чекиш, наркоманияга қарши курашиш керак?” ва шунинг каби мавзуларда маърузалар олиб бориш, савол- жавоб ва мунозаралар ташкил этиш лозим.

Мамлакатимизда болаларни тарбиялаш иши умумхалқ иши бўлиб қолди. Мамлакатнинг кўпгина ишлаб чиқариш корхоналарида ва муассасаларида мактабни бошқариш, унга раҳбарлик қилиш ва кўмаклашиш мақсадида комиссиялар тузилган ва шунинг билан бир қаторда Президент фармони билан маҳалла қўмиталарининг масъулияти, жавобгарлиги, уй бошқармалари қошида тузилган болалар клублари, болалар кенгашлари, ота-оналар комитетлари ва ниҳоят, “Камолот»ёшлар ижтимоий ҳаракати ёшлар тарбиясида ўзаро ҳамкорликнинг ёрқин далилидир.

Кўпгина клублар ва маданият саройлари ҳузурида болалар билан ишлаш бўлимлари бор; улар маданий томошалар, байрамлар, спорт машғулотлари ва мусобақаларни уюштириш, бадиий ҳаваскорликни ривожлантириш, болаларни экскурсия ва маданий сайрларини ташкил этиш, уларга моддий, маънавий ёрдам бермоқдалар.

Айниқса, милиция хузуридаги болалар хоналари орқали мактабларга болалар тарбиясида ёрдам бериш ишлари ҳам яхши йўлга қўйилмоқда.

Мавзу юзасидан савол ва мустақил топшириқлар:

1. «Мактаб, оила ва жамоатчилик» концепциясининг асосий йўналишларида ўрта махсус ва касб – ҳунар таълими муассасалари, оила ва жамоатчиликнинг бола тарбиясидаги ўзаро алоқаси нималардан иборат?

2. Ота – оналарнинг ўз фарзандларини тарбиялашдаги жавобгарлиги нималардан иборат?

3. Оила тарбиясида шарқона миллий қадриятлар ва анъаналарнинг тутган ўрни ва унинг ўзига хос хусусиятларини изоҳланг.

4. Бола – тарбиясида ота – оналар обрўсининг аҳамияти нимада?

5. Ёшларни оилада тарбиялашда ҳозирги долзарб муаммолар ҳақида батафсил сўзланг.

6. Мактаб педагогик жамоасининг ота – оналарга берадиган ёрдами нималардан иборат?

7. Бола тарбиясида, айниқса, тарбияси қийин, интизомсиз ёшларни тарбиялашда маҳалла оқсоқоллар кенгаши, маҳалла участка нозири ва ёшлар ташкилоти ўртасидаги ўзаро ҳамкорликни шарҳлаб беринг.

Ҳар томонлама баркамол, комил инсонни тарбиялаш жамиятимиз олдида турган долзарб масалалардан бири бўлиб келмоқда. Бугунги кунда рўй бераётган муҳим ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий ўзгаришлар ёшлар онгига таъсир қилмасдан қолмайди.
Ёш авлодни маънавий-ахлоқий, маданий-маърифий жиҳатдан етук инсонлар қилиб тарбиялаш иши биринчи навбатда оиладан бошланади. Бу борада баркамол авлодни тарбиялашда ота-она, маҳалла ва таълим муассасаларининг ҳамкорлиги муҳим аҳамият касб этади.
Айниқса, ушбу ҳамкорликни тўғри йўлга қўйиш ўсмирлар орасида қаровсизлик, тартиббузарлик, жиноятчилик ва шунга ўхшаш маиший бузуқликлар билан шуғулланишнинг олдини олишда муҳим тарбия воситасидир.
Боланинг қандай инсон бўлиб вояга етиши ота-она тарбияси ва атроф – муҳит таъсирига боғлиқ. Бола тарбиясида уларнинг ёш жиҳатига, руҳият ва тушунчасига, феъл-атворига алоҳида аҳамият бериш зарурдир.
Юртбошимиз "Юксак маънавият–енгилмас куч” китобида "..Одобли, билимдон ва ақлли, меҳнатсевар, иймон-эътиқодли фарзанд нафақат ота-онанинг, балки бутун жамиятнинг энг катта бойлигидир” деб таъкидлаган. Ушбу талаб асосида мамлакатимизда насли тоза, жисмонан соғлом, билим ва тафаккури ўткир, маънавиятли, аниқ касбга ва мутахассисликка эга, ғоявий собитқадам фарзандлар, яъни баркамол авлод модели яратилди ва уни шакллантириш давлат сиёсати даражасига кўтарилди.
Эндиликда ёшлар миллати, халқи, қолаверса, ўзи ва оиласи манфаатлари учун эркин меҳнат қилиш имкониятига эга бўлди. Бундай муҳим ижтимоий ўзгаришлар мустақил давлатимиз Конституциясида, "Ўзбекистон Республикаси фуқаролик кодекси” ва бошқа тегишли қонунларда умуминсоний қадриятларга мувофиқ равишда мустаҳкамлаб қўйилган. Буларнинг барчаси ёшларда янгича тафаккурни, миллий, ижтимоий-сиёсий онгни шакллантиришга хизмат қилмоқда.
Шундай экан, ёш авлод тарбияси билан шуғулланадиган, оилада – ота-оналар, маҳаллада – қўни-қўшни ва кенг жамоатчилик, таълим муассасасида – ўқитувчи ва мураббийлар келгуси авлод баркамоллиги ҳамда ўғил-қизларимизнинг улуғ аждодларимизга хос оқил бўлишлари учун масъулдирлар.
Хуллас, тарбия ишларини ҳамкорликда олиб борилиши доимо ижобий натижа берган. Ушбу ишларни тизимли олиб бориш ва мувофиқлаштиришга бўлган эҳтиёж бугунги таълим-тарбия жараёнига масъул вазирлик, манфаатдор ташкилот ва идоралар олдига долзарб вазифаларни қўймоқда.
Мазкур вазифаларни ҳаётга тадбиқ этишда оила, маҳалла, таълим муассасалари, давлат ва нодавлат ташкилотларнинг ўзаро ҳамкорлиги алоҳида ўрин тутади.
Ҳурматли йиғилиш иштирокчилари!
Бугунги намунавий ўқув семинарни ташкил этилиши ва унга ҳукуматимиз даражасида эътибор берилиши ҳам бежиз эмас. Шундай экан, барча семинар иштирокчилари Сизлар учун тайёрланган маърузаларда илгари суриладиган эзгу ғоялар ва тавсиялардан мақсадли фойдаланиб, мустаҳкам ҳамкорлик ишларини йўлга қўйиш, фаолиятингиздаги мавжуд камчиликларни тезкор бартараф этиш, уни янада такомиллаштириш ҳамда самарадорлик ва натижадорликка эришишингизда дастуриамал бўлиб хизмат қилади.
Маълумки, "Мустаҳкам оила йили” Давлат дастурининг 69-банди ижросини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2012 йил 19 июндаги "Баркамол авлодни тарбиялашда оила институти ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг таълим муассасалари билан ўзаро ҳамкорлигини янада ривожлантириш чора-тадбирлар тўғрисида”ги 175-сонли қарори қабул қилиниб, Халқ таълими вазирлиги ҳузуридаги "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлиги Жамоат кенгаши фаолиятига асос солинди.
Мазкур қарор билан, 4 йўналишдан иборат "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлик механизмини кучайтириш бўйича чора-тадбирлар мажмуаси, Халқ таълими вазирлиги ҳузуридаги "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлиги Жамоат кенгашининг ВХТБ ҳамда ХТМФМТТЭБ ҳузуридаги "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлиги ҳудудий жамоат кенгашларининг намунавий таркиблари, шунингдек, Жамоат кенгашининг дастлабки, йиғилиши қарори билан Жамоат кенгашининг Низоми тасдиқланди.
Айни кунда, ХТМФМТТЭБ ҳузурида таълим муассасалари ва идоралардан таркиб топган Жамоат кенгаши, шу билан бирга 42 та умумтаълим мактаблари ҳузурида "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлиги ҳудудий Жамоат кенгашлари йиллик режа асосида фаолият кўрсатмоқда.
Шу билан бирга, ҳудудий Жамоат кенгашлари жойлардаги таълим муассасалдари ва идораларнинг қуйи бўғинлари ҳамда тумандаги жами 7 та ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари билан ҳамкорлик қилмоқда.
Ҳудудий Жамоат кенгашларининг фаолияти ҳудудларга масъул этиб бириктирилган Жамоат кенгаши аъзолари, хусусан, Гурлан туманига масъул ВХТБ ўринбосари ( Б.Тиллаев) кўмагида "Баркамол авлодни тарбиялашда оила, маҳалла ва таълим муассасалари ҳамкорлиги механизми” ва "Оила-маҳалла-таълим муассасаси ҳамкорлиги” номли услубий қўлланмалар асосида ташкил этилиб, мувофиқлаштирилиб борилмоқда.
Шунингдек, Жамоат кенгашлари фаолияти самарадорлигини оширишга қаратилган методологик таъминоти бойитилди.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Маълумки, таълим-тарбия масаласи давлат ва жамият назоратида бўлиши асосий қонунимиз - Ўзбекистон Республикаси Конституциясида
(41-модда) белгилаб қўйилган. Бошқача айтганда, халқимизнинг эртанги куни қандай бўлиши фарзандларимизнинг бугун қандай таълим ва тарбия олишларига боғлиқ.
Мазкур ишларни кучайтириш, баркамол авлодни тарбиялашда ота-она, маҳалла ва таълим муассасаларининг ҳамкорлигини янада мустаҳкамлаш бугунги ўқув семинарда иштирок этаётган Жамоат кенгашига аъзо бўлган ташкилотлар, идоралар ва кенг жамоатчиликнинг ишидир.
Шундай экан, жойларда "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлик механизмини кучайтириш, Жамоат кенгашининг Низоми асосида ҳамкорлик ишларини йўлга қўйиш, ҳудудий Жамоат кенгашлари таркибини тўғри шакллантириш Жамоат кенгашлари фаолияти самарадорлигини оширишда муҳим аҳамият касб этади.
Фурсатдан фойдаланиб, ҳудудий Жамоат кенгашлари фаолиятини самарали ташкил этиш, ҳамкорлик ишларини янада кучайтириш мақсадида, яна бир бор ҳудудий Жамоат кенгашлари қандай таркибда шакллантирилиши лозимлиги ҳақида тўҳталмоқчиман. Масалан:
ХТМФМТТЭБлари ҳузуридаги Жамоат кенгашлари 22 нафар аъзолардан шакллантирилади. Булар:
1. ХТМФМТТЭТБ мудири - Жамоат кенгаши раиси, "Маҳалла” хайрия жамоат фонди туман бўлими раиси ва таянч ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаси директори – Жамоат кенгаши ҳамраиси ҳисобланади.
Аъзолар қуйидаги таркибда шакллантирилади:
2. Туман Хотин-қизлар қўмитаси вакили
3. Туман тиббиёт бўлими бошлиғи
4. "Камолот” ёшлар ижтимоий ҳаракати туман бўлими раиси
5. Туман меҳнат ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўлими бошлиғи
6. Туман прокуратураси ва Ички ишлар бўлими вакили (2 нафар)
7. Туман ҳокимлиги қошидаги вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссия котиби
8. Фаол умумтаълим мактаби ҳамда ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаси директорлари (2 нафар)
9. Таянч маҳалла фуқаролар йиғини раиси ҳамда диний маърифат ва маънавий-ахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчи (2 нафар)
10. ХТМФМТТЭТБ ва таянч ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасасининг Ўқувчи-ёшларни касб-ҳунарга йўналтириш ишлари бўйича масъул ходимлар (2 нафар)
11. ХТМФМТТЭТБ мактабгача таълим муассасалари услубчиси
12. Таянч таълим муассасаларидаги ота-оналар қўмита раислари
(2 нафар)
13. Таянч таълим муассасаларидаги фаол синф (гуруҳ) раҳбарлари
(2 нафар)
14. Котиб (Маънавий-ахлоқий тарбия ишлари бўйича шўъба раҳбари)
Умумтаълим мактаблари ҳузуридаги Жамоат кенгашлари
18 нафар аъзолардан шакллантирилади. Булар:
1. Мактаб директори - Жамоат кенгаши раиси, "Маҳалла” фуқаролар йиғини раиси ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаси директори (айрим ҳолларда мактаб ҳудудига яқин жойлашган АЛ ва КХК) - Жамоат кенгаши ҳамраиси ҳисобланади.
Аъзолар қуйидаги таркибда шакллантирилади:
2. Ҳудудий тиббиёт шифохонаси (ҚВП) бош шифокори
3. Маҳалла профилактика инспектори
4. Маҳалланинг диний маърифат ва маънавий-ахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчиси
5. Туман меҳнат ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўлими вакили
6. ХТМФМТТЭТБнинг ўқувчи-ёшларни касб-ҳунарга йўналтириш ишлари бўйича масъул ходими
7. Маҳалла ҳудудида жойлашган мактабгача таълим муассасаси мудираси
8. Умумтаълим мактаби ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаси директори ўринбосари (2 нафар)
9. Умумтаълим мактаби ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаси психологи (2 нафар)
10. Ота-оналар қўмитаси раиси ва синф раҳбари (2 нафар)
11. Ҳаётий тажрибага эга бўлган ва эл ҳурматига сазовор бўлган ота-оналар (2 нафар)
12. Котиб (Бошланғич ташкилот етакчиси)
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Сизларда савол туғилиши табиий, айни кунда биз Жамоат кенгаши аъзолари қандай иш билан шуғулланамиз лозим, нималарга эътибор қаратишимиз керак?
Бу борада, Жамоат кенгашининг Низомидан келиб чиқиб, Жамоат кенгашининг асосий вазифаларига тўҳталиб ўтмоқчиман:
1. Ота-она, маҳалла ва таълим муассасаларининг ҳамкорлигини мустаҳкамлаш, шу орқали ота-оналарнинг фарзандлар тарбиясидаги ўрни, мажбурияти, ўзаро муносабати ва масъулиятини кучайтириш.
2. Жамоат кенгашлари фаолиятини методик таъминлаш, таълим муассасаларидаги таълим-тарбия сифатини ўрганиш ва уларни янада такомиллаштиришга оид тадбирларни амалга ошириш.
3. Вояга етмаганларнинг қаровсизлиги ва улар томонидан содир этилиши мумкин бўлган жиноятларни олдини олиш, ёшларни турли ёт ғоялар таҳдидидан ҳимоя қилиш, соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш, ҳуқуқий саводхонлигини оширишга қаратилган профилактик тадбирлар самарадорлигини ошириш ва жамоатчилик назоратини кучайтириш.
4. 9-синф битирувчиларини қизиқишлари бўйича ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларига қамраб олиш, ўқувчиларни дарс жараёнига тўлиқ жалб этиш ва битирувчиларни иш билан таъминлаш.
5. Маънавий-маърифий тадбирлар орқали юртимизда амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари, айниқса, таълим тизимидаги ислоҳотлар ҳақида ўқувчилар, ота-оналар ва кенг жамоатчиликни узвий хабардорлигини таъминлаш.
6. Ўқувчиларнинг бўш вақтларини мазмунли ташкил этиш ҳамда уларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш.
7. Қонунчилик талабларидан келиб чиқиб таълим муассасаларига яқин ҳудудларда алкоголли ва тамаки маҳсулотлари сотилишига йўл қўймаслик бўйича жамоатчилик назоратини ўрнатиш.
Мазкур вазифаларнинг жойлардаги ижросига масъулият билан ёндашиш, сифатли ва тўлақонли амалга ошириш, самарадорлик ва натижадорликка эришиш барча масъул субъектлар – аввало оила, маҳалла, таълим муассасасининг, шунингдек, тегишли давлат органлари, бизнес вакиллари, нодавлат ташкилотлар, оммавий ахборот воситаларининг ҳамкорлигидаги муҳим вазифасидир.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Эътиборингизни, ҳудудий Жамоат кенгашлари аъзоларига тааллуқли бўлган асосий вазифаларнинг моҳияти ҳамда амалиётда тадбиқ этишдаги ҳамкорлик йўналишларига қаратмоқчиман. Аввало, Жамоат кенгаши раиси, яъни, ХТМФМТТЭБ мудири ва умумтаълим мактаби директорининг вазифаларини қайд этиб ўтсам.
Жамоат кенгаши раиси - Жамоат кенгаши фаолиятини ташкил этади ва ҳамкорликдаги ишларни мувофиқлаштиради, Жамоат кенгаши йиғилишида хуқуқий норматив ва бошқа меъёрий хужжатларни муҳокама учун киритади, Жамоат кенгаши қарорлари, тегишли ҳужжатларни тасдиқлайди ва ижросини назорат қилади. Фаолият доирасида юқори ташкилотларга ахборот беради.
Жамоат кенгаши аъзолари - Жамоат кенгаши Низоми ҳамда йиллик режасига мувофиқ, соҳа йўналишларини инобатга олган ҳолда иш фаолиятлари ташкил этилади. Жамоат кенгаши аъзолари ўз йўналишлари бўйича ҳамкорликда амалга оширилаётган ишларни мувофиқлаштиради, тегишли услубий ёрдам кўрсатади, режалаштирилган вазифаларнинг бажарилишини ўрганади, кўмаклашади ва назорат қилади. Шунингдек, Жамоат кенгаши раиси томонидан аъзолар учун иш самарадорлигини ошириш қаратилган вазифаларни белгиланади.
Ҳар бир аъзо ўз йўналишида ҳамда масъул этиб бириктирилган таълим муассасаси ҳузуридаги Жамоат кенгаши фаолиятидаги мавжуд муаммо ва аниқланган камчиликларни Жамоат кенгашининг йиғилишида муҳокамага олиб чиқади, йиғилиш қарорида белгиланган вазифаларнинг ижросини шахсан масъуллигида таъминлайди, навбатдаги йиғилишда ҳисобот беради.
Жамоат кенгашлари йиғилишларининг навбатлилиги қуйидаги тартибда белгиланган, жумладан, республикада йилда икки марта, ҳудудий халқ таълими бошқармаларида ҳар чоракда, туман (шаҳар) ХТМФМТТЭБда ҳар икки ойда ва умумтаълим мактабларида ҳар ойда.
Шу ўринда, таъкидлаш лозимки, Жамоат кенгашининг ўзаро ҳамкорлигини мустаҳкамлаш ҳамда Жамоат кенгаши аъзолари учун ҳудудий ўқувлар ташкил этиш, методик ёрдам кўрсатиш ва илғор иш тажрибаларини оммалаштириш мақсадида Халқ таълими вазирлиги ҳузурида "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлигини мустаҳкамлаш ресурс маркази ташкил этилган.
Ушбу марказ фаолиятидан мақсадли фойдаланишни таклиф этаман.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Бугунги ўқув семинар давомида маърузачилар томонидан ўз соҳа йўналишларида долзарб вазифаларни кенгроқ очиб беришларини инобатга олиб, таълим ходими сифатида соҳа йўналишида амалга оширилиши лозим бўлган вазифаларга алоҳида эътиборингизни қаратмоқчиман.
Баркамол авлодни тарбиялашда асосий бўғинлардан бири, ота-оналар ва маҳалла билан яқин ҳамкор, таълим-тарбия жараёнини ташкил қилишга масъул бўлган таълим муассасаларининг асосий вазифалари этиб қуйидагилар белгиланган:
1. Мустақил фикрлайдиган, миллий ва умуминсоний қадриятларга ҳурмат билан қарайдиган, ўзининг қатъий ҳаётий эътиқод ва қарашларига эга бўлган, миллий менталитетимизга ёт зарарли таъсирларга қарши туришга қодир ёшларни тарбиялаш.
2. Таълим муассасаларида ўқувчиларнинг ички тартиб одоб-ахлоқ қоидаларига тўлиқ амал қилишини таъминлаш.
3. Таълим муассасаларида соғлом ижтимоий-маънавий муҳитни таъминлаш.
4. Ўқувчилар ўртасида миллий мафкурани тарғиб қилиш, ақидапарастлик, диний экстремизм ва миллий тараққиётимизга зарарли бошқа ғояларнинг кириб келишига қарши муросасиз курашишни ташкил этиш.
5. Ўқувчи-ёшларнинг таълим-тарбия олиш жараёнида турли хил чалғитувчи воситалар (уяли алоқа воситалари, видеотасмалар, интернет тармоғидаги маълумотлар, компьютердаги ўйинлар)нинг зарари ва уларнинг оқибатларини олдини олиш бўйича кенг тарғибот-ташвиқот ишларини олиб бориш.
6. Ҳуқуқбузарликка мойиллиги бор, тарбияси оғир, таълим муассасаси ва ички ишлар идоралари профилактика рўйхатида олинган, диний экстремистик оқимга мансуб оилалар фарзандлари, диний кийимларда келувчи ўқувчи қизлар, шунингдек, дарс вақтида масжидга қатнайдиган ўқувчиларга масъулларни бириктириш ва уларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, таълим-тарбияси ва ҳулқ-атворини алоҳида назоратга олиш.
7. Таълим муассасаларидаги давоматни таъминлаш ва яхшилаш бўйича жамоатчилик назоратини кучайтириш.
8. Вояга етмаганларнинг назоратсизлигини олдини олиш, дарс жараёнида ўқишга бормасдан бемақсад юрган ва тунги вақтларда "Интернет–кафе” ва "Компьютер клуб”ларида вақт ўтказаётган вояга етмаганларни аниқлаш бўйича Жамоат кенгаши аъзолари билан "Ўқувчи”, "Давомат” каби рейдларни тизимли ўтказиш, рейдлар давмида аниқланган ўқувчиларни ўқишга қайтариш.
9. Ўқувчиларнинг бўш вақтларини мазмунли ташкил этишда таълим муассасалари ва маҳаллаларда фан, спорт ва қизиқишлар бўйича тўгараклар фаолиятини кучайтириш ва доимий мониторинг юритиш.
10. "Камолот” ЁИҲ бошланғич ташкилотлари фаолиятини кучайтириш, етакчиларга методик ёрдам кўрсатиш, лидерликни тарғиб қилиш ва қўллаб-қувватлаш.
11. 9-синф битирувчиларини таълимнинг кейинги босқичига тўлиқ қамраб олиш ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари битирувчиларини иш билан таъминлаш ҳолатини қатъий назоратга олиш.
12. Ўзаро тезкор ахборот алмашувини йўлга қўйиш, ҳар бир содир этилган жиноятга – фавқулотда вазият деб қараш, "Умумтаълим мактаби ўқувчиси томонидан содир этилган жиноят бўйича профилактик тадбир” бўйича йўриқнома (хизмат суруштируви) ҳамда ягона ҳисобот шакли асосида иш юритиш.
13. Таълим муассасаларида маънавий-маданий тадбирлар, турли йўналишдаги кўрик-танлов ва мусобақаларни Жамоат кенгаши аъзолари иштирокида мазмунли, оммавийлиги ва натижадорлигини таъминлаган ҳолда ташкил этиш.
14. Ўқитувчилар, ўқувчилар, ота-оналар ва фаол Жамоат кенгаши аъзоларини рағбатлантиришни (эътироф этиш, миннатдорчилик билдириш, фахрий ёрлиқ бериш, давлат ва тармоқ мукофотларига тавсия этиш, моддий рағбатлантириш ва ҳ.) тизимли амалга ошириш.
15. Таълим муассасалари ҳудуди ва ўқув хоналарини тоза, озода сақлаш ва ободонлаштириш ишларини ташкил этишда ўқувчилар фаоллигини ошириш.
16. Ҳамкорликда олиб борилган ишларни оммавий ахборот воситалари орқали кенг ёритиб боришдир.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Юқорида қайд этилган вазифаларнинг ижросини тўлақонли таъминлаш мақсадида айни кунда амалиётга жорий этилган айрим меъёрий хужжатлар билан таништиришни ўринли деб биламан.
Бу ҳам бўлса, Жамоат кенгаши аъзоларига маълумот сифатида, қолаверса, таълим муассасаларида соғлом ижтимоий-психологик муҳитни шакллантириш, ёш авлодга замон талаблари ва миллий қадриятлар асосида таълим-тарбия бериш, ўқув-тарбия жараёнининг сифатини ҳамда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини оширишда кенг жамоатчилик назоратини кучайтиришда омил бўлиб хизмат қилади. Хусусан:
1. Барча таълим муассасаларида ўқув ҳафтанинг душанба куни "Эрталабки сафланиш” тадбири билан бошланиши, унда ўқувчилар томонидан Давлат байроғини кўтарилиши ва мадҳияни жонли ижро қилиниши, шунингдек, "Дунё ва юртимиздаги янгиликлар” мавзусида дунёдаги ва юртимиз ҳаётига оид энг муҳим маълумотлар бериб борилиши йўлга қўйилди.
2. Ўқув-тарбия жараёнида ўқувчи-ёшларнинг фаоллигини ошириш, шахсий фазилатларини ривожлантириш ва ўқувчилар ва педагог ходимлар ўртасида ўзаро ижодий рақобатни кучайтириш мақсадида ҳафта кунларига ном берилиб, алоҳида мақсадга йўналтирилган ишлар амалга оширилмоқда. (душанба куни – "Иқтисодий билимлар куни”, сешанба куни – "Спорт ва соғломлаштириш куни”, чоршанба куни "Ҳуқуқий саводхонликни ошириш куни”, пайшанба куни "Ота-оналар куни”, жума куни "Маънавият куни” ва шанба куни "Озодалик куни).
3. Таълим муассасаларида кийиниш маданиятини шакллантириш орқали ўқитувчилар ва ўқувчиларнинг эстетик савиясини ошириш ва таълим муассасаларида ижтимоий муҳитнинг барқарорлигига эришиш мақсадида 2012-2013 ўқув йилидан мактабларда тўлиқ ўқувчилар формаси жорий этилди.
4. Ҳар ҳафтанинг жума кунлари "Маънавият куни”, 1-соатда "Тарбиявий соат”, ҳар ойда муҳим саналарга бағишланган "Маънавият ҳафталиги”, педагог ходимлар учун ҳар ойнинг охирги жума кунлари "Маънавият соати”нинг ташкил этилиши давлат ва нодавлат ташкилотлар, ота-оналарнинг ўзаро ҳамкорлигини жонлантиришга туртки бўлди.
5. Таълим муассасаларида ўқув-тарбия жараёни сифатини ошириш, умумтаълим мактаблари ўқитувчиларнинг машғулотларга пухта тайёргарлик кўрган ҳолда дарсларни ўтишларига, таълим сифатини оширишга қаратилган "Дарс - муқаддас”, "Устоз-шогирд”, "Маҳорат мактаблари”, "Ўрган-ўргат”, "Соғлом муҳит-соғлом жамоа”, "Мураккаб фан – ўрганаман”, "Узлуксиз ва узвий”, "Пухта ишланган режа-самарали натижа” туркум тадбирлар комплекси ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилди.
6. Ҳар чоракнинг охирги якшанба куни умумтаълим мактабларида "Оталар куни” деб белгиланди, натижада фарзандлар билан оталар ўртасидаги муносабатлар яқинлашди, фарзанд тарбиясига оталарнинг эътибори ва масъулиятини кучайди.
7. "Энг фаол синф”, "Энг фаол ўқувчи” номинацияларини ўтказилиши ўқувчилар ўртасида cоғлом рақобатни шакллантирди.
8. Ўқувчилар ўртасида китобхонликни кенг тарғиб этиш, уларнинг қалбида ватанпарварлик, эзгулик, инсонпарварлик сингари юксак инсоний фазилатларга нисбатан рағбат, меҳр ва муҳаббат уйғотиш, мустақил фикрлаш ва ижодкорлик қобилиятларини қўллаб-қувватлаш мақсадида "Китобхонлар байрами” тадбирлари ("Адабиёт кунлари”, "Китобим-офтобим”, "Китобсеварлар байрами” номли маданий-маърифий тадбирлар, "Энг яхши китобхон ўқувчи” ва "Китобхон мактаб” танловлари, "Маърифат фидойилари” мавзусида "Китоб тақдимоти” ижодкор ёзувчи ва шоирлар билан учрашувлар, "Мактаб-кутубхона-оила-жамоат ташкилотлари” хайрия тадбири ҳамда ота-оналар ўртасида "Бир фарзандга-уч китоб” акцияси) жорий этилди.
9. Ўқувчи-ёшларнинг назоратсиз қолиши ва содир этилаётган ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш, дарс жараёнида ўқишга бормасдан бемақсад юрган, тунги вақтларда "Интернет–кафе” ва "Компьютер клуб”ларида вақт ўтказаётган вояга етмаганларни аниқлаш, уларни ўқишга қайтариш ва давоматни яхшилаш мақсадида манфаатдор ташкилотлар билан ҳамкорликда ҳар ойда "Давомат” ва ҳар чоракда "Ўқувчи”, рейдлари ўтказилмоқда.
10. БМТ билан ҳамкорликда фарзандлар таълим-тарбиясига ота-оналарнинг эътиборини янада кучайтириш мақсадида "Оила, мактаб - биргаликда” ҳалқаро лойиҳаси амалга оширилди.
11. Ўқувчи-қизларнинг соғлигини мунтазам назорат қилиб бориш, уларни оилавий ҳаётга тайёрлаш, оила бюджетини шакллантириш бўйича билимларини ошириш мақсадида барча таълим муассасаларида "Қизлар маслаҳатхонаси” ва "Ораста қизлар” тўгаракларининг фаолияти йўлга қўйилди.
12. Ўқувчиларнинг бўш вақтларини мазмунли ташкил этишга қаратилган турли маънавий-маданий тадбирлар ва кўрик-танловларни режавий ташкил этиш йўлга қўйилди.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Бугунги ўқув семинарнинг мақсадидан келиб чиқиб, мазкур қарордан кўзланган асосий мақсад ва "Оила-маҳалла-таълим муассасаси” ҳамкорлик механизмини кучайтириш бўйича чора-тадбирлар мажмуасида белгиланган вазифаларнинг Туман бўйича ижроси ҳамда мавжуд муаммолар ва уларнинг ечими бўйича таҳлил қилиб кўрсак.
Айни кунда, туманда жами
49 та фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолият кўрсатади. Туманда жами 141000 нафар аҳоли истиқомат қилади.
Шунингдек, таълим тизимидаги жами 42 та умумтаълим мактабларида 22307 нафар ўқувчилар таълим-тарбия олмоқда.
Дарҳақиқат, қайд этилган рақамлардан кўриш мумкинки, миллатимиз келажаги бўлган ёш авлоднинг тақдири, уларнинг таълим-тарбияси, ҳулқ-атвори, мустақил фикрлилиги ва келгусида қайдай касб эгаси бўлиши, қолверса баркамол инсон бўлиб камол топиши барчамизни бефарқ қолдирмаслиги аниқ.
"Танқид – келажак меваси” деган ибора халқ орасида кенг тарқалган.
Шундай экан, айрим умумтаълим мактаблари ҳузуридаги Жамоат кенгашларининг ҳамкорлик фаолияти юқорида қайд этилган тартибда тўғри ташкил этилмаганлиги натижасида, бугунги кунда, фаолиятида ҳамкорлик ишларида узилиш ёки ўз ҳолига ташлаб қўйиш, раисларда ташаббускорлик, етакчиликнинг етишмаслиги, белгиланган вазифалар ижросига масъулиятсизлик билан ёндашиш ёки малакасизлик, шунингдек, маънавий-маърифий тадбирларни "хўжа кўрсинга”, "ўтказилди бўлдида” таъбирида ўтказиш, самарадорлиги ва натижадорлигини таҳлил қилмаслик каби ҳолатларнинг мавжудлиги пировард натижага эришишга салбий таъсир қилмоқда, энг асосийси бундай ҳолатлар баркамол авлодни тарбиялашда бўшлиқларнинг пайдо бўлишига олиб келмоқда.
Шунингдек, ҳудудий Жамоат кенгашлари фаолиятида раислар томонидан ҳамраислар ва Жамоат кенгашлари аъзолари ўртасида иш тақсимоти қилинмаган, Жамоат кенгашининг иш кун тартиби йўқ, идора ва ташкилотлар ўртасидаги ўзаро ахборот алмашиш ўз ҳолига ташлаб қўйилган, амалга оширилган ишлар ҳисоботлари муддатида тақдим этилмайди, белгиланган муддатларда йиғилишлар ўтказилмайди.
Ушбу ҳолатлар, Жамоат кенгашларининг тўлақонли фаолият юритмаганлигидан далолат беради.
Бу борадаги ишларни самарали ташкил этиш ва натижадорликкка эришиш ҳар бир Жамоат кенгаши раисининг виждонига ҳавола.
Бугун шу каби камчиликларга йўл қўйган ҳудудий Жамоат кенгаши раисларини номма-ном қайд этишдан чекланиб, уларга яна бир бор ишонч ва имконият бериб, бундан жиддий хулоса чиқарадилар деган умиддамиз.
Юқорида қайд этилган амалдаги меъёрий хужжатлар асосида туман бўйича амалга оширилган ишлар ва унинг натижадорлиги таълим сифати кўрсатгичлари рейтинги билан белгиланади.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Айни пайтда, шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, ҳали "Оила-маҳалла-таълим муассасалари” ҳамкорлиги Жамоат кенгашининг имкониятларидан тўлиқ фойдаланилмаяпти, айниқса, ҳудудий Жамоат кенгаши аъзоларининг ўзаро ҳамкорлигини мустаҳкамлаш, уларнинг ёш авлод таълим-тарбиясида биргаликда ҳаракат қилишларини таъминлаш борасида қилинадиган ишлар талайгина.
Бугунги кунда, умумтаълим мактаблари ҳузуридаги ҳудудий Жамоат кенгашлари фаолиятини танқидий баҳолаш, мавжуд муаммо ва камчиликларни тезкор бартараф этиш чораларини кўриш, қисқа қилиб айтганда, амалий ишга ўтиш шарт!
Шу ўринда, Жамоат кенгаши аъзолари олдида турган долзарб вазифаларга эътиборингизни қаратмоқчиман:
1. ХТМФМТТЭ туман бўлимлари ҳузуридаги Жамоат кенгашларига, ўз навбати ХТМФМТТЭ туман бўлимлари ҳузуридаги Жамоат кенгашлари аъзолари – умумтаълим мактаблари ҳузуридаги Жамоат кенгашларига амалий ёрдам кўрсатиш ишларини кучайтириш.
2. Оилалар, маҳаллалар ва таълим муассасаларида соғлом ижтимоий-маънавий муҳитни шакллантириш, ўқувчи-ёшлар ва ота-оналар ўртасида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва жамоат ташкилотларининг мутахассислари иштирокида режа асосида учрашувлар, суҳбатлар ташкил этиш.
3. Ҳуқуқбузарликка мойиллиги бор, тарбияси оғир, таълим муассасасининг ички ва ички ишлар идораларининг профилактика рўйхатига олинган, диний экстремистик оқимга мансуб оилалар фарзандлари, диний кийимларда келувчи ўқувчи қизлар, шунингдек, дарс вақтида масжидга қатнайдиган ўқувчиларга тажрибали педагоглар, маҳалла фаоллари, профилактика инспекторларини бириктириш ва масъулларнинг ҳисоботларини доимий эшитиб бориш, ўқувчиларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, таълим-тарбияси ва ҳулқ-атворини алоҳида назоратга олиш.
4. Таълим муассасаларидаги давоматни таъминлаш ва яхшилаш бўйича жамоатчилик назоратини кучайтириш.
5. Вояга етмаганларнинг назоратсизлигини олдини олиш, дарс жараёнида ўқишга бормасдан бемақсад юрган ва тунги вақтларда "Интернет–кафе” ва "Компьютер клуб”ларида вақт ўтказаётган вояга етмаганларни аниқлаш, уларни ўқишга қайтариш бўйича ҳар ойда "Давомат”, ҳар чоракда "Ўқувчи” рейдларни тизимли ўтказиш, натижаси асосида профилактик тадбирларни кучайтириш.
6. Ўқувчиларнинг бўш вақтларини мазмунли ташкил этишда таълим муассасалари ва маҳаллаларда фан, спорт ва қизиқишлар бўйича тўгараклар фаолиятини кучайтириш ва доимий мониторинг юритиш.
7. "Камолот” ЁИҲ бошланғич ташкилотлари фаолиятини кучайтириш, етакчиларга методик ёрдам кўрсатиш, лидер ўқувчилар гуруҳларини шакллантириш ва қўллаб-қувватлаш.
8. 9-синф битирувчиларини таълимнинг кейинги босқичига тўлиқ қамраб олиш ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари битирувчиларини иш билан таъминлаш ҳолатини қатъий назоратга олиш.
9. Ўқувчиларнинг ойда камида битта бадиий китоб ўқишини, синф ва гуруҳ раҳбарлари ва ота-оналар кузатувида маданият масканларига (театр, музей, истироҳат боғлари, тарихий қадамжолар, табиатнинг бетакрор гўшаларига) боришларини маҳаллаларда ва ота-оналар ўртасида кенг тарғиб қилиш.
10. Ҳар бир содир этилган жиноятга – фавқулотда вазият деб қараш, "Умумтаълим мактаби ўқувчиси томонидан содир этилган жиноят бўйича профилактик тадбир” бўйича йўриқнома (хизмат суруштируви) асосида иш юритишни йўлга қўйиш ҳамда ягона ҳисобот шакли асосида ойлик маълумотларни тақдим этиб бориш.
11. Таълим муассасаларида маънавий-маданий тадбирлар, турли йўналишдаги кўрик-танлов ва мусобақаларни Жамоат кенгаши аъзолари иштирокида мазмунли, оммавийлиги ва натижадорлигини таъминлаган ҳолда ташкил этиш.
12. Ўқитувчилар, ўқувчилар, ота-оналар ва фаол Жамоат кенгаши аъзоларини рағбатлантиришни (эътироф этиш, миннатдорчилик билдириш, фахрий ёрлиқ бериш, давлат ва тармоқ мукофотларига тавсия этиш, моддий рағбатлантириш ва ҳ.) тизимли амалга ошириш.
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Бугунги шиддат билан ўзгараётган замон ёшларда юксак маънавиятни шакллантиришда, жамиятга тарбияли, одобли, мафкуравий иммунитети кучли ёшларни етказиб беришда, бизлардан юксак фуқаролик масъулияти ва ижтимоий фаоллик, ватанпарварлик, фидоийлик, кенг дунёқараш, ўқувчи-ёшларга нисбатан меҳр, ўзимизга нисбатан талабчан бўлишни талаб этмоқда.
Ўйлайманки, барчамиз ўз ишимизга масъулият билан ёндашиб, олдимизга қўйилган вазифаларни албатта бажаришимиз зарур.
Раҳмат.
Якуний сўз
Ҳурматли ўқув семинар иштирокчилари!
Бугунги кунда рўй бераётган муҳим ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий ўзгаришлар ёшлар онгига таъсир қилмасдан қолмаслиги ҳамда ҳозирги таълим муассасаларида таълим-тарбия олаётган ёш авлод эртага бизнинг қўлимиздан ишимизни оладиган, ҳаётимизни давом эттириб, ўзидан кейинги авлодга етказувчи ворислар эканлиги айни ҳақиқатдир.
Шундай экан, ёш авлод тарбияси билан шуғулланадиган ўзаро чамбарчас боғлиқ уч омил – оила, маҳалла ва таълим муассасалари ҳамкорлиги муҳим аҳамиятга эгадир.
Мазкур тарбия тизими асосида юртимизда амалга оширилаётган ишлар самарадорлигини бугунги кунда бутун дунё ҳамжамияти эътироф этмоқда.
Муҳтасар қилганда, тарбия – туб моҳияти билан жамият кўламида амалга ошириладиган ишдир. Ҳар бир болага муносабат ота-онанинг ҳам, ўқитувчининг ҳам, жамоатчиликнинг ҳам миллатга, Ватанга бўлган муносабатини акс эттиради. Демак, тарбияни фақат оилага, таълим муассасасига ташлаб қўймай, бутун жамоатчилик ҳамкорлигида, яъни давлат ва нодавлат ташкилотлари яқин ҳамкорликда иш юритсагина, ўсиб келаётган ёш авлод баркамол, ҳар томонлама етук бўлиб этишади.
Ўйлайманки, бугунги ўтказилган ўқув семинар ҳам тарбиявий ишлар самарадорлигини ошириш бўйича олдимизда турган вазифалар ва муаммоларнинг ечимига оқилона ёндашув бўлиб, барча соҳаларни бир мақсад йўлида бирлаштиради ҳамда "Оила-маҳалла-таълим муассасаси ҳамкорлиги” Жамоат кенгашлари фаолиятини кучайтириб, ўзаро ҳамкорликни янада мустаҳкамлашда ўзининг ижобий самарасини беради.
Шу ўринда, Жамоат кенгашлари раислари ва аъзоларидан мазкур ўқув семинардан олган тажрибалар асосида ҳар бир таълим муассасасида режа асосида таркибнинг тўлиқ иштирокида, шунингдек, ўз навбатида ҳар бир таълим муассасасида ҳудудий Жамоат кенгаши аъзолари иштирокида ўқув семинарларни самарали ташкил этишларини сўраймиз.
Шу маънода амалга оширадиган ишларимиз тадбирбозлик учун эмас, балки ёшларимиз қалбини илм, маърифат нури билан, маънавият сарчашмаларидан баҳраманд этиш, уларда қатъий ишонч, доимий ва уйғоқ руҳни шакллантиришдан иборат бўлиши керак.
Ушбу йўлда ўрганиш, янгилик қилишдан тўхтамаслик, ишни тизимли ташкил этиш, соғлом кучларга таяниш, масъулиятни унутмаслик ва эзгу мақсад сари интилиб ишлаш, фарзандларимизга нисбатан меҳр, ўзимизга нисбатан талабчанлик ҳамда юқори касб маҳоратига эга бўлиш талаб этилади.
Ишонаманки, барчамиз ўз ишимизга масъулият билан ёндашиб, олдимизга қўйилган вазифаларнинг албатта бажарилишига имкониятимиз ҳам, салоҳиятимиз ҳам етади.
Ҳар қандай жамият тараққиётида оилаларнинг оилалар мустаҳкамлигининг ўрни беқиёсдир. Чунки тирик организмнинг саломатлиги уни ташкил қилувчи қар бир ҳужайранинг соғломлигига боғлиқ бўлганидек, бутун организм ўз фаолиятини мақсадга мувофиқ амалга оширишда ҳар бир ҳужайранинг муносиб ўрни бўлганидек, оила хам давлат, жамият деб аталган бутун бир организмни ташкил этувчи хужайрадир. Ҳар бир оиланинг соғлом бўлиши, уларда ижобий психологик иқлимнинг хукм суриши, мана шу муҳитда дунёга келиб, шахс сифатида шаклланиб, сўнг ўзи яшаётган давлатнинг фуқароси сифатида ўз давлатининг иқтисодиёти, ижтимоий ҳаёти тараққиётини таъминловчи, ҳал қилувчи омил бўлган инсон камолотида оиланинг тутган ўрни беқиёсдир. Оила жамиятнинг асосий бўғинидир, ҳамда жамият ва давлат муҳофазасида бўлиш ҳуқуқига эга. (Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, 63-модда) сида таъкидлаб ўтилган. Шунингдек, жамият тараққиётининг кутилган даражага чиқа олмаслиги, унинг тараққиётига тўсқинлик қилувчи, унинг инқирозга олиб келувчи кучларнинг юзага келишида ҳам оиланинг ҳиссаси каттадир. Чунки носоғлом психологик муҳитли, низо-жанжалли, ўзаро меҳр-муҳаббатсиз муҳитда дунёга келиб, шаклланган бола, кейинчалик нафақат ўз ота-онаси, ака-укаларига маҳалла-куйга нисбатан балки атрофдагиларга қолаверса, ўзи яшаётган жамиятга нисбатан ҳам меҳр-оқибатсиз, шафқатсиз, золим, худбин, юрт манфаатларига зид, ташқи кучлар таъсирига осон берилувчан, шу асосда эса ўз оиласи, ўз ҳалқи, ўз юрти учун хавфли одам бўлиб етишиши мумкин. Оила ва унинг жамият ҳаётидаги ўрни беқиёс бўлиб, Конституциянинг 14-бобида 63-64-65-66-моддалар махсус оилага бағишланган. Оилаларнинг мустаҳкамлиги жамиятнинг иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, миллий хавфсизлиги, унинг равнақи, тараққиётини белгиловчи ҳал қилувчи омил ҳисобланади. Ҳозирги вақтда жамиятимиз учун, инсоният тараққиёти учун мустақиллигимиз истиқболлари учун жиддий хавф туғдираётган иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, экологик, ички ва ташқи омилларнинг таҳдиди ортиб бораётган айни вақтда оилалар мустаҳкамлигини таъминлаш ва бу масалани тўғри ҳал этишнинг асосий йўли бўлмиш ёшларни оилавий ҳаётга тайёрлаш масаласи ҳеч кечиктириб бўлмайдиган, сусткашликка йўл қўйиб бўлмайдиган, ўта жиддий ёндашишларни талаб этувчи давлат, ҳукумат миқёсидаги долзарб масаладир. Бунинг муваффақиятли амалга ошишига жамиятимизнинг хар бир фуқароси, ота-оналар, махала-куй хамма бирдек масъулдир. Чунки инсоният ва жамиятимиз тараққиёти шу масалани биз бугун қандай ҳал қилишимизга боғлиқ. Ёшларнинг қалби ва онгида соғлом ҳаёт тарзи, миллий ва умуминсоний қадриятларга ҳурмат-эҳтиром туйғусини шакллантиришда, ҳар жиҳатдан баркамол этиб тарбиялашда буюк мутафаккир аждодларимиз мероси катта аҳамият касб этади. Зеро, ҳаётнинг асл мазмун-моҳиятини англаб етишга ўз умри ва салоҳиятини бағишлаган алломаларимизнинг асарларида соғлом авлод тарбияси билан боғлиқ масалаларга алоҳида ўрин берилган. Шарқ мутаффаккирларининг Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Юсуф Хос Ҳожиб, Махмуд Қошғарий, Кайковусларнинг ғоявий жиҳатдан бирлаштирган асос шу бўлганки уларшахс тарбияси ва камолотида оиланинг, оилавий тарбиянинг ролини юқори қўйишган, айниқса, шахснинг ақлий ва аҳлоқий камолотида оиланинг ўрни, ота-она ва яқин кишиларнинг йўналтирувчи ва тарбияловчи вазифаларига алоҳида эътибор берганлар.Зардуштийликнинг қадимий китоби “Авесто”да оила муқаддас даргоҳ эканлиги, оила барқарорлигида эр ва хотиннинг тенг масъуллиги, фарзанд тарбияси тўғрисидаги фикрлар баён этилган. Оилавий муносабатлар ва бу соҳага оид қарашлар тизимида Шарқ мутаффаккирларидан бири Абу Али Ибн Сино барча ҳодисаларнинг илмий моҳиятини очиб боришга ҳаракат қилган. Ибн Синони педагогик ва психологик қарашлари ижтимоий асосда қурилган бўлиб, у бола тарбиясида умуминсоний тамойилнинг қўлланилишини ёқлаб чиққан ва тарбиячи ота-оналаргаболани тана жазосидан кўра, шахсий ибрат орқалитарбиялаш маъқуллигини уқтирган. Мутаффаккирнинг қаламига мансуб бўлган “Донишнома”, “Рисолайи ишқ”, “Тиб қонунлари”, “Уй хўжалиги”каби қатор асарлари Ўрта Осиё халқлари аҳлоқ-одоби, психологияси ва табобат оламида алоҳида ўрин тутган йирик илмий тадқиқотлар ҳисобланади. Оиладаги бола тарбияси ота-онанинг жамиятда тутган мавкейидан қатьй назар, уларнинг бирламчи вазифасидир, деб ҳисоблайди. Албатта бола тарбияси ўта мураккаб ва маъсулиятлидир. Бу ҳар бир ота-онадан ўз устида мунтазам ишлашни, болалар тарбиясига оид барча маълумотлардан бахобар бўлиб боришни талаб этади. Фарзанд тарбияси бу шунчаки тажриба, оддий кўрсатма ва билимлар жамланмаси эмас, балки ўз ичига диний-ахлоқий билимлар, тиббиёт, этика, психология, педагогика каби соҳаларига оид билимларни ҳам қамраб оладиган мураккаб жараёндир. Ота-боболармиз азалдан ўғил қизларнинг гўзал хулқли, одобли бўлишига катта аҳамият берганлар. Бинобарин, ислом динида ҳам ахлоқ имон қаторига қўйилади. Оила-жамиятнинг таянчи. Фарзандларимиз онгида элу юртга, ватанга мухаббат туйгулари оилада, яшаб турган махаллада шаклланади. Мамлакатнинг эртанги куни, тинч ва обод булиши энг олдин мана шу кичик жамиятда усиб-унаётган болаларимизга боглик. Кайси оилада, кайси махаллада тарбия яхши йулга куйиилар экан, Уша оила, Уша махалла гуллаб-яшнайди. Фарзанд тарбиясини қачондан бошламоқ керак? деган савол купчиликни ўйлантиради. Кўпчилик олимлар унга турлича жавоб бериб келганлар.Хусусан, Ибн Сино бола тарбияси билан унинг тугълишидан аввалрок, она корнидан бошлабок шугълланиш лозим, деб жавоб берган. Оила, одоб-ахлоқ ва таълим-тарбияга эътибор кон-конимизга сингиб кетган бурчларимиздандир. “Бир болага етти махалла ота-она” деган ибратли мақол хам айнан халқимизга хос. Мана шу мақолнингўзи хам фарзанд тарбияси, оилапарварлик биз учун нечоглъик мухим эканини билдиради. Махалла ахли , айникса кексалар кўчада нобоп иш килаётган бола олдидан хеч қачон бепарво ўтиб кетмаган, шу захотиёк танбех бериб тўгри йулга чакирган. Зеро, хар томонлама чиройли, одобли, гўзал хулқли бўлиш, нафсни поклашга буюрувчи муқаддас динимиз оилага катта ахамият беради. Оиладаги муҳит ота-она маъсулиятларини хисқилиши барқарор бўлади. Болаларнинг одобли булиб улғайиши учун ота-она билан бир қаторда маҳалла-куй ҳам катта ибрат мактабидир. “Қуш уясида курганини қилади”, деб бежиз айтмаган халқимиз. Фарзанд тарбиялаётган ота-она хар бир ҳаракати, юриш туриши, муомаласи, бошқалар билан ўзаро муносабатида олижаноб фазилатларини намоён эта билиши керак. Чунки бола табиатан нихоятда таклидчан ва кузатувчан бўлади. Шунинг учун унинг атрофдагилари одатлари билан баъзан ўзлари сезмаган ҳолда уларга таъсир киладилар. Оиладаги купол муносабатлар, ёкимсиз хатти-харакатлар бола тарбиясига салбий таъсир қиладиган носоғлом муҳитни келтириб чиқаради. Фарзанд тарбиясида ота-онанинг муомаласи мухим ўрин тутади. Бола ота-она томонидан кўпол, дағал сўзлар эшитиб, калтак еб катта бўлса, бу унинг табиатига салбий таъсир килади. Бу эса ўз навбатида оиладаги носоғлом муҳитда тарбияланаётган боладан “маънавий касал” инсонлар шаклланади. Улар эса жамият маънавиятига хам салбий таъсир кўъсатади. Оилада ота-оналар “оммавий маданият” таъсирига берилиб кетиши окибатида фарзандларнинг тарбиясига ҳам салбий таъсир кўрсатмокда. Истиқлол туфайли халқимиз чет-эл юртларини кезиб, янги халк ва урф-одатларни гувохи бўлиб кайтмокдалар. Шу жумладан Европа давлатларига сайр қилиб келаётган фуқароларимиз бугунги кунда бошка мамлакатлар ёшларига караганда уюшган жиноятчилик ва зўравонликка берилиш ҳолати юқори. Бунга сабаб болаларга керагидан ортиқ эркинлик берилгани экан. Уларни хозирдан айш-ишратга берилиб, турли ахлоқсиз хатти-харакатларга ружу кўйишдан хеч ким кайтармаслигини айтиб беришмокда. 1913-йилда Авлонийнинг “Туркий гулистон йохуд аҳлоқ” асари босилиб чиқди. 1917-йилда иккинчи марта нашр қилинди. Китоб мактабларнинг юқори синф ўқувчиларига дарслик сифатида йозилган. Асарда инсонларни “йахшиликка чақирувчи , йомонликдан қайтарувчи бир илм” -ахлоқ ҳақида фикр юритилади. Ахлоқ, бу хулқлар мажмуйи. Хулқ эса , эзгулик йохуд разилликнинг муаййан бир инсонда намойон бўлиш шарти. Бинобарин, ҳар бир хулқ эзгулик ва олийжанобликнинг ёки разиллик ва бадбинлик тимсоли. Кишилар туғилишидан ёмон бўлиб туғилмайдилар. Уларни муаййан шароит ёмон қилади. Демак, ҳамма нарса тарбияга боғлиқ. Тарбия “ё хайот ё мамот, ё нажот ё ҳалокат, ё саодат ё фалокат масаласидир” [1]. Меҳр-мухаббат беришда ҳам меъёрни сақлай билиш керак. Боланинг барча айтганларини қилиш, барча тўғри-нотўғри хатти-ҳаракатларини маъқуллаш ёки хатто индамаслик фарзанднинг умуман тарбиясиз бўлиб ўсишига олиб келади. Ортиқча талтайтириб эркалаш болани хар жихатдан сустлаштириб кўйади, мехр кўрсатиш эса уни янада фаол бўлишга ундайди. Эрка ўсган бола факатгина шахсий манфаатларини кўллайдиган, маъсулятсиз бўлиб вояга етади. Шунинг учун фарзанднинг баркамол инсон бўлиб етишида онанинг хизмати жуда зарур ва муҳимдир. Болалик чоғида фарзанднинг қалби ўта юмшок ва таъсирга берилувчан бўлади. Шу боис диний талимотларда болаларни меҳр билан эркалаш, фарзанднинг болалик даврини хурсанд ўтказишга алоҳида эътибор қаратилади. Айниқса, қиз боланинг кўнгли нозик бўлишини хисобга олиб, уларга алоҳида мехр кўрсатишга чақирилади. Диний талимотларда ота-она ўз фарзандларига таълим-тарбия бериши ҳам долзарб вазифалардан деб каралади. Бугунги кунда фарзанд тарбиясида ижтимоий муаммолардан; уяли телефонлардаги тажовузликлар ҳамда ижтимоий тармоклар тўри табора авж олмокда. Ушбу замонавий коммуникация воситалари муҳим алока воситалари бўлиши билан бирга баъзи маънавияти тўлиқ шаклланмаган суст ёшларга салбий таъсир кўрсатмокда. Ижтимоий тармоқ таъсирига тушиб қолган ёшларга ота-оналар, ўқув муассасалари билан биргаликда ёндошиб алоқа воситаларининг асл мохиятини тушунтириб беришлари лозим. Тарбиядан ташкаридан бўладиган салбий таъсир бу, энг катта хатардир. Чунки фарзандга оилада бу борадаги эркинликка йўл кўйилмагач, у ўз қизиқиш ва рағбатларини қондирадиган сабабларни ташкаридан излай бошлайди. Демак, ота-она фарзандининг ташқи хаётига ҳам ката эътибор қаратиши талаб этилади. Бу хакда Муҳаммад (алайхиссалом): “Фарзандларингизга таълим беринг, чунки улар сизники бўлмаган вакт учун туғилганлар”, деб хар бир ота-онани боланинг ўз замонаси илм-фани, таълимига бефарқ қарамасликка чақирганлар. Тарбияда энг муҳим восита бу мехр ва ширин сўзлик билан тарбиялашдир. Бу икки восита бир бўлиб, болани шакллантиради. Шу жумладан, талимни хам ғазаб ва жазолаш билан амалга оширмаган маъқул. Зеро, зўрлаб берилган талим бола хотирасидан тезда ўчиб кетади. Оқибатда унинг шу сохага нисбатан қизиқиши сўниши мумкин. Бундан кўринадики, талимнинг аввали хам яхши тарбиядан бошланади. Тарбия туғилган кундан бошланади ва умрининг охиригача давом етади. У икки босқичдан ташкил топган – уй ва мактаб. Авлоний тарбиянинг доирасини кенг тушунади. Уни биргина ахлоқ билан чегаралаб қўймайди. “Соғ танда соғлом ақл” деган ҳикматнинг бежиз эмаслигини яхши билади. Гапни биринчи навбатда , боланинг соғлиги ҳақида қайғуриш лозимлигидан бошлайди. “Баданнинг саломат, қувватли бўлмоғи инсонга энг керакли нарсадур. Чунки ўқимоқ ,ўрганмоқ ва ўргатмоқ учун инсонга кучлик, касалсиз жасад лозимдур.” [2] Хулоса килиб айтиш мумкинки, мустахкам маънавий иммунитетли, ўзининг фикрларини равон айта оладиган, юкори марраларга эришувчан авлодни тарбиялаш учун ота-она,маҳалла, ўкув муассасалари жуда катта ахамият касб этади. Ҳеч кимга сир эмас, инсоннинг калби ва онгини эгаллаш, айниқса, ёшларнинг маънавий дунёсини захарлашга қаратилган турли хавф-хатарлар ҳам кучайиб бораётган бугунги кунда ўзининг кимлигини, қандай бебаҳо мерос ворислари эканини теран англаб, она юртга муҳаббат ва садоқат хисси билан яшайдиган, имон-эътикоди мустахкам ёш авлодгина мукаддас заминимизни ёт ва бегона таъсирлардан, бало-қазолардан сақлашга, Ватанимизни хар томонлама равнақ топтиришга қодир бўлади. Фарзандларимизга шундай тарбия берайликки, улар ўз ота-боболарига, ўз тарихи, Ватани, она тилига, миллати, динига ва анъаналарига содиқ бўлиб камол топишсин. Фойдаланилган адабиётлар:
Президентимиз И.А.Каримовнинг 1997 йилдаги Олий Мажлиснинг ИХ-сессиясида сўзлаган «Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг пойдеворидир» мавзусидаги маърузаси таълим тизими олдида турган улкан вазифаларни белгилаб берди. Ушбу сессияда қабул қилинган «Таълим тўғрисида»ги қонун ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» ўтказилаётган туб ислоҳотларнинг устувор йўналишини белгилаб беришда алоҳида ўрин тутади. Шу боисдан ёшларнинг маънавий, ахлоқий, жисмоний, руҳий эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда уларни ҳар томонлама касб-ҳунар танлашга мустақил тайёрлаш долзарб муаммодир.
Ёшларни касб-ҳунар танлашга тайёрлашда ҳар бир ўғил-қиз шахсидаги индивидуал хусусиятлар мажмуасини назарда тутиб, уларнинг руҳиятидаги туғма имкониятлар, ҳаёт давомида таркиб топган ва мустаҳкамланиб, характерига айланиб қолган маълум бир касб-ҳунарга нисбатан бўлган лаёқат, мойиллик, иқтидор, истеъдод, қобилият, қизиқиш ва ақл-заковат устунликларига қараб касб-ҳунар танлашга йўналтириш бугунги кунимизнинг характерли белгиларидир.
Ўқувчи ёшларни касб-ҳунарга йўналтиришда уларнинг маънавий-ахлоқий қиёфасидаги инсоний фазилатлар билан таълимий характердаги хислатлар мажмуаси ўртасидаги ўзаро мосликнинг қай даражада танлаётган касб-ҳунарга тайёрлашда фан ўқитувчилари, синф раҳбарлари, ота-оналар ва маҳалла фаолларининг шахсий намунаси ва ҳамкорликда амалга ошириладиган тадбирлар касбга тайёрлашнинг ҳозирги кундаги долзарб масалаларидан биридир.
Мактаб ўқувчиларини касб-ҳунарга бўлган интеллектуал ва маънавий эҳтиёжларини мукаммалроқ қондириш мақсадида ишлаб чиқариш корхоналарига, касб-ҳунар ҳақида маълумот берувчи ўқув марказларига, жаҳон андозалари талабларига жавоб берадиган завод ва фабрикаларга экскурсиялар уюштириш, илғор касб-ҳунар вакиллари билан учрашув кечалари ташкил этиш, ўқувчилардаги касб-ҳунарга оид тасаввур ва тушунчаларини кенгайтиришга алоҳида имконият йўлларини очади.
Тажрибали педагоглар ҳар бир касб-ҳунарнинг ижтимоий моҳиятини ёшлар томонидан қандай тушуниб англашларини, улар касб-ҳунар эгаси сифатида кимларгадир керакли одам сифатида, Ватан, эл, юрт учун фидойи меҳнат қилиш уларнинг муқаддас бурчлари эканлигини қалбдан ҳис этувчи ҳушёр мураббий, баркамол педагог сифатида фаолият кўрсатиши зарур.
Педагог ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтиришда илм-фан учун чанқоқ бўлган, янгиликларга интилиб яшайдиган, миллий ғурури юксак, фавқулодда ҳолатларда ўзини намоён эта биладиган қобилиятли ёшларни аниқлашда психологик, педагогик тадқиқотларнинг илмий тавсияларини назарда тутиб, тадбиркорлик асосида ёндашадиган ижодкор, изланувчан, зукко, зийрак, ақл-заковат эгаси бўлиши лозим.
Қадимдан ота-боболаримиз бола тарбиясида меҳнатга ўргатишга, касб-ҳунарга қизиқтиришга алоҳида эътибор берганлар. Фарзандларининг лаёқати, қобилиятига қараб тарбиялаганлар. Шу ўринда ҳар бир ота-она оилада ўз фарзандларининг қайси касб эгаси бўлишларига жиддий эътибор беришлари зарур. Чунки болалар бирор касбга қизиқсин, уни эгаллашга ҳаракат қилишсин. Инсон касб-кори унинг ҳусни дейишади. Меҳнатсеварлик халқимизнинг асосий хислатларидан ҳисобланади. Меҳнат туфайли фарзандларимиз мустақил ҳаётга эркин инсон бўлиб қадам қўядилар. Ҳар бир нарсани ўзлари ҳал қилишга ўрганадилар.
Болада меҳнатга муносабат даставвал оиладан бошланади. Табиийки бунда ота-она ўз фарзандига намуна бўлмоғи лозим. Оила аъзоларининг мавқеи, обрў-эътибори, уларга нисбатан муносабат меҳнат натижалари асосида бўлади. Инсон меҳнати у эгаллаган касб-ҳунар воситасида амалга оширилади.
Ҳар бир инсон у ёки бу касбни ёки бир неча касб-ҳунарни эгаллаши мумкин, «Бир йигитга қирқ ҳунар ҳам оз» деган мақолнинг мазмунида ҳам бир неча касбни эгаллаш ҳаётий эҳтиёж эканлигига ишора этилади. Ҳар бир касбнинг, ҳунарнинг ўзига хос машаққати ва лаззати бор. Унинг машаққатини матонат тинимсиз изланиш, сабр-тоқат билан енгган инсонгина, унинг лаззатидан баҳра олади.
Меҳнат тарбияси шахсни ҳар томонлама ривожлантиришнинг ажралмас қисмидир. Шунингдек, боланинг ҳар томонлама шаклланиш воситаси, унинг шахс сифатида улғайиши омили ҳамдир. Мунтазам қилинган меҳнат жараёнидагина бола ўз ақлини, иродасини, ҳиссиётини, характерини ривожлантириши, шахс сифатида шаклланиши мумкин.
Меҳнатга психологик, ахлоқий ва амалий тайёрлаш жараёнида ўқувчида меҳнатсеварлик, интизомлилик, шижоаткорлик каби ахлоқий, иродавий хусусиятлар тарбияланиб боради.
«Таълим тўғрисида»ги қонуннинг 13-моддасида таъкидланганидек, «Касб-ҳунар коллежи ўқувчиларининг касб-ҳунарга мойиллиги, маҳорат ва малакасини чуқур ривожлантиришни, танлаган касблар бўйича бир ёки бир неча ихтисос олишини таъминлайдиган уч йиллик ўрта касб-ҳунар ўқув юртидир».
Меҳнат қилиш жараёнида, синфдан ва мактабдан ташқари меҳнат, ўз-ўзига хизмат қилиш меҳнати ижтимоий фойдали меҳнат турида фаол иштирок этадилар ва чиниқадилар.
Касбга нисбатан қизиқишни вужудга келтириш ўқитувчининг педагогик фаолияти билан бевосита боғлиқдир. Меҳнат таълимини турмуш билан боғлаш, уйғунлаштириш, ўқувчиларнинг индивидуал-типологик, ёш даврлари хусусиятлари, қобилиятлари ва имкониятларини ҳисобга олиш ижобий самара беради. Чунки ҳар бир касб-ҳунар шахсдан иродавий зўр беришни, ақлий жиддийликни, чидам ва сабр-тоқатни талаб қилади. Барча қийинчилик ва синовларга бардош бера оладиган йигит-қизларгина мазкур танлаган касбига нисбатан яроқли деб топилади. Меҳнат таълими эса худди ана шунинг амалий томонини ўзида акс эттириш имкониятига эга.
Меҳнатсеварлик - инсоннинг бутун ҳаёти ва фаолиятида амалга ошадиган жараёндир. Ҳалол меҳнат - киши ҳаётининг мазмунини ташкил этади. Ҳалол меҳнат билан тирикчилик қилиш ва яшаш инсон ҳаётининг энг олий безагидир.
Шу боис донолар «Меҳнат кишилик жамиятининг энг зарур яшаш шартидир», «Инсон нима билан фахрланса ёки эъзозланса ҳаммаси меҳнатнинг натижасидир», «Меҳнат умуминсоний, миллий ва маънавий қадриятлар тараққиётининг негизидир» деб бежиз айтмаганлар. Ушбу ўринда Бахоуддин Нақшбанднинг «Дил ба ёру даст ба кор» деган машҳур ҳикмати бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. Буюк алломанинг ўзи бунга амал қилиб келган. Ул зот талабаларни мадрасага қабул қилиш пайтида бирон касби борми деб сўрар экан. Ҳунарсиз одам ўқишга қабул қилинмаган. Бунинг сабабини буюк аллома шундай изоҳлаган. «Агар киши ҳунарли бўлса, у билимини ҳақиқатга бағишлайди, ўз меҳнати билан кун кечиради, борди-ю касби бўлмаса, билимини кун кечиришга сарфлайди, ҳалол меҳнатни унутади». Ҳазрати Бахоуддин Нақшбанднинг бу таълимоти ХИВ-ХВ асрда Ўрта Осиё ва Хуросонда кенг тарқалди. У ҳар бир кишининг деҳқончилик қилиши, савдо иши билан шуғулланиши, наққошлик, қурувчилик каби ҳунарларни эгаллаши ва унинг ҳалол меҳнатини улуғлади.
ХВ асрда яшаган Шарқнинг етук алломаси Жалолиддин Давоний ҳам Бахоуддин Нақшбанд таълимотига асосланган ҳолда ижод қилди.
Давоний инсоннинг ахлоқ-одобли бўлишида меҳнатнинг аҳамиятини юксак баҳолайди. Инсоннинг ҳар бир ҳаракати ҳар бир босган қадами меҳнат туфайли эканлигини ва уни амалга оширишдан олдин пухта ўйлаб кўриши, ақл тарозиси билан ўлчаши лозимлигини таъкидлайди. Айниқса биргалашиб ишлашга алоҳида аҳамият берилади.
«Инсон бир ўзи меҳнат қилиб, яшаш учун ва ҳар куни зарур бўладиган нарсаларни қўлга киритиши қийин. Якка ҳолда ҳаёт кечириш учун у ўзи овқат пишириши, кийим-кечак тикиши, меҳнат қуроллари ясаши ва шунга ўхшаш кўп ишларни бажариши керак бўлар, бир неча касб-ҳунарни эгаллашга мажбур эди. Бу эса ҳаммага ҳам насиб бўлавермайди. «Одамлар бирлашиб, бир-бирларига ёрдамлашганда бошқалар тўғрисида чинакам қайғуради, ўзаро ёрдам ва алоқа ўрнатилганда адолатнинг синалган йўллари пайдо бўлади, яшаш воситалари тартибга тушади, кишиларнинг аҳволи мустаҳкамланади ва инсон зоти сақланади»1
Давоний билан яшаш воситаларининг бунёд этилиши учун, кишилар бир-бирларига ёрдам кўрсатишлари натижасидагина керакли машғулотларни етиштириш мумкинлигини кўрсатади.
Халқимизда «Меҳнат - роҳат пойдевори», «Сувсиз ҳаёт бўлмас, меҳнатсиз роҳат», «Меҳнатсиз роҳат йўқ», «Ёшликдаги меҳнат қариликда давлат келтирар», «Меҳнат билан қарисанг роҳат билан яшарсан» каби мақоллар мавжуд. Бундан кўриниб турибдики, ўзбек халқи орасида меҳнат қилиш, уй қуриш, ҳовли-жой қилиш, иморат қуриш қадим-қадимдан ота мерос бўлиб келмоқда. Шунинг учун ҳам ўзбек оилаларида фарзандлар кўпайса ёки ўғилни уйлантириш олдидан ота меросга амал қилиш уни қадрлаш, бойитиш ҳозирги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган.
Қадимдан ота-боболаримиз бола тарбиясида меҳнатга ўргатишга, касб-ҳунарга қизиқтиришга алоҳида эътибор берганлар. Фарзандларини лаёқати, қобилиятига қараб тарбиялаганлар. Шу ўринда ҳар бир ота-она оилада ўз фарзандларининг қайси касб эгаси бўлишларига жиддий эътибор беришлари зарур. Чунки болалар бирор касбга қизиқсин, уни эгаллашга ҳаракат қилишсин. Инсон касб-кори унинг ҳусни дейишади. Деҳқончилик, боғдорчилик, тикувчилик, наққошлик, ганч-ўймакорлик, дурадгорлик каби касблар бир неча асрлардан буён халқимиз меҳнат фаолиятидан кенг ўрин олган. Меҳнатсеварлик халқимизнинг асосий хислатларидан ҳисобланади. Меҳнат туфайли фарзандларимиз мустақил ҳаётга қадам қўядилар, эркин инсон бўлиб, ҳар бир нарсани ўзлари ҳал қиладилар.2
Халқимиз «Ҳунар-ҳунардан унар» деганда, одамнинг ризқи-насибаси ҳунардан, меҳнатдан пайдо бўлишини назарда тутган. Бу ҳикматлар ёшларга ибратдир. Бизнинг ота-боболаримиз азал-азалдан ҳунарманд, ижодкору миришкор бўлишган. Уларнинг ҳунарлари орадан неча юз йиллар ўтса-да ҳали-ҳануз қадр-қимматини йўқотмай, кўрки тароватини намойиш этиб турибди. Дурадгорлик дейсизми, наққошлик дейсизми, заргарлик дейсизми, боғбонлигу соҳибкорлик, устачилик дейсизми - ҳаммани лолу ҳайрон қолдирадиган эзгу ишлар аждодларимиздан, бизларгача етиб келган.
Аждодларимиз ўз ҳунарларини, санъатларини келгуси авлодларга тўкис-тугал етказиш, уларни ўтмишимиз маданияти-ю, санъати билан ошно қилиш учун нечоғлик меҳр-ихлос, катта ғайрат-шижоат билан, кўз нурини, қалб қўрини сарфлаб, тинимсиз меҳнат қилганларининг гувоҳи бўламиз. Айни пайтда биламизки, бизлар кўрган-билган санъаткорлик, бунёдкорлик маҳсуллари ўз замонасида яратилган асарларнинг дарёдан бир томчиси, холос. Чунки собиқ шўро даврига келиб, ҳунармандчиликнинг қадру қиммати кескин пасайиб кетганидан боболардан қолган бойликлар ҳам талон-тарож қилиб юборилди. Не-не ажойиб касблар, жумладан косибчилик, касаначилик, ҳунармандлик санъати ишлаб чиқариш рўйхатидан деярли ўчириб ташланди. Чинакам санъат асарлари ўрнини ўйинчоқ сифат буюмлар эталлаб олди.
«Ҳақ жойида қарор топади» деб бежиз айтмаган доно халқимиз. Мана, вақти келиб, яна ўша ота-боболаримиздан қолган ҳунармандлик санъатига кенг йўл очилди. Лекин ачинарлиси шундаки, бу ишлар энг моҳир ва забардаст усталаримиз оламдан ўтиб кетгандан кейингина йўлга қўйилди. Эндиги гап ёшлар катта қизиқиш, зўр иштиёқ билан аждодларимиз ишини давом эттиришларида, қолди.
Қадим удумларимиздан яна бир ибратлиси шундаки, ота-оналар касб танлашда фарзандларининг ўзларига тўла эркинлик беришган. Улар қайси бир ҳунарни мукаммал ўрганишларига кўзлари етса, шунга рози бўлиб кўмакдошлик қилишган. Ҳозирги ота-оналарнинг кўпчилиги бу қоидага риоя қилмайдилар. Фарзандлари ўқигандан кўра ўзи истаган касб-ҳунарни эгалласа бахтли ҳаёт кечиришини ўйламайдилар. Улар фарзандлари ўрта мактабни битириши билан уларнинг олий мактабда таҳсил олишлари учун қобилиятлари, билимлари, сабру бардошлари етарлими, йўқми, бу билан ҳеч ҳисоблашмасдан, бир амаллаб олийгоҳларга ўқишга киритишга ҳаракат қиладилар. Кўплар бунга муваффақ ҳам бўладилар. Лекин кейинчалик бунинг оқибати нима бўлади? Фарзандлар ё ўқишнинг ўзига хос машаққатларига тоқат қила олмай ёки ўқишни давом эттиришга билим даражалари етмай, ташлаб кетадилар. Ваҳоланки, орада зое кетган бир-икки йил вақт мобайнида улар ўзларига муносиб бирор ҳунарни эгаллашлари ва ҳаётда равон йўлни топиб олишлари мумкин эди.
Демак, хулоса қилиб айтганда, ёшларга билим бериш, уларни касб-ҳунарга ўргатиш масалаларига айниқса ота-оналар масъулият билан ёндашишлари зарурлиги бугунги кун талабидир.
Ўқувчиларни касбга йўналтириш умумтаълим мактаби ишининг таркибий қисмидир. Маълумки, агар касб тўғри танланган бўлса, инсон учун меҳнат қувонч, ижодий илҳом манбаига айланади, бу эса инсон учун ҳам, жамият учун ҳам фойдалидир. Ўқувчиларни касбга йўналтириш ижтимоий-педагогик масаладир. Бу жараёнда, биринчи навбатда, ўқувчиларнинг қобилиятлари ва меҳнати жамият манфаатларига мос тарзда ҳисобга олиниши лозим. Инсоннинг ижтимоий ҳолати дастлаб унинг ижтимоий ишлаб чиқариш тизимидаги ўрни билан белгиланади ва бу ҳолнинг асосий белгиси меҳнатнинг ўзига хос хусусияти ва ижтимоий моҳияти ҳисобланади. Касбга йўналтириш тизими — шахсга касбни ва унинг шахсий сифатларини ўрганишда ёрдам берувчи мақсадлар, моҳият ва принциплар, услуб ва воситалар бирлигидир. Касбга йўналтириш барча ўқув-тарбия ишлари билан боғлаб олиб борилади. Онгли касб танлаш ўсмирлар етарли даражадаги умумий ва политехник тайёргарликка эга бўлган тақдирдагина мумкин бўлади. Ўқувчини у ёки бу касбга мақсадли йўналтиришдан аввал унинг шахсини ўрганиш лозим. Бунинг учун уни кузатиш (бевосита, билвосита) ўқувчининг мактабдаги, жамоат жойларидаги, оила ва меҳнатдаги амалий ҳаракатларини таҳлил қилиш, сўровнома ўтказиш, суҳбат, тест, интервью олиш мумкин. Касбга йўналтиришда турли касблар, уларга қўйиладиган талаблар, бу касбни қаерда эгаллашлари мумкинлиги тўғрисида ўқувчиларга маълумот бериш катта аҳамиятга эга. Бу эса ўқувчиларни бирор касбни танлашга онгли муносабатда бўлишга тайёрлайди. Ўқувчилар касблар тўғрисидаги маълумотларни, билимларни фақат мактабда змас, балки оммавий ахборот воситаларидан, танишлари, қариндошларидан ҳам билиб оладилар.
Ёшлар ўз олдиларида ҳақиқий, кенг ҳаёт йўли очилиши учун кўп куч-ғайрат сарфлашлари керак ва энг асосийси ўз кўнгилларига ёққан, жамиятга зарур ва фойдали ишни танлашлари лозим. Шу боисдан ҳам ўрта мактабни битираётган йигит ва қизлар қандай касб эгаси бўлиши тўғрисида кўп ўйлайдилар. Мамлакатимизда турли касбларни эгаллаш учун барча шароитлар яратилган.
Зеро касб танлаш – жиддий ва масъулиятли ишдир. Ўз ҳаёт йўлини жиддий суръатда белгилаб олиш осон иш эмас. Бунинг учун узоқ вақт махсус тайёргарлик кўриш талаб этилади. Ўқувчи ёшларнинг касб-ҳунарга лаёқатини ўрганиш учун уларнинг ақлий, жисмоний қобилиятларини билиш, малака ва кўникмаларини ўрганиш лозим.
Ўқувчиларга таъсир кўрсатиш, касбга йўналтириш ишларини муваффақиятли ўтказиш учун мактаб психологи туман ташхис маркази билан ҳамкорликда иш олиб борса, айни муддао бўлади.
Тарбия жараёни иштирокчилари саъй- ҳаракатларини бирлаштириш максадида 1993 йилда ишлаб чикилган "Оила, маҳалла, ўқув билим юрти ҳамкорлиги" Консепсияси ёшларни истиқлол ғояларига садоқатли, маънавий баркамол, ватанпарвар этиб тарбиялашда кенг жамоатчилик фаолиятини мувофиқлаштириш борасида маълум дастуриламал булди.

Мамлакатимизда кейинги йилларда қабул қилинган таълим ва тарбия турғрисидаги қатор меъёрий ҳужжатлар, жумладан Ўзбекистон Республикасининг "Таълим тўғрисида"ги қонуни, "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" бозор иқтисодиёти шароитларида муваффақиятли ишлай оладиган, мустақил фикрловчи кадрларни тайёрлашда оила, маҳалла ва ўқув билим юрти нуфузини янада юқори поғонага кутаришни тақзо этади.

Зеро, таълим-тарбияни такомиллаштиришда ҳам давлат бош ислоҳотчидир, Президентимиз таъкидлаганидек, биринчидан, ёш авлодга ўзлигимизни, муқаддас анъаналаримизни англаш туйғуларини, халқимизнинг кўп асрлар давомида шаклланган эзгу орзуларини, жамиятимиз олдига бугун қўйилган олий мақсад ва вазифаларни сингдириш;

иккинчидан, жамиятимизда бугун мавжуд бўлган ҳурфикрликдан қатъий назар ёшларни жипслаштирадиган, халқимиз ва давлатимиз дахлсизлигини асрайдиган, эл-юртимизни энг юксак мақсадлар сари чорлайдиган ягона ғоя — миллий мафкурага садоқат ру ҳида тарбиялаш;

учинчидан, ёшларни байналмилал жаҳон хамжамиятида, халқаро майдонда Ўзбекистонга муносиб ҳурмат туғдириш учун интилиш ру ҳида тарбиялаш;

тўртинчидан, ёш авлодни ватанпарварлик, эл-юртга садокат, юксак одамийлик ва инсоний фазилатлар руҳида тарбиялаш;

бешинчидан, ёш авлодни улуғ аждодларимизнинг муносиб ворислари эканликлари, айни вақтда жаҳон ва замоннинг умумбашарий ютуқларини эгаллаш руҳида тарбиялаш Ўзбекистонда талаба-ёшларни тарбиялашнинг энг долзарб масаласидир.

Давлатимиз раҳбари кўрсатиб берганидек, таълим-тарбия со ҳасидаги ислоҳотлар:

биринчидан, ижтимоий-сиёсий иқлимга ижобий таъсир кўрсатишга, умуман мамлакатдаги мавжуд муҳитни бутунлай ўзгартиришга;

иккинчидан, инсоннинг ҳаётда ўз ўрнини топишини тезлаштиришга;

учинчидан, жамиятда мустақил фикрловчи эркин Шахсни шакллантиришта;

тўртинчидан, инсондаги мавжуд салоҳиятни тўла рўёбга чиқаришга;

бешинчидан, умумий ва махсус билимларга эга, онгли, тафаккури озод, замонавий Дунёқараш, миллий ва умуминсоний қадриятларга ворис бўлган, кучли фуқаролик жамиятини барпо этадиган комил инсонларни тарбиялашга қаратилган.

Мазкур Консепсияда тарақиетимизнинг маънавий-а ҳлоқий негизи миллий ва умуман инсоний қадриятлар уйғунлиги эканлиги эътироф этилди, миллий ва умуминсоний тарбиянинг қуйидаги ўзаро алоқалари, уйғун йўналишлари белгилаб олинди.

Миллий тарбия йўналиши орқали ёшларда ўзликни англаш, ватанпарварлик, миллий Фйпйп, миллатлараро мулоқот маданияти, миллий мафкуравий онглилик, миллий одоб, фидойилик фазилатлари шакллантирилади.

Умуминсоний йўналишда ҳуқуқий, иқтисодий, жисмоний, ақлий, эстетик, экологик, гигиеник ва бошқа тарбия йўналишлари амалга оширилади. Бу Консепсия миллий давлатчилик ва жамият қурилиши талаблари асослилигини таъминлайди.

Консепсияда оилага алоҳида эътибор қаратилди. Ўзбекистонда 1998 йил "Оила йили" деб эълон қилиниши оиланинг тарбиявий ролини янада кучайтиради. қайд этилган масалалар жамиятимиз, халқимиз, давлатимиз тақдири ва унинг дунё миқёсидаги сиесий, иқтисодий, ижтимоий салоҳиятини шакллантиришда ғоят катта аҳамиятга эга эканлигига Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 26 мартда қабул қилинган "Ижтимоий-маънавий муҳитни янада соғломлаштириш, диний ақидапарастликнинг олдини олиш чора-тадбирлари тўғрисида"ги 130-сонли қарори мисол бўла олади.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг "Таълим тўғрисида"ги қонунининг 30-моддасида "Вояга этмаган шахсларнинг ота-оналари ёки қонуний вакиллари шахснинг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилишлари шарт ҳамда уларнинг тарбияси, ўқув муассасасигача, умумий ўрта, ўрта махсус, касб-хунар таълими олишлари учун жавобгардирлар", деб белгилаб қўйилган.

"Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"нинг 3.2 бандида эса таълим олувчиларнинг ўқиши, турмуши ва дам олиши учун шарт-шароитлар яратиш борасидаги вазифалар ҳал этилишида жамоатчилик бошқарувини ривожлантиришга алоҳида эътибор берилган. Бу "Оила, ўқув билим юрти, маҳалла ҳамкорлиги" бугунги куннинг маънавий, маърифий, мафкуравий, тарбиявий зарурати эканлигини билдиради. Ёш авлодни маънавий-а ҳлоқий тарбиялашда халқимизнинг бой миллий, маданий, тарихий анъаналарига, урф-одатларига ҳамда умумбашарий қадриятларга асосланган самарали, замонавий педагогик технологиянинг ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилиши, шахсни тарбиялаш ва уни ҳар томонлама камол топтиришнинг устуворлигини таъминлаш; умумий ҳамда миллий педагогик маданиятни ошириш; мамлакатимиз фуқаролари орасида миллий мафкуравий тарбия ишларини такомиллаштириш "Оила, маҳалла, ўқув билим юрти ҳамкорлиги" Консепсиясининг асосий мақсадидир.

Ўзбекистонда руй бераётган узгаришлар "Оила, маҳалла, ўқув билим юрти ҳамкорлиги" йўналишидаги шахс тарбиясида оила, ота-она, маҳалла, ўқув билим юртининг асосий вазифаларини мазмунан янгилаб ҳаётга татбиқ этишни тақозо қилади.

1. Гуруҳ раҳбари оила ва жамоа билан олиб борган фаолияти

Ўқув юртининг оила ва кенг жамоатчилик билан алоқаси гуруҳ раҳбари орқали амалга оширилади. Гуруҳ раҳбари ота-оналар билан олиб борадиган ишларига қуйидаги вазифаларни ҳал қилади:

1. Ота-оналар билан яқиндан алоқа ўрнатади ва алоқани доимо мустақкамлаб боради;

2. Талабага нисбатан ўқув юртининг ва оиланинг ягона талаблар қўйишга эришади;

3. Гуруҳ ота-оналар жамоасини ташкил этиб, уларнинг гуруҳдаги тарбиявий ишларига фаол қатнашишларини таъминлайди;

4. Ота-оналар ўртасида педагогик билимларни тарқатади ва уларнинг педагогик маданиятини юқори даражага кўтаради;

5. Гуруҳга оталиқ қилаётган ташкилотлар, оила ва ўқув юртига ёрдам берувчи ташкилотлар билан алоқа ўрнатади ва уларни гуруҳдаги тарбиявий ишларга жалб қилади.

Гуруҳ раҳбарининг талабани яхши тарбиялашдаги оила ва жамоатчилик билан ҳамкорлигининг муваффақияти уларнинг бола билан қилаётган ишлари ҳақида бир-бирларигақанчалик кўп, аниқ ва мунтазам хабар бериб туришларига боғлиқ. Ана шу мақсадда гуруҳ раҳбари оилага бир қатор тизимли ахборотлар бериб туриши керак:

Талабанинг ўқув меҳнатига тавсифнома, ўқишдаги муваффақияти ва муваффақиятсизлиги, уларнинг сабаблари, олаётган баҳолари.

- Талабанниг ижтимоий фаоллиги ҳақида ахборотлар, талабанинг жамоа ҳаётидаги иштироки нималардан иборат эканлиги, жамоат топшириқлари ва вазифаларнинг бор-йўқлиги, сабаби, уларга ўзининг муносабати.

- Талабанинг ўз ўртоқлари, ўқитувчилари билан муносабатида вужудга келган ҳолатларнинг ҳарактери, ўқув юртидаги муносабатларнниг доираси.

- Талабанинг айрим хатти-ҳаракатларини таҳлил қилиб, уларга педагогик изоҳлар бериш. Оилага талаба тарбиячи ҳақида маслаҳат ва тавсиялар. Оила ҳам ўз навбатида фарзанди ҳақида ўз мулоҳазалари, кўзатишлари юзасидан гуруҳ раҳбарига қуйидаги мазмунда маълум ахборотлар бериб бориши мумкин:

- Фарзанди уйга берилган вазифаларни қандай бажаради, унга сарфлайдиган вақти, дарс тайёрлаш тартиби, мустақиллик даражаси.

- Белгиланган кун тартибининг бола томонидан бажарилиши.

- Талабанинг ўқув юрти ҳақидаги ҳикоялари, таассуротлари, гаплари, гуруҳ ҳаётидаги турли воқеаларга баҳолари.

- Ота-онанинг айрим ўқитувчилардан, гуруҳ раҳбаридан, ўқув юрти раҳбарларидан илтимослари ва таклифлари.

Гуруҳ раҳбари билан оила ўртасидаги бу хилдаги ўзаро хабарлашувлар талабани тўла ўрганишга, таълим ва тарбияда шу талаба учун энг мақбул тарбия ва таъсир воситасини топишга ёрдам беради. Гуруҳ раҳбари ўз кўзатишлари, оиладан олган ахборотлари натижасини кундаликка ёзиб борса, ундаги тўпланган маълумотларни вақти-вақтида ўрганиш билан шуларга асосланиб тегишли хулосалар чиқарса, бола хулқини ва фазилатларини яхшилаш йўллари, кейинги режаларни белгиласа, эришилган даражани ҳисобга олиб янги педагогик талаблар қўйиб бўлса, тарбия албатта самарали натижа беради.

Гуруҳ раҳбарининг ота-оналар билан олиб борадиган ишлари тажрибасида шахсий, гуруҳ-гуруҳли ва оммавий каби шакллар кенг тарқалган. Айниқса, унинг ота-оналар билан олиб борадиган оммавий ишлари бу соҳадаги фаолиятинниг асосий йўналишидир. Чунки бу барча ота-оналарни бирлаштиради ҳамда уларни ўқув юрти талаблари билан таништириш, жамиятнинг тарбиядан кўзатадиган мақсадлари, ота-онанинг вазифалари, тарбияни амалга ошириш йўллари, услуб ва шакллари ҳақида билим бериш, гуруҳ ҳаётидаги ўзгаришлар, режалар ҳақида маслаҳатлашиш учун педагогик маърузалар ташкил этиш илмий анжуманлар, “очиқ эшик” кунлари, савол-жавоб кечалари, ота-оналар мажлислари ўтказиш оммавий ишнинг турларидир.

Гуруҳ раҳбарининг тажрибасида ота-оналар мажлислари кенг тарқалган ва қарор топган иш шаклидир. Бу мажлислар гуруҳ ота-оналар жамоасининг юқори органи сифатида ўз қарорлари билан гуруҳдаги, оиладаги ва турар жойлардаги амалга ошириладиган тарбиявий ишларнинг вазифасини ва йўналишини белгилаб беради.

Гуруҳ ота-оналар мажлисларининг бир неча хили мавжуд: гуруҳдаги ташкилий ишлар билан боғлиқ мажлислар, ота-оналарга педагогик маълумот беришга бағишланган мажлислар, мунозара шаклидаги мажлислар, ярим йиллик ёки йил якунига бағишланган мажлислар. Бу мажлисларнинг ҳар бири ўз мақсадига тайёрлаш ва ўтказиш тартибига эга.

Ташкилий масалалар билан боғлиқ гуруҳ ота-оналари мажлисида одатда ота-оналар гуруҳи сайланади, иш режалари тасдиқланади, ота-оналар ўртасидаги вазифалар тақсимланади.

Кўпгина ўқув юртидаги гуруҳ раҳбарининг ота-оналар билан олиб бораётган ишлари тажрибасида савол-жавоб кечалари, маслаҳатлар ва мунозаралар ҳам вужудга келмоқда. Маслаҳатлар кўпроқ шахсий иш шакли бўлиб, унга гуруҳ раҳбари ота ёки онага фарзандини тарбиялашдаги қийинчиликларни бартараф этиш ва бошқа масалалар юзасидан аниқ маслаҳатлар беради. Гуруҳ раҳбари ўзининг шахсий суҳбатини, оилани ўрганиш ва кўзатиш асосида тўплаган маълумотларни ота-оналар билан ўтказиладиган ишларни ҳисобга олиб борадиган махсус журналига ёзиб бориши ғоятда муҳим. Агар бу хил журнални гуруҳ раҳбарлари ҳар йили мунтазам ҳолда юритиб борса, у тарбиявий таъсири яхшилашнинг муҳим воситасига айланади.

2. Ота-оналар билан ишлашнинг шакл ва методлари.

Гуруҳ раҳбари ота-оналар билан иш олиб боришда ишлашнинг хилма-хил шакл ва методларидан фойдаланиши лозим. Ота-оналар билан ишлашга шахсий ишлар жамоа билан биргаликда олиб борилса мақсадга мувофиқ бўлади. Биз қуйида ота-оналар билан ишлашнинг асосий шакллари билан танишиб чиқамиз :

1. Талабаларнинг уйларига бориш – бу оила билан алоқа қилишнинг энг самарали шаклларидан биридир. Бунда гуруҳ раҳбари талабанинг ота-онаси, унинг яшаш шароити, моддий имкониятлари билан танишишга имкон топади.

2. Ота-оналарни ўқув юртига чақириш. Бундан мақсад, фақатгина талабаларнинг хулқи, саводлилиги ва бошқа хусусиятлари билан ота-онани таништириш эмас, балки шу билан биргаликда ота-оналарга педагогик ва руҳий маслаҳатлар бериб, уларга талабани оилада тарбиялашларига ёрдам ҳам қилишдир.

3. Ота-оналар билан ишлаш. Бу эса талабага чақириқлар ёки махсус даъватномалар орқали амалга оширилади.

4. Ота-оналар гуруҳ мажлисини ўтказиш. Бу шаклдаги алоқа махсус иш режаси орқали амалга оширилади.

5. Ота-оналарни махсус педагогик ва психологик билимлар билан қуроллантириш мақсадида улар билан суҳбат ва маърузалар ўтказилади.

6. Савол-жавоблар кечаси. Ишнинг бу шакли гуруҳ талабаларнинг хусусияти, ҳарактерини яхшироқ ўзлаштириш имконини беради.

7. Ота-оналарнинг тарбия борасидаги илғор тажрибалар билан фикр алмашиш, ўртоқлашиш. Бу нарса қуйидаги мавзуда бўлиши мумкин:

а) ёшларни қандай қилиб меҳнатга тайёрлаш мумкин?

б) талабанинг кундалик режими ҳақида.

в) “Ота-оналарнинг обрўси” ҳақида, “Оилада ёшларга ахлоқий тарбия бериш” ва ҳоказолар тўғрисида анжуманлар ўтказиш.
8. Ўқув юрти қошида ота-оналар университетларини ташкил этиш ва бу университетлардан тизимли иш олиб бориш:
а) ота-оналарни тарбия соҳасидаги адабиётлар билан таништириш.
б) “Ота-оналар, сизлар учун” деган мавзуда оғзаки журнал.
в) фаол ота-оналарнинг тарбиявий иш тажрибалари билан бошқа гуруҳ раҳбарларини таништириш каби ишлар олиб борилиши лозим.
Гуруҳ раҳбарининг ота-оналар билан олиб борадиган ишлари ғоят кенг, кўп қиррали бўлиб, бу ишлар фақат гуруҳ ва ўқув юрти миқёси билан чекланмайди, аксинча турар жойлардаги ва талабанинг ота-онаси ишлаб турган корхонадаги жамоатчилик билан ҳам яқин алоқада бўлишни тақозо этади.
Бизнинг ёш авлод халкимизнииг инкилобий, меҳнат, жанговар анъаналарини узлаштириб, узига катта авлоднинг энг яхши фазилатларини — гоявий эътикод ва матонатни, Ватанга мухаббатни, унинг икгисодий, сиёсий ва жанговар кудратини мустаҳкамлашда иштирок этишга интилишни сингдирибгина уз боболари ва оталари ишини давом эттира ва купайтира олади. Бу ишда ота-оналар айникса муҳим урин тутишлари керак.1
Буни барча гуруҳ раҳбарлари назарда тутишлари муҳимдир, Бунда шахснинг ҳуқуқий этуклиги шахс ижтимоийлашувининг махсули эканлигини ҳар бир оилага тушунтириш гоят муҳимдир. Оила шахс учун унинг ижтимоийлашув жараени руй берадиган, унинг а ҳлоки, дуиёкараши асослари ва ҳоказолар таркиб топадиган дастлабки ва ни ҳоятда му ҳим а ҳамиятга эга булган жамоадир.
Оила бошка тарбиявий муассасалардан фаркли павишда одамнинг бутун ҳаёти давомида унинг барча томонларига, кирраларига таъсир курсатишга кодирдир ва одатда таъсир курсатади. Оила тарбия вазифасининг бу улкап микёси унинг мафкуравий ва психологик таъ­сир курсатиишнинг чуқур узига ҳослиги билан уйгунлашиб кетади. Бу эса уни олий даражада таъсирчан килибгина колмай, шу билан бирга ша ҳсни шаклланти­риш жараёнининг зарур бугинига ҳам айлантиради.
Оиланипг юксак тарбиявий имконияти шахслар ва ота-оналарнинг узига ҳос ҳусусиятлари: кон-кариндошлиги, муҳаббати, якинлиги, ишончи, бурч ҳисси, обрулилиги ва ҳоказолар билан таъминланади. Уз фарзандининг барча заиф ва кучли томонларини юргакдаги чогидан биладиган, унинг калбидаги энг кичик ҳаракатни ҳам сезадиган ва тушунадиган, унга таъсир этишни би­ладиган онадан ва отадан я ҳширок. ким ҳам уларни эзгуликка, меҳнатсеварликка, дустликка, муҳаббатга ургата олади!
Маълумки, хилма- ҳил фаолият шароитида шахснинг кобилиятлари энг самарали ривожланади, унинг ижодий имкониятлари очилади, шахсни оиладан бошка каерда ҳам фаолиятнинг ҳилма- ҳил турларига жалб этиш мумкин. Оилавий тарбиянипг кимматлилиги ва а ҳамияти яна шундаки, кичик шахслик пайтида оилада эгалланган нарсалар бир умр сакланиб колади. Худди шунинг учун ота-оналарнинг шахсларни ҳар томонлама тарбиялаш мажбурияти конуний тарзда белгилаб куйилган.
Гуруҳ раҳбарлари ота-оналар билан биргаликда тар­биявий ишни ташкил этар -канлар, энг янги психологик-педагогик тадкикотлар маълумотларини эътиборга олишлари ҳам му ҳимдир, уларга ;мувофик усиб келаётган киши ша ҳсини шакллантиришга оиланинг кушадиган ҳиссаси турли ёш боскичларида турлича булади ва тулкинсимон узгаради. Дастлабки 3 йил ичида у айникса кучли булади, шундан кейин оилавий таъсирнинг муайян даражада баркарорлашуви даври бошланади. Унинг навбатдаги чуккисик» одатда ма ҳтабгача ёш тугайдиган пайтга тугри келади, шундан кейин та ҳминан усмирлик давригача у заифлашгандек булади. Яна ота-оналариинг таъсири ота-она оиласидан ажралиб, уз оиласини узгунча анча кучаяди.
Психологик-педагогик тадкикотларнинг маълумотлари баъзан шахснинг имкониятлари тугрисидаги баркарор тасаввурларни узгартириб юборади. Масалан, йч йиллик шахслар олимлар бир неча йил мукаддам та ҳмин килганларига нисбатан анча чукур идрок этиш кобилияига эга, уч ёшли шахс ҳозир факат олти эшли шахслар килган ва килмаган нарсаларни билиши ва килиши мумкинлиги кичкинтойни юришдан олдин сузишга, она тили билан деярли баравар чет тилида гапиришга урганиш мумкинлиги ва ҳоказолар маълум булди.
Ва ҳоланки, тажрибанинг курсатишича, ота-оналар купинча узларини тарбиявий ишга тула тайёр деб биладилар ва махсус педагогик билимларни эгаллашни зарур деб ҳисобламайдилар. Ота-оналарнинг бу ҳусуиятини таникли педагог ва пси ҳолог К. Д. Ушинский уз даврида таъкидлаган эди. «Тарбия санъати, — деб деган эди у, — шундай ҳусусиятга эгаки, деярли барчага таниш ва тушунарли, баъзиларга эса жуда осон иш булиб туюлади — одам бу иш билан назарий ва амалий жи ҳатдан канчалик кам таниш булса, унга бу шунчалик тушунарли ва осон булиб куринади. Деярли ҳамма тарбия сабр-токатни талаб этишини эътироф килишади, айримлар бунинг учун тугма кобилият ва малака, яъни куникма керак, деб уйлайдилар; лекин жуда кам одам сабр-токат, тугма кобилият ва малакадан ташкари яна ма ҳсус билимлар .кераклиги ҳакида ишонч ҳосил киилиш-
Бундай билимларниииг юклиги оилавий тарбияда куплаб ҳатоларга олиб келади, гуру ҳ ра ҳбари ота-оналар билан ишлашда буни ҳисобга олмай иложи юк.. Бу жиҳатдан ота-оналарнинг шахсларни тарбиялашдаги куйдаги кийинчиликлари ва ҳатоларини ажратиб курсагиш мумкин:
1. Ота-оналарнинг шахслар билан муомаласининг этишмаслиги. Улар узлари, ишлари ҳакида кам сузлаб берадилар, ўқув билим юрти талабалар жамоасининг ҳаёти, уз шахссининг кизикишлари, унинг жамоат ишлари, бу ишга муносабати ва ҳоказолар билан кам кизикадилар. Муомаланинг этишмаслиги шахсларнинг ота-онадан узоклашишига олиб келади, ;катталарни шахсга янада фаолрок таъсир курсатиш имкониятидан ма ҳрум этади.
2. шахсларни ме ҳнат жараёнларига жалб этиш оркали уларнинг ме ҳнат тарбиясини ташкил кила билмаслик Она ишга кумилиб кетган пайтда шахслар оилавий ишлардан, турар жойлардаги ишлардан ва ҳоказолардан озод этиладилар. Бунинг натижасида меҳнатга менсимай муносабатда буладилар.

3. Ота-оналар турмушида салбий мисолларнинг мавжудлиги ўқув муассасасининг педагогик куч-гайратини юкка чикаради.

4. Ота-оналар тарбиявий таъсирининг изчил эмаслиги — онда-сонда уқишини текшириш, бирор ножўя иш учун жазолаш ва ҳоказолар
аҳлоқий иммунитет ҳосил булишига ёрдам бермайди.
5. Оилавий тарбиянинг асоси сифатида такиклашлар системаси — ижобий намуна асосида тарбиялай билмаслик, шахс ҳаётини у ҳар доим турли ҳатти-ҳаракатни машк қиладиган тарзда ташкил эта олмаслик натижасидир. Бу система шахснинг катталар хоҳишига салбий муносабатини тугдиради, мустакилликнинг ривожланишини сусайтиради.
6. Ҳаракатларнинг ўқув билим юрти билан мувофиқлаштирилмаган-лиги ёки у билан келишмовчилик. Тарбияланувчида педагогга, ўқув билим юртига ишончсизлик пайдо булади ва усиб боради, бу эса унинг камчиликларини тузатишни кийин-лаштиради, педагогик жи ҳатдан каровсизлик ҳолатига олиб келади.

7. Айрим ота-оналарнинг шахслар улгайиб бориши билан тарбиявий фаолликни сусайтириб юборишлари, бу эса шахсларнинг ота-оналардан узоклашувига, ўқув билим юртига кизикиши пасайишига ва ҳоказоларга олиб келади.

8. Карорлар кабул килишда кечикиш. Шахс катта булгандан кейин акли кириб, тузалади деб уйлаш одатда узини оқламайди, купинча кайта тарбиялашни талаб этадиган педагогик жиҳатдан каровеизлик ҳолатига олиб келади.

Курсатиб утилган камчиликлар каторига ота-оналар­нинг тарбия усулларини буш билишларини, шахслар улгайиши билан уларни узгартиришни билмаслик ёки истамаслик ота билан онанинг талаблари бирлигининг, педагогик одоб, чидамнинг юклиги, ота-оналарнинг турмушнинг маънавий томонига зид тарзда моддий томонига кизикиб кетиши ва бошкаларни кушиш мумкин.

Ота-оналар билан иш шакллари ва усулларини танлашни одатда гуруҳ ра ҳбари уз шахсий ҳусусиятлари тажрибасини, талабаларнинг оилаларида вужудга келган узига ҳос ҳусусиятларни, ота-оналарнинг билим ва тажрибасини, тарбияланувчиларни тарбиялашда юкорида курсатиб утилган ҳатолар ва кйинчиликларни, феъл-атвор ҳусусиятларини, ўқув муассасаси педагоглар жамоасидаги муҳитни, ота-оналар билан иш олиб боришда таркиб топган анъаналарни ва ҳоказоларни ҳисобга олиб белгилайди, Тажрибанинг курсатишича, гуруҳ раҳбарининг ота-она­лар билан ҳамкорлигининг оммавий, гуруҳ. тарзидаги ва якка тартибдаги иш шаклларини оқилона бирга қўшиб олиб бориш, бунда унинг мазмунида изчилликка риоя этиш оркали эришилади.

Ота-оналар билан ишлашнинг шакл ва методлари.
Гуруҳ раҳбари ота-оналар билан иш олиб боришда ишлашнинг хилма-хил шакл ва методларидан фойдаланиши лозим. Ота-оналар билан ишлашга шахсий ишлар жамоа билан биргаликда олиб борилса мақсадга мувофиқ бўлади. Биз қуйида ота-оналар билан ишлашнинг асосий шакллари билан танишиб чиқамиз :

1. Талабаларнинг уйларига бориш – бу оила билан алоқа қилишнинг энг самарали шаклларидан биридир. Бунда гуруҳ раҳбари талабанинг ота-онаси, унинг яшаш шароити, моддий имкониятлари билан танишишга имкон топади.

2. Ота-оналарни ўқув юртига чақириш. Бундан мақсад, фақатгина талабаларнинг хулқи, саводлилиги ва бошқа хусусиятлари билан ота-онани таништириш эмас, балки шу билан биргаликда ота-оналарга педагогик ва руҳий маслаҳатлар бериб, уларга талабани оилада тарбиялашларига ёрдам ҳам қилишдир.

3. Ота-оналар билан ишлаш. Бу эса талабага чақириқлар ёки махсус даъватномалар орқали амалга оширилади.

4. Ота-оналар гуруҳ мажлисини ўтказиш. Бу шаклдаги алоқа махсус иш режаси орқали амалга оширилади.

5. Ота-оналарни махсус педагогик ва психологик билимлар билан қуроллантириш мақсадида улар билан суҳбат ва маърузалар ўтказилади.

6. Савол-жавоблар кечаси. Ишнинг бу шакли гуруҳ талабаларнинг хусусияти, ҳарактерини яхшироқ ўзлаштириш имконини беради.

7. Ота-оналарнинг тарбия борасидаги илғор тажрибалар билан фикр алмашиш, ўртоқлашиш. Бу нарса қуйидаги мавзуда бўлиши мумкин:

а) ёшларни қандай қилиб меҳнатга тайёрлаш мумкин?

б) талабанинг кундалик режими ҳақида.

в) “Ота-оналарнинг обрўси” ҳақида, “Оилада ёшларга ахлоқий тарбия бериш” ва ҳоказолар тўғрисида анжуманлар ўтказиш.

8. Ўқув юрти қошида ота-оналар университетларини ташкил этиш ва бу университетлардан тизимли иш олиб бориш:

а) ота-оналарни тарбия соҳасидаги адабиётлар билан таништириш.

б) “Ота-оналар, сизлар учун” деган мавзуда оғзаки журнал.

в) фаол ота-оналарнинг тарбиявий иш тажрибалари билан бошқа гуруҳ раҳбарларини таништириш каби ишлар олиб борилиши лозим.

Гуруҳ раҳбарининг ота-оналар билан олиб борадиган ишлари ғоят кенг, кўп қиррали бўлиб, бу ишлар фақат гуруҳ ва ўқув юрти миқёси билан чекланмайди, аксинча турар жойлардаги ва талабанинг ота-онаси ишлаб турган корхонадаги жамоатчилик билан ҳам яқин алоқада бўлишни тақозо этади.

Бизнинг ёш авлод халкимизнииг инкилобий, меҳнат, жанговар анъаналарини узлаштириб, узига катта авлоднинг энг яхши фазилатларини — гоявий эътикод ва матонатни, Ватанга мухаббатни, унинг икгисодий, сиёсий ва жанговар кудратини мустаҳкамлашда иштирок этишга интилишни сингдирибгина уз боболари ва оталари ишини давом эттира ва купайтира олади. Бу ишда ота-оналар айникса муҳим урин тутишлари керак.2

Буни барча гуруҳ раҳбарлари назарда тутишлари муҳимдир, Бунда шахснинг ҳуқуқий этуклиги шахс ижтимоийлашувининг махсули эканлигини ҳар бир оилага тушунтириш гоят муҳимдир. Оила шахс учун унинг ижтимоийлашув жараени руй берадиган, унинг а ҳлоки, дуиёкараши асослари ва ҳоказолар таркиб топадиган дастлабки ва ни ҳоятда му ҳим а ҳамиятга эга булган жамоадир.

Оила бошка тарбиявий муассасалардан фаркли павишда одамнинг бутун ҳаёти давомида унинг барча томонларига, кирраларига таъсир курсатишга кодирдир ва одатда таъсир курсатади. Оила тарбия вазифасининг бу улкап микёси унинг мафкуравий ва психологик таъ­сир курсатиишнинг чуқур узига ҳослиги билан уйгунлашиб кетади. Бу эса уни олий даражада таъсирчан килибгина колмай, шу билан бирга ша ҳсни шаклланти­риш жараёнининг зарур бугинига ҳам айлантиради.

Оиланипг юксак тарбиявий имконияти шахслар ва ота-оналарнинг узига ҳос ҳусусиятлари: кон-кариндошлиги, муҳаббати, якинлиги, ишончи, бурч ҳисси, обрулилиги ва ҳоказолар билан таъминланади. Уз фарзандининг барча заиф ва кучли томонларини юргакдаги чогидан биладиган, унинг калбидаги энг кичик ҳаракатни ҳам сезадиган ва тушунадиган, унга таъсир этишни би­ладиган онадан ва отадан я ҳширок. ким ҳам уларни эзгуликка, меҳнатсеварликка, дустликка, муҳаббатга ургата олади!

Маълумки, хилма- ҳил фаолият шароитида шахснинг кобилиятлари энг самарали ривожланади, унинг ижодий имкониятлари очилади, шахсни оиладан бошка каерда ҳам фаолиятнинг ҳилма- ҳил турларига жалб этиш мумкин. Оилавий тарбиянипг кимматлилиги ва а ҳамияти яна шундаки, кичик шахслик пайтида оилада эгалланган нарсалар бир умр сакланиб колади. Худди шунинг учун ота-оналарнинг шахсларни ҳар томонлама тарбиялаш мажбурияти конуний тарзда белгилаб куйилган.

Гуруҳ раҳбарлари ота-оналар билан биргаликда тар­биявий ишни ташкил этар зканлар, энг янги психологик-педагогик тадкикотлар маълумотларини эътиборга олишлари ҳам му ҳимдир, уларга ;мувофик усиб келаётган киши ша ҳсини шакллантиришга оиланинг кушадиган ҳиссаси турли ёш боскичларида турлича булади ва тулкинсимон узгаради. Дастлабки 3 йил ичида у айникса кучли булади, шундан кейин оилавий таъсирнинг муайян даражада баркарорлашуви даври бошланади. Унинг навбатдаги чуккисик» одатда ма ҳтабгача ёш тугайдиган пайтга тугри келади, шундан кейин та ҳминан усмирлик давригача у заифлашгандек булади. Яна ота-оналариинг таъсири ота-она оиласидан ажралиб, уз оиласини узгунча анча кучаяди.

Курсатиб утилган камчиликлар каторига ота-оналар­нинг тарбия усулларини буш билишларини, шахслар улгайиши билан уларни узгартиришни билмаслик ёки истамаслик ота билан онанинг талаблари бирлигининг, педагогик одоб, чидамнинг юклиги, ота-оналарнинг турмушнинг маънавий томонига зид тарзда моддий томонига кизикиб кетиши ва бошкаларни кушиш мумкин.

Ота-оналар билан иш шакллари ва усулларини танлашни одатда гуруҳ ра ҳбари уз шахсий ҳусусиятлари тажрибасини, талабаларнинг оилаларида вужудга келган узига ҳос ҳусусиятларни, ота-оналарнинг билим ва тажрибасини, тарбияланувчиларни тарбиялашда юкорида курсатиб утилган ҳатолар ва кйинчиликларни, феъл-атвор ҳусусиятларини, ўқув муассасаси педагоглар жамоасидаги муҳитни, ота-оналар билан иш олиб боришда таркиб топган анъаналарни ва ҳоказоларни ҳисобга олиб белгилайди, Тажрибанинг курсатишича, гуруҳ ра ҳбарининг ота-она­лар билан ҳамкорлигининг оммавий, гуруҳ. тарзидаги ва якка тартибдаги иш шаклларини окилона бирга кушиб олиб бориш, бунда унинг мазмунида изчилликка риоя этиш оркали эришилади.

4. Гурух рахбарининг тарбиявий ишларини режалаштириш.

Гуруҳ раҳбари ишини режалаштиришда ўқув юрти умумий иш режасидан келиб чиқиб аниқ гуруҳ режасини тузишда параллел гуруҳларда кўриладиган чора-тадбирларни ҳисобга олиш жуда муҳимдир.

Ўқув юртининг тарбиявий иш режасининг ўқув йилининг бошида педагогик жамоа мажлисида тасдиқланиб олинади. Ҳар бир гуруҳ раҳбари ўз гуруҳи тарбиявий иш режасини ўқув юрти тарбиявий иш режасида кўрсатилган чора-тадбирларни ўз гуруҳида таалуқли бўлган қисмларини киритиб режа тузади.

Талабаларни тарбиявий ишни ўқув юртининг тахминий тарбиявий ишлар мазмунига мувофиқ бир гуруҳ ёки параллел гуруҳнинг раҳбарлари мажлисида талабани ёшига, руҳий, физиологик хусусиятларига мос келадиган тарбиявий чора-тадбирлар бажарилиши режага киритилиб, тасдиқланиб олинади.

Бунинг учун гуруҳ раҳбарининг режаси:

Биринчидан, ўз мазмунига кўра ғоявий-сиёсий, ижтимоий фойдали йўналишга қаратилган бўлиши, яъни жамиятнинг ва бошқаларнинг фойдасига қаратилган ишларга алохида эътибор бериш;

Иккинчидан, тарбиянинг йўналишини, талабаларга таъсир этиш воситаларини мақсадга мувофиқ танлаш, яъни режа мўлжалланаётган ишлар нимага ва кимга қаратилганлигини аниқлаш;

Учинчидан, режадаги ишлар аниқ - умумий мақсадга бўйсунтирилган, бажарувчилари, вақти, иш шакли кўрсатилган бўлиши;

Тўртинчидан, режадаги ишлар талабалар кучига ва ёшига мос келиши;

Бешинчидан, талабалар қизиқишига асосланиши ва эхтиёжларидан келиб чиқиши;

Олтинчидан, мўлжалдаги ишларни бажаришда бутун жамоанинг ва якка шахсларнинг иштирокини хисобга олиш;

Эттинчидан, бажарилиши лозим бўлган барча ишлар олдиндан хаммага маълум қилиниши каби талабларга жавоб бериши лозим.

Тажрибада гуруҳ раҳбарининг ич хил режаси ўзини оқлади, булар истиқболли режалар (узоқ муддатли мўлжаллаб тузилади ва у айни пайтда гуруҳ, ундаги хар бир шахсни тарбиялашнинг умумий дастури хам бўлиб хизмат қилади), тақвим режа(одатда бир ой учун тузилиб, шу ойнинг хар бир куни учун мўлжалланадиган аниқ ишларни ўзида акс эттиради), алохида тарбиявий тадбир учун тузиладиган режа конспект (баъзан у тарбиявий тадбирнинг ссенарийси деб хам юритилади).

Режа қандай бўлишдан қатъий назар тарбиявий фаолият мазмунини, гуруҳ талабалари жамоасининг ривожланиш истиқболини акс эттириш керак.

Энг яхши гуруҳ раҳбарларнинг илғор тажрибаси асосида ўзида қуйидаги бўлимларни акс эттирувчи тахминий режа чизмасини тавсия қиламиз:

1. Гуруҳ раҳбарининг гуруҳ билан олиб борадиган ишларнинг асосий йўналишлари бўлими. Бу бўлим: «Гуруҳни ташкил этиш», «Ғоявий ахлоқий табия», «Мехнат тарбияси ва касб танлашга йўллаш», «Оила ва жамоатчилик билан хамкорлик» каби мосламаларни ўз ичига олади.

Энди шу масалаларнинг хар бирининг мазмунини кўриб чиқайлик. Гуруҳни ташкил этиш-бунда талабаларнинг ўзини-ўзи бошқариш ўргонлари ишига педагогик раҳбарликнинг таъминланиши кўзда тутилади. Шу мақсадда гуруҳ мажлисларининг кун тартиби, уларни тайёрлаш ва ўтказиш ишлари, фаоллар билан ишлаш кўзда тутилади. Шу мақсадда гуруҳ мажлисларининг кун тартиби, уларни тайёрлаш ва ўтказиш ишлари, фаоллар билан ишлаш кўзда тутилади.

Мехнат тарбияси ва касб танлашга йўллашда талабалар учун ўқиш ва ўқув ишини оқилона ташкил этиш, шунингдек ўзига-ўзи хизмат, ижтимоий фойдали мехнат, техник ихтирочилик, касб танлаш ишларини ташкил этиш билан боғлиқ тадбирлар кўрсатилади.

Кечалар, эрталиклар, китобхонлар анжумани, сухбатлар ўтказиш, кўрилган кинофилм ва спектаклни мухокама қилиш, хаваскорлар тўгараги қўшиқ ва бадиий ўқиш танлови, расмлар кўриги, музей ва кўргазмаларга бориш, «Талабалар ва ёшлар мусиқаси» хафталиги, кино, театрларга бориш—буларнинг хаммаси эстетик тарбия масаласининг мазмунини ташкил этади.

2. Педагогик жамоа билан алоқа бўлимида гуруҳда дарс бераётган ўқитувчиларни гуруҳ тарбиявий ишларига жалб қилиш йўллари талабалар учун қўшимча машғулотлар, фан ва ижодий тўгараклар, мунозаралар, илмий анжуманлар, қизиқарли учрашувлар, фан хафталиклари билан боғлиқ ишлар ёритилади.

Оила ва жамоатчилик билан ишлаш бўлимида эса оила ва ўқув юртининг талабаларга қўядиган ахлоқий талабларни ишлаб чиқишга қаратилган тадбирлар кўрсатилади, ота-оналар ва жамоатчиликнинг гуруҳ хаётини ва фаолиятини ташкил этишда қандай ёрдамлар беришлари белгилаб чиқилади, ота-оналар мажлислари ва ота-оналар учун ташкил этиладиган сухбат, маъруза анжуманларнинг мавзулари, кимнинг оиласига бориши ва бошқа бир қатор ишлар аниқлаштирилади. Айниқса, бу ўринда жамоатчилик билан хамкорлик, чунончи, ишлаб чиқариш корхоналарида, турар жойларнинг оила ва ўқув юртига ёрдам берувчи комиссиялари билан алоқалар, уларни гуруҳ хаётига жалб қилиш йўллари ва шаклини белгилашда алохида эътибор бериш лозим.

Гуруҳ раҳбари ўз талабалари билан ўтказиладиган ҳар бир тадбири учун алохида режа тузиш хам тавсия этилади. Қатъий дастур ва дарсликлари бўлган ҳар бир минутлик дарс ўзининг барча бўлимлари ва минутларигача хисобга олиниб дастурлаштирилади-ю, лекин негадир тарбиявий ишлар тажрибасида маълум мавзудаги тарбиявий соат, бахслар, мажлис, сиёсий ахборот кабилар кўпинча хеч қандай дастурсиз, режасиз ўтказилади ва бундай холлларни ҳар қадамда ичратишимиз мумкин. Аслида эса тарбиявий тадбирнинг режасини ишлаб чиқиш дарс режасидан хам кўра мураккаброқдир. Бу хилдаги режа учун қўйиладиган талаблар олдиндан бетафсил аниқланиб, унинг режа учун қўйиладиган талаблар олдиндан батафсил аниқланиб, унинг мазмуни ўйлаб чиқилсагина самарадор тарбиявий томони юқори бўлади.

Бу режа ва конспектда қуйидаги бўлимлар бўлиши ва ҳар бир бўлимлар юзасидан тегишли тайёргарлик ишлари олиб борилиши керак.

Мажлис фаол ва жонли ўтди, фаолларда маъсулият хисси ортиб боряпти.
Республикамиз истиқлолга эришгандан сўнг ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий соҳаларда, мустақиллик шарофати туфайли жуда катта ижобий ўзгаришлар вужудга келди.

Жумладан:

-сиёсий мустақиллик туфайли ички ва ташқи сиёсатдан Республикамиз ўз қадриятлари асосида жахоннинг кўпгина мамлакатлари билан боғланди, нуфузли ташкилотларга тенг хуқуқли аъзо бўлди, дипломатик алоқалар ўрнатилди;

-иқтисодий мустақиллик туфайли табиий захираларга бой гиосиёсий нуқтаи назардан анча қулай худудда жойлашган юртимиз хўжаликни юритиш хуқуқи қўлга киритилди ва халқимиз фаровонлиги йўлида улардан фойдаланишга шарт-шароитлар яратилди;

-маънавий мустақиллик туфайли халқимизнинг истиқлолга, озодликка ўз давлатига эга бўлишига, адолатли жамият қуришга бўлган азалий орзу-умидлари рўёбга чиқди. Мустақиллик туфайли биз бугунги кунда барқарор бозор иқтисодиётига, ички ва ташқи сиёсатга, демократияга асосланган хуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуришга киришдик.

Шунингдек, географиянинг мазмунини унинг мажмуалиги, худудийлиги, бир бутунлиги билан боғлиқлиги хам мафкурани шаклланиши ва такомиллашувига ўз таъсирини кўрсатади. Географик мавзулар мазмунини қиёслаш, таққослаш ва аниқ тахлил қилиш хам мафкурадаги фарқларни тўғри англашга ёрдам беради, уни такомиллаштиради. Географиядаги географик ўрин, табиий шароит, мавзуларида маълумотларни аниқ ёритиш ишонч хиссини уйғотади.

Гуруҳ ўз навбатида умутаълим муассасаси мусобақасига қўшилиши мумкин. Бу анча маъсулиятли иш. Унинг муваффақияти кўп жиҳатдан фаолларнинг уюшқоқлиги, ташаббускорлиги ва мустақиллигига боғлиқ бўлади.

ХУЛОСА

Талабаларни тарбиялашда оиланинг бир қанча вазифалари мавжуд бўлиб улар қуйдагилардир:

-оилада соғлом муҳитни яратиш, миллий руҳ ва турмуш тарзини ҳисобга олиш, фарзандлар учун ота-она ҳар томонлама ўрнак бўлиши, фарзандларнинг ота-онасига, Ватанга муҳаббат туйғусини шакллантириш, ўзаро ғамхўп булишни таъминлаш;

-оилада ҳуқуқий тарбияни яхшилаш, оила аъзоларининг ўз ҳуқуқ ва бурчларини англаб этишларини ва уларга риоя қилишларини таъминлаш;

-фарзандларига чуқур дунёвий билим асосларини бериш, маърифатли ва маънавиятли кишилар бўлиб этишишларини таъминлаш;

-бозор муносабатларига мос бўлган касб-ҳунар ўргатиш, иқтисодий тушунчаларни фарзандлар онгига сингдириш;

-шахсларнинг маънавий баркамол ва жисмонан соғлом бўлишлари учун иқтисодий ва ижтимоий муҳитни яратиш;

-шахсларни мустақил фикрлашга ўргатиш, истиқлол ғоялари ва миллий мафкурага садоқат руҳида тарбиялаш;

-шахсларнинг бўш вақтларини педагогик нуқтаи назардан келиб чиқиб унумли ташкил қилиш, уларга қўшимча таълим бериш;

-фарзандларида мавжуд бўлган истеъдод кўртакларини ривожлантириш учун зарур шароитларни яратиш;

-ўз фарзандларининг ўқув муассасаси, маҳалла, давлат ва жамият олдидаги бурчларини тўла адо этишлари учун оилада масъулиятли бўлиш;

-ота-оналар ўзларининг педагогик ва психологик билим савияларини доимо ошириб бориши;

- шахсларда тежамкорлик ва ишбилармонликнинг маънавий ахлоқий томонларини шакллантириш;

—оилада миллий ва умуминсоний тарбиянинг барча йўналишларини уйғун ҳолда босқичма-босқич амалга оширишга масъулликни таъминлаш;

—санитария-гигиеник, экологик кўникмаларни сингдириш, диний ақидапарастлик, ичкиликбозлик, гиёҳвандликка қарши тарбияни амалга ошириш;

—оила, ўқув билим юрти ва маҳалла олдида ўз фарзандларининг барча ҳатти-ҳаракатлари учун жавобгардир;

—соғлигида ва ақлида нуқсонлари бўлган фарзандларига ҳаёт талабларига мос равишда билим ва касб-кор ўргатишдан иборат.

Ота-онанинг фарзанд олдидаги бурчи, ўзбекона таъбир билан айтганда, фарзандга я ҳши ном қўйиш, я ҳши муаллим қўлига топшириб саводини чиқариш, илмли, касб-ҳунарли қилиш, оилали ва уйли-жойли қилишдан иборатдир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. ҳттпс://уз.денеметр.cом/доcс/768/индех-93773-1.ҳтмл?паге=9

2. ҳттп://гурлан41.уз/янгиликлар/178-оила-маалла-талим-муассасаси-амкорлиги-меҳанизмининг-моияти-ва-аамияти-трисида.ҳтмл

3. ҳттпс://молуч.ру/тҳ/8/арчиве/62/2618/?йсcлид=лcлқ3бзп1ф889771467

4. Абдулла Авлоний “Танланган асарлар” Тошкент”МАЬНАВИЯТ” 2009й “Ўзбекистон Республикаси Қониститутция”си

5. Абдулла Авлоний. Адабиёт ёхуд миллий шерлар , Педогогик фаолият , “Ўқитувчи”, Т.,1996.
6. Зиёнет.узсайти
7. Маьнавият.гов.уз сайти.