Uyqu, tush ko'rish va gipnoz, uyqu gigiеnasi reja

Uyquning biologik ahamiyati. Uzoq, yillar davomida uyqu miya hujayralarini uzluksiz faoliyati natijasida holdan toyib, nobud bo`lishdan saqlaydi va ish qobiliyati tiklanishi uchun imkoniyat tug`diradi, degan fikr ustivor bo`lgan. Uyquning himoya ahamiyati hayvon yoki odam uyqudan mahrum qilinganidan yaqqol bilinadi. 3-4 kun uxlamagan odam o`zini yomon his qiladi, borgan sari darmoni quriydi, aqliy mehnat faoliyati keskin pasayadi, 5 kundan keyin aqliy mehnat krbiliyatini umuman yo`qotadi, gallyutsinatsiyalar (yuq narsaning ko`rinishi, eshitilishi, sezishi paydo bo`ladi. 7 kunda hushidan ketadi). It ikki-uch hafta uyqudan mahrum qilinsa o`lib qoladi. Uyquning asosiy ahamiyati miyani himoya qilishdan iborat, degan olimlar keltirilgan dalillarni o`z fikrlarining isboti deydilar. Bu fikrning isboti sifatida yana bir dalidni keltiraylik. Organizm qancha yosh bo`lsa, miyaning ish qobiliyati shuncha kam, uyquning davomliligi esa shuncha uzoq bo`ladi. Juda charchoq miyaga ega bo`lgan chaqaloq kuniga 17-19 soat, undan ham ko`p uxlaydi. 4 yoshli bola 14 soat uxlaydi. So`nggi yillarda uyqu himoya ahamiyatiga ega tormozlanishdir, degan fikr anchagina olimlarda shubhaga soldi. Buning sababi shundaki, uyqu vaqtida miya po`stlog`i neyronlarning ko`p qismi o`z faolligini saqlab qoladi. Bu olimlarning fikricha, miya kun buyi shunchalik ko`p axborot yig`adiki, kechga borib yangi ma`lumotlarni qayta ishlash qobiliyati yo`qoladi. Shu vaqtda neyronlar faolligining maxsus shakli sifatida uyqu rivojlanadi. Odam uxlaganda neyronlar faoliyati tashqi muhit signallarini miyaga o`tishini tuxtatib, kuni bilan qabul qilgan axborotlarini saralaydi. Bu axborotlarning bir qismi davomli xotiraga o`tkaziladi va kelajakda bajariladigan ishlarnint dasturi sifatida saqlanadi. Axborotlarni saqlash va xotiraga o`tkazish asosan uyquning tez davrida sodir bo`ladi. Kun davomida olingan axbrotlar avval xotiraga yig`ilgan ma`lumot va tassurotlar bilan taqqoslanadi va organizmning atrofdagi muhit to`g`risidagi mavjud bo`lgan tasavvurlari o`rtasida o`z o`rnini topadi. yangi axborotlar ipga munchoq tergandek, passiv, yig`ilamaydi, balki idrok etilib mavjud tasavvurlarni to`ldiradi, ba`zan ularni tubdan qayta ko`rib chiqilishini talab qiladi.
Axborotlar saralanib bo`lgandan keyin miyaning ularga bo`lgan sig`imi tiklanadi va uyquga ehtiyoj qolmaydi, odam uyg`onadi. Kecha-kunduz ritmlari uyqu va bedorlik holatlarining po`stloq osti mexanizmlarini bevosita ishga soluvchi omil bo`lib xizmat qiladi.
Uyqu organizm uchun zarur fiziologik jarayonlardan hisoblanadi. U nerv sistemasi va butun organizmning normal faoliyatini tarsatishicha uyqu bosh miya yarim sharlar poining hamma yuzasida ichki tormozlanishning irradatsiyalanishi natijasida hosil bolimlariga, oraliq va oxtab qolmaydi. Odam ominlaydi. L.P. Pavlov kostloglib, bir tormozlanish irradiatsiyasi bosh miyaning quyi borta miyaga ham tarqaladi. Uyqu vaqtida uzunchoq miya faoliyati torta hisobda bir sutkada 8 soat uxlaydi.Uyqusiz 4-5 sutka yurishi mumkin. Uzoq uyqusizlik nerv, ruhiy kasalliklarni keltirib chiqaradi. Odam umrining 3:1 qismi uyquga ketadi. Uyquning quyidagi turlari mavjud: tabiiy fiziologik uyqu, gipnotik uyqu, narkotik uyqu. Tabiiy fiziologik uyqu har bir tundagi normal uyqu.Uyqusiz 4-5 sutka yurishi mumkin. Uzoq uyqusizlik nerv, ruhiy kasalliklarni keltirib chiqaradi. Odam umrining 3:1 qismi uyquga ketadi. Uyquning quyidagi turlari mavjud: tabiiy fiziologik uyqu, gipnotik uyqu, narkotik uyqu. Tabiiy fiziologik uyqu har bir tundagi normal uyqu.Odam organizmining tabiiy fiziologik uyquga extiyoji yoshga qarab turlicha bolib, har qaysi shaklda sekin va tez uyqu davrlarga takrorlani turadi.Sekin uyqu davri 1- 1,5 soat, tez uyqu davri 10-30 minut davom etadi. Tez uyqu davrida tush korish sodir bu'ladi.Uyqu davrida miyaning shartli reflekslari faoliyati tormozlanadi, yurak qisqarishi, nafas olish kamayadi, siydik hosil boz qorachigglimotiga kosirlovchilar bir xil retseptor uchlariga qayta-qayta tastloglmaydi. Chuqur nafas olish, yurak qisqarishi va boshqa organlarning nerv markazlari (funktsiyalanishda davom etadi. Miya poida ham barcha markazlar tormozlanmaydi.I.P. Pavlov markaziar deb nomlaydi. Bu markazlar odamni ootadi. Shunday qilib, uyqu bosh miya yarim sharlari poni oliy nerv rnarkazlarining tormozlanish holati boplaydi. Shuning uchun tong bolaning kayfiyati yaxshi boqorovulz vaqtida uygstlog'ining nerv hujayralari yalib, bu vaqtda nerv hujayralari dam oladi, energiya toyib uxlagandan soladi.Gipnotik uyqu boshqa odam yoki gipnozchining har xil sosirida yuzaga keladi. Bunda gipnozlangan odamning bosh miya sharlarining polum qismi tormozlanadi. Shuning uchun gipnoz holatidagi odamda fikrlash, ong kabi oliy nerv faoliyatiga xos xususiyatlar vaqtincha yozlari va harakatlari tastloq qismidagi nerv markazlarining hammasi emas, balki maqoladi, lekin harakatlanish, gapirish qobiliyati saqlanadi. Shuning uchun u gipnozchining buyruqlarini bajaraveradi.