Uzok: va murakkab tarak: k: iyot bosk: ichini bosib utgan xalk: milliy uyinlarining ulkan k: ismini bolalar, shu jumladan kichik va urta yoshdagi bolalar uyinlari tashkil etadi

Uzok: va murakkab tarak:k:iyot bosk:ichini bosib utgan xalk: milliy uyinlarining ulkan k:ismini bolalar, shu jumladan kichik va urta yoshdagi bolalar uyinlari tashkil etadi. Zero, bolalar xam kattalar kabi mazmun-ma’nosi lfiKcaK marok: baFISHLOVCHI, kishiga olam-olam shavk:u zavk; beruvchi, ayni CHOFda sinovlardan utkazuvchi uyinlarsiz yashay olmaydilar. Darxak:ikat, xar k:anday bola xilma-xil uyinlar baFrida inson sifatida shakllanadi, voyaga yetadi, komillikka erishadi. Ayni shu xalk milliy uyinlari bolalarning u yoki bu narsa-xodisaga k;izik;ishini UYFotadi, rivojlantiradi. Jismoniy, axlok:iy, estetik, etnik tarbiyasini shakllantiradi, bora-bora ana shu uyinlar baFrida kamol toptiradi. SHu jixatdan, milliy uyinlar asrlar davomida xalk: pedagogikasining ajralmas k;ismi sifatida muxim va zarur tarbiya vositalaridan biri bulib kelgan. Milliy uyinlar bolalar dunyosining doimiy yuldoshi bulib, xozirgi kunimizda xam muntazam xamroxdir. Nima uchu n bolalar, xatto kattalar xam uyinlarga k:izik;adilar, uz xayotlarini uyinlarsiz tasavvur k:ila olmaYdilar. Buning sababi birinchidan, uyinlarning juda k:izikarli va benazir marok:li bulishi, ikkinchidan, uning baFOYAT emotsional-ta’sirchanligi, uchinchidan, didfarosatni, tafakkurni, shuningdek, jismoniy kuch-kuvvatni
20
oshirishga karatilgan bulishi, turtinchidan, yon-atrofdagi vokea-x:odisalarni anglash, dunyoni tanish, ma’naviy-ma’rifiy pa axlokiy tarbiyaga alox:ida ta’sir etishidadir. Bolalar uyinlari kolaversa umuman uyinlarning chukur milliyligi, rux:iyatni kutarishi, kalbni zabt etishi, uta ta’sirchan pa x:ayajonli bulishidadir. Darx:akikat, milliy uyinlar x:ar bir kishiga, jumladan bolalarga olam-olam kuvonch, shodlik baFishlaydi, x:arakat va akl-idrokning favkulodda kizikarli olamiga olib kiradi, uning uzligini unutib uyinga berilishini ta’minlaydi, tafakkur, did-farosat va akl-idrokini ustiradi. Tebapak-atroF, kishilar bilan tanishuvida yordamlashadi, akliy va jismoniy kamolot sari yetaklaYdi. Xalkimizning uzbekona zukkoligi-yu topkirligi, ijodkorligi, okilu donoligi uyinlarda namoyon buladi. Ayni CHOFDa uyinlar xalkimizning x:ayoti, intilishi, kurashi, orzu-umidi, maksad-niyati, uning falsafasi, dunyokarashi, etnik-estetik did va karashlarining uziga xos darajadagi ramziy ifodasi x:amdir. Uzbek milliy uyinlari kup asrlik tarixga ega. Ular asrlar davomida xalkimizning ijtimoiy-siyosiy, iktisodiy, madaniy pa an’anapiy-ma’rifiy, x:ayotiy kuzatuvlari, tajribalari, uzaro alokalari, ma’napiy-rux:iy munosabatlari, mulokot va munozaralari asosida yuzaga kelgan pa amaliy x:arakatda, ya’ni jonli an’analarda bizgacha yetib kelgan. Xa, bolalar milliy uyinlari xalkimizning betakror oltin meroslaridandir. Ularni dono ota-bobolarimiz, zukko momolarimiz, ularning farzandlari-yu nabiralari, eparalari birbirlariga urgatib, kuz koraCHIFidek asrab-apaylab, BI::igacha yetkazib kelganlar. Uzbekistonda «Bolaning uyiniga k:ara, usgan buyiga kara, bolaning kimligini, nimaga kizikishini uynagan uyinidan bilsa buladyu>, degan x:ikmatli iboralar bor. Bolalar uyinlaridan kelib chikib ularning xarakteri, kizikishi, intilishi, maksadi, odatlari, xulk-atvorini anglash mumkin. Xar x:olda uzbek farzandlari uzlarining ota-bobolari va momolari TUFilib tetapoya bula boshlaganlaridan, unib usib, katta yoshga yetgunlaricha bulgan davrlarda doimiy x:amrox:i va yuldoshi bul~an milliy uyinlari baFrida unib usganlari ma’kul-da! Uzbek milliy bolalar uyinlarining mavzu kamrovi, ijro uslublarijuda keng. Ijtimoiyx:ayot, kishilar munosabatlarining
21
biron-bir jabx;asi yu,<-ki, uyinlar nazariga tushmagan BUlsin. Bosh,, «FOZ-FOZ», «Koptokni k:uvib yet», «I(uyonim-K:uyonim», «Epchil k:uyon», «Tuptosh», «Sanash», «Ok:suyayu>, «CHopish», «3uv-zuv», «0,< terakmi kuk terayu>, «Eshak MINDI», «Uyla», «I(ulok: chuzma», «Menga yetib OL», «Tok:k:a kUtarilish», «Ulo,<», «CHOFVON», «Suzish», «Uzok:k:a sakrash», «Ark:onda kUtarilish», «Ot uyini», «Kiz k:uvdi», «Nishonga olish», «Kilichbozliyu), «Tosh kUtarish» Ba bosh,22
javoblar, uylab toplar, xotirani tiklashlar, chorlashlar va boshkalar. 7. Xayvonlar va tabiat xodisalari bilan BOFLIK bolalar milliy UYinlari. 8. Ermak bolalar milliy UYinlari. 9. Musika UYinlari. Uzbek bolalar milliy uyinlarining bu kabi turlarga bulish nisbiYdir. Zero, ayrim uyin kish ketib baxor kelishi bila n ijro etila boshlasa, u yil buyi xam faol davom etishi mumkin. Uzbek bolalar milliy uyinlariga xos xususiyatlardan yana biri yosh tanlamasligidir. Uzbek bolalar milliy uyinlarining xar biri maksad, ma’no, mazmuni va shakl-shamoyili jixatidan mukammal asardir. Uyinlar mazmuni va shakl-shamoyiliga karab, uni yaratgan pa ijro etadigan xalklarning nechoFLIK ijodiy saloxiyati, topkirligi va zukkoligi xamda fikr yuritish, baxo berish mumkin ekanligi akidasidan kelib chikib, kattalar va bolalarning milliy uyinlari asosida xalkimizning ijodiy, pedagogik iktidoriga, akl-idroki-yu insoniy fazilatlariga koyil kolish, tan berish mumkin. Bolalar milliy uyinlari bu xalkimizning bolaligi, usmirligi va yigitligidir, yetilgan kamolotidir. Ta’lim-tarbiya, odob-axlok;ning uziga xos maktabidir. Bolalar milliy uyinlarida xam boshka ijod namunalarida bulganidek, xalkning ma’naviy-ma’rifiy, axlokiy-etik karashlari chunonchi, Vatan va vatanparvarlik, jamoatchilik, dustlik, axillik, mexnat va mexnatsevarlik, ilm, kasb-xunar, donolik, yaxshilik, mardlik, botirlik, xushyorlik, tadbirkorlik, saxiylik, mexmondustlik, kadr-kimmat, izzat-xurmat, odoblilik, tarbiyalilik, mexr-okibat, sabr-kanoat, epchillik, uddaburonlik, andisha, vakt va fursatning kadriga yetishlik, faxm-farosat, FYPYP, or-nomus, Fayrat-shijoat, adolat, kuchkuvvat, til boyligi va zukkoligi, bolalik, yoshlik va karilik dunyosi saloxiyati va bilimdonligi tajribasi kabilar xar tomonlama chukur, favkulodda kutilmagan xolda zuxur etiladi va amaliyotda uz ifodasini topadi. Uyinlar fikr xarakati, aklidrok boyligi, ruxiy UYFOklik va jisman tetiklik, shuningdek, SOFLOM ta’lim-tarbiya, odob-axlokning asosidir. Xalk uyinlari, jumladan, bolalar milliy uyinlari eng kadim vaktlardan boshlab xalkning xayot tarzini, orzu
23
armonlarini, idealini, ma’naniy-ma’rifiy, estetik dunyokarashini mujassamlashtirgan x:olda shu kunimizga kadar usib, mazmun maksadiga kura teranlashib bizgacha yetib kelgandir. Boshka san’at turlaridan farkli ularok uyinlarda xalk rux:iyati, psixologiyasi, yosh anlod tarbiyasiga bulgan munosabatida yorkin aks etadi. Bolalar milliy uyinlari syujetida na FOyasida guzallik, shodlik na xursandchilik, yaxshi kayfiyat, gumanistik belgilar ifoda etilishi bilan birga xalkning Fami, dard-alami, nolafIFOni uziga xos isyoni, noroziligi x:am uz aksini topgan deyish mumkin. Bu bolalar fol’kloriga x:am taalluklidir. Xa, uyin bolalarning kechagi, bugungi, ertangi kunidir. Mustakilligimiz na istiklolimizning tayanchlari, buyuk kelajagimiz bunyodkorlari bolalarimiz uta madaniyatli, iymon-e’tikodi butun, ma’naniy ma’rifati ustuvor, axloki bisyor BULMOFI shart. Anlodlarimiz barcha yuksak insoniy fazilatlarni uziga yuktirgan na mujassamlashtirgan, iktidorli, IJODKOr,mex:natsenar, yurtsenar, fidoyi, bilimdon, ukuvli, odobli, kamtar bulishi kun tartibiga kUYildi. Ayni CHOFDa bolalarimizni buyuk kelajagimiz bunyodkorlari kilib tarbiyalash, ularda eng yaxshi insoniy X:IS-TUYFularni, milliy FYPYP, milliy iftixorni UYFOTISH, shakllantirish na kamol toptirishda ma’naniy oltin merosimizning bitmas-tuganmas durdonalaridan bulmish rang-baran g xalk milliy uyinlari mux:im rol’ uynashi isbot talab kilmaydigan x:akikatdir. CHunki, kupchilik milliy uyinlarni yukorida x:am ta’kidlanganidek, kichik yoshdagi bolalar x:am, maktab yoshidagilar va x:atto usmirlar x:am UYnaYnerishadi. Ikkinchidan, xalk «mana bu uyinni kichik bolalar uynasin-u, mana bunisini maktab yoshidagilar uynasin», - deb ajratib utirmaYdi. Uyinning ma’no-mazmuni tarbiyaniy-korreksion ax:amiyatga molikmi, demak uynashga yul kUYiladi. Xar bir bolalar milliy uyinlarida dono xalkimizning kiyofasini, uzligini, uzbekligini kuramiz. Ana shu xalk uyinlariga, jumladan, bolalar milliy uyinlariga ijodiy yondashib, bolalarning kizikishlari, kobiliyatlari na boshka iktidorlarini x:isobga olib tanishtirish na uyinga jalb kilish tabiiy x:oldir.
24