V = 0 ming gallon, gallon 6,80 sh/b 408000 sh/b
Download 38.36 Kb.
|
xasanova z
|
Ma’lumotlarning haqiqiy sarfi materialni me’yoriy darajada qo’shish ( 60% x material va 40 % y material) ga muvofiq amalga oshiriladi va kombinatsion og’ish nolga teng bo’ladi. Afsuski , biz olingan axborotga asoslanib, bundan buyon ham me’yoriy darajada qo’shishni davom ettirish kerak, deb ayta olmaymiz. Keling , endi kombnatsion og’ishlarni faoliyat sharoitidagi o’zgarishlarni hisobga olib kombinatsion og’ishlarni va ishlab chiqarish hajmidagi o’zgarishlarni qarab chiqaylik. Qayta ko’rib chiqilgan me’yoriy miqdor aralashmasi bo’yicha materiallardan haqiqiy foydalanish manzarasi quyidagicha : X = 40 ming gallon, 1 gallon 7,20 sh/b 288000 sh/b V = 60 ming gallon, 1 gallon 6,80 sh/b 408000 sh/b 696000 sh/b Haqiqiy proporsiyaga haqiqiy foydalanilgan : X= 60 000 gallon, 1 gallon 7.20 sh/b 432 000 sh/b V =40 000 gallon, 1 gallon 6.80 sh/b 272 000 sh/b 8 000 sh/b Kombinatsion og’ish E’tibor bering, kombinatsion og’ish materiallarni dastlabki me’yoriy narxi bo’yicha emas, bozor narxi bo’yicha hisoblanmoqda. Yuz bergan o’zgarishlarni hisobga olganda kombinatsion og’ish menejerga materiallarni aralashtirish miqdorini o’zgartirish yo’li bilan qo’shimcha foyda olishdan darak berishini ko’rib turibmiz. Biror sababga ko’ra materiallarning haqiqiy kombinatsiyasini faoliyat sharoiti o’zgarganini hisobga olibeng maqbul haqiqiy kombinatsiya qilish mumkin bo’lmagan hollarda kombinatsion og’ishga reja bo’yicha og’ish deb qaramoq kerak. Aksincha , narx o’zgarishiga javoban materiallar kombinatsiyasini o’zgartirish imkoniyati mavjud bo’lgan hollarda yuz bergan o’zgarishlarni hisobga olib, me’yoriy kombinatsiyadan og’ishga menejerning qaytadan ko’rilgan me’yorlarga erisha olmasligi deb qarash kerak, binobarin boshqaruvchi xodimlar faoliyatini baholash uchun bu og’ishdan foydalanish mumkin bo’ladi. Agar materiallarga bozor narxi me’yoriy narxdan farq qilsa, og’ishni tahlil qilinayotgan davrdagi bozor narxi bo’yicha og’ish, deb hisoblash lozim, bu dastlabki meyoriy narx bo’yicha og’ish emas. Demak ishlab chiqarish hajmidagi og’ishish tashqi muhitda yuz bergan o’zgarishni hisobga olib, ishlab chiqarilgan mahsulot birligiga ketgan me’yoriy chiqimlar asosida hisoblanishi lozim. ( ya’ni 69.60 sh/b 9 gallon). Demak ishlab chiqarish hajmida 20 880 sh/b (2700 x 69 60/9 sh/b) ijobiy og’ish hosil bo’ladi. Reja bo’yicha og’ishishlarni topish uchun biz dastlabki meyorlarni ishlab chiqarilgan mahsulotga qiyoslashishi lozim, haqiqatda esa faoliyat sharoiti o’zgarganini hisobga olgan me’yor bo’yicha 92 700 gallon mahsulot tayyorlangan. 92 700 gallon mahsulot tayyorlash uchun me’yor bo’yicha 103 000 gallon homashyo talab qilinadi ( 92 700 x 10/9) . dastlabki me’yor va tashkilot tashqi muhiti o’zgarishini hisobga olgan me’yor quyidagi ko’rinishda bo’ladi : Dastlabki reja (me’yor ) : 61800 gallon x materiallar, 1 gallon 6 sh/b 370 800 sh/b 41200 gallon v material, 1 gallon 7 sh/b 288 400 sh/b Qayta ko’rilgan reja ( me’yor) : X= 60 000 gallon , 1 gallon 7 , 20 sh/b 2960640 sh/b V = 40 000 gallon , 1 gallon 6, 80 sh/b 420 240 sh/b 716 880 sh/b Reja bo’yicha og’ish : 57 680 sh/b Shu tariqa firmaning faoliyat sharoiti o’zgarganini hisobga olib tahlil qilish natijasida quyidagi og’ishlar aniqlandi: Kombinatsion og’ish - 8000 sh/b Ishlab chiqarish hajmidagi og’ish + 20 880 sh/b Reja bo’yicha og’ish - 57 680 sh/b Jami og’ish - 44 800 sh/b Endi tahlil qilinayotgan davrda bozor narxlari x material bo’yicha 6 sh/b va x material birligi uchun 7 sh/ b , ya’ni meyoriy narxlardan farq qilmagan , deb tasavvur qilaylik. Bu holda haqiqiy harid narxning o’zgarishini firma nazorat qilishi mumkun va haqiqiy harid narxni dastlabki ( qayta ko’rib chiqilgan ) me’yoriy narxlarga qiyoslash yo’li bilan materiallar narxi bo’yicha og’ish hisoblb chiqilishi mumkun. Bunda materiallar narxi bo’yicha 64 000 sh/b salbiy og’ish aniqlanadi. Haqiqiy narxlar qayta ko’rib chiqilgan me’yoriy narxlarga mos kelmaydi. Materiallar sotib olingan va materiallarning me’yoriy narxi bozor narxlarga teng bo’lsa , ishlab chiqarishda foydalaniladigan materiallarning me’yoriy kombinatsiyasining har qanday o’zgarishi bizga hech qanday naf keltirmaydi. Shu sababli dastlabki kombinatsiya bozor narxlarini hisobga olib qayta ko’rib chiqilgan kombinatsiyadan farq qilmaydi, kombinatsion og’ish nolga teng bo’ladi. Boshqacha aytganda , tahlil qilinayotgan davrda bozor narxlari o’zgarmagan , materiallar narxi bo’yicha og’ish harid narxlari va me’yoriy narxlar biriga mos kelmasligini ko’rsatgan hollarda tashkilot faoliyati sharoiti o’zgarishini hisobga olganda og’ishlar ko’p hollarda an’anaviy usulda hisoblangan og’ishlarha teng bo’ladi. Mehnat bo’yicha og’ishlar Materiallar bo’yicha og’ish to’g’risida aytilgan hamma gaplarni mehnat bo’yicha og’ishga qo’llanish mumkun. Masalan , mehnat unumdorligi va ish haqi stavkasi bo’yicha og’ishlar tashkilotning tashqi muhitida tahlil qilanayotgan davrda sodir bo’lgan o’zgarishlarni aks ettirish lozim. Mehnat bozoridagi firma avval ko’zda tutganiga nisbatan malakasi kam ishchilardan foydalanishiga to’g’ri keladigan vaziyat bunga misol bo’la oladi. Bunday sharoitda mehnat unumdorligi bo’yicha va ush haqi stavkalari bo’yicha og’ishlarni quyidagi qismlarga ajratish lozim^ Tashqi muhit o’zgarishi tufayli reja bo’yicha nazorat qilinmaydigan og’ishlar; Mehnat unumdorligi va ish haqi stavkasi bo’yicha nazorat qilinadigan og’ishlar. Bu og’ishlar ham yuqorida bayon qilingan materiallar bo’yicha og’ishlar kabi hisoblanadi. Sotish bo’yicha og’ishlar Sotish hajmi bo’yicha an’anaviy og’ish mahsulot birligiga ketgan harajatlarni qoplashdan qolgan smeta daromadi asosida hisoblangan sotish hajmi va haqiqiy sotish hajmi o’rtasidagi farqni aks ettiradi. Bu og’ish shunchaki sotish hajmi kutilganidan kam yoki ko’pligini ko’rsatadi. Bu axborotdan biz sotish bo’yicha menejer qanchalik omilkorlik bilan ishlagani to’g’risida hech narsa bila olmaymiz. Buni bilish uchun haqiqiy sotish hajmini tahlil qilinayotgan davr davomida bozor sharoitida o’zgarishlarni hisobga oladigan me’yoriy sotish hajmiga qiyoslaymiz. Rejalashtirilgan sotish hajmi 100 000 dona mahsulot qilib belgilangan va sotilgan hae bir dona mahsulot 100 sh/b daromad keltiradigan vaziyatni qarab chiqaylik. Haqiqatda 110 000 dona buyum sotilgan, haqiqiy va me’yoriy narxlar teng deb tahmin qilaylik. An’anaviy yondashuv sotish hajmi bo’yicha 1 000 000 sh/b ijobiy og’ishini ( 100 000 dona , har donasining daromadi 100 sh/b ) aniqlagan bo’lardi. Biroq bozor sig’imi kutilganidan ortiq edi, agar kompaniya o’z ulushini to’la bajarganda edi, 4 120 000 dona buyumni sotgan bo’lardi. Boshqacha aytganda , sotish hajmining qayta ko’rib chiqilgan me’yori 120 000 donani tashkil etadi. Haqiqatda sotilgani bozorda yuz bergan o’zgarishlar hisobga olinadigan bo’lsa , kutilganidan 10 000 dona kam. Demak , faoliyat sharoiti o’zgarishini e’tiborga olib hisoblangan og’ish 1 000 000 sh/b salbiy og’ishni ko’rsatgan bo’lar edi. Va aksincha , bozorda kompaniyaga bog’liq bo’lmagan sabablar bilan jami talab kamayib ketsa , haqiqatda sotish kamaytirilgan me’yorlar asosida baholanar edi. Smetadagi 100 000 dona sotish hajmi va o’zgarishlari hisobga olib qayta ko’rib chiqilgan bir buyumni sotishdan tushum bilan harajatlarni qoplashdan qolgan smeta narxi bo’yicha baholangan hajm o’rtasidagi farq reja bo’yicha og’ishdan iborat. Bu og’ish 2 000 000 sh/b ( 20 000 dona , har donasidan daromad 100 sh/b ) tashkil etadi. Reja bo’yicha og’ish miqdori ( + 2 000 000 sh/b ) va o’zgarishlarni hisobga olganda sotish hajmi bo’yicha og’ish ( - 1 000 000 sh/b ) sotish hajmi bo’yicha an’anaviy og’ishga teng. Firma faoliyat yuritayotgan sharoitni hisobga olib yondoshish sotish bo’yicha menejerning harajatlarining samaradorligini muqobil chiqimlar nuqtasi nazaridan qarab chiqadi. Bunda qo’ldan chiqarilgan 1 000 000 sh/b daromad aniqlanadi. An’anaviy yondashuv sotish bo’yicha menejer faoliyatiga ijobiy baho berishga olib keladi, chunki u haqiqatdan ham yetarlicha samarali harajat qildi, natijada kompaniya ololmagan foydani tashkil qildi ( muqobi chiqimlar ). Bunday vaziyatda an’anaviy yondashuvni qo’llab bo’lmaydi, chunki u kompaniya oshirgan me’yorlarda muvaffaqqiyatga erishganini ko’rsatadi, halos. Oldin biz haqiqiy sotish narxi smeta narxiga mis kelishini aytgan edik. Demak sotish narxi bo’yicha og’ish nolga teng, sotish hajmi bo’yicha og’ish esa yalpi foyda bo’yicha jami og’ishdan sotish hajmi bo’yicha og’ishni va sotish narxi bo’yich og’ishni ajratib , qo’shimcha foydali axborot ola olamizmi? 3 bobda sotish hajmi va sotish narxi bir biriga o’zaro bog’liqligini aytgan edik. Past ( yuqori ) narxlarning natijasi sotishning ko’p ( kam) hajmidan iborat . shu sababli sotish bo’yicha faqat umumiy og’ishdan foydalanish tavsiya qilinadi. Bu og’ish reja bo’yicha og’ishni aks ettiradigan elementga va boshqaruv samaradorligini quyidagi formula bo’yicha baholashga imkon beradigan elementga ajratilishi lozim: Reja bo’yicha og’ish Sotishning qayta ko’rilgan smeta hajmi x ( qayta ko’rilgan sotish narxi – me’yoriy harajatlar ) sotishning dastlabki smeta hajmi x ( sotishning dastlabki smeta qarshi- me’yoriy harajatlar ) Baholanadigan element : Haqiqiy sotish hajmi – (haqiqiy sotish narxi- me’yoriy harajatlar) qayta ko’rilgan sotish Haqiqiy sotish hajmi x ( haqiqiy sotish narxi hajmi x sotishning qayta ko’rilgan smeta narxi- me’yoriy harajatlar) -me’yoriy harajatlar )- sotishning qayta ko’rilgan smeta hajmi x sotishning qayta ko’rilgan smeta narxi- me’yoriy harajatlar. Sotishning qayta ko’rilgan smeta hajmi bozorning umumiy sig’iming unda tashkilotning ulushiga ko’paytirib aniqlah mumkin. Agar korxona ishlayotgan tarmoq bo’yicha statistikadan foydalanishi mumkin bo’lsa, bu hisob mazkur tarmoqdan haqiqiy sotish hajmi asosida bajarilishi lozim. Agar kompaniya bozorga bir necha hil tovar chiqarsa , og’ish mahsulotning har bir turi bo’yicha hisoblanish kerak. Kombinatsion og’ishlarni ayrim tovarlarni sotish hajmi o’rtasida o’zaro bog’liqlik mavjud bo’lib, bu o’zaro bog’liqlik tashkilo tsmetasida e’tiborga olingan bo’lsagina hisoblash mumkin. Og’ishlar tahlili va taqchil resurslarning muqobil qiymati Ushbu bobning boshida biz demakki taklif qilgan faoliyat sharoiti o’zgarishini e’tiborga olib , og’ishlarni tahlil qilish modelini qrab chiqdik. Bu modelda chiqimlarning eng yuqoridarajasi Kombinatsion og’ishlarni qo’llashdan foyda chiqdigan vaziyatlarni tasvirlash uchun 3 bobga qarang tobora ko’paytirilishi va eng ko’p daromad chizig’ining pasayib borishi nazarda tutilgan. Biz eng ko’p chiqimlar chizig’i yoki eng ko’p daromad chizig’iningsiljishi ishlab chiqarishningeng maqbul hajmining o’zgarishiga olib kelishini ko’rdik. Faoliyat sharoiti o’zgarishini e’tiborga olib , og’ishlarni tahlil qilish modeli bu siljishlarni hisobga oladi va og’ishlar tarkibiga firma o’zining ishlab chiqarish hajmining eng maqbul darajaga moslashtira olmaganidan qo’ldan chiqargan har qanday foydani kiritadi. So’ngra biz eng ko’p chiqim va eng ko’p daromad chiziqlari relevant doirasida o’zgarmayigan vaziyatni ko’rib chiqdik. Bunda biz eng ko’p chiqimlar chizig’ining siljishi eng ko’p daromad chizig’i bilan kesishmaydi, deb tahlil qildik. Shu tariqa ishlabchiqarishning maqbul hajmi o’zgarmadi, demak menejerlarning bu o’zgarishiga mos harakat qila olmaganidan daromad yo’qotilmadi. Bir resurs bo’yicha cheklanish Hozir biz ishlab chiqarish resurslari cheklangan yoki taqchil bo’lgan vaziyatni qarab chiqamiz. Bunday vaziyatda taqchil resursdan samarali foydalana olmaslik foydaning qo’ldan chiqishiga olib keladiki, u shubhasiz og’ishlarni hisoblash chog’ida e’tiborga olinishi lozim. Soddaroq bo’lishi uchun biz hozirgi tashkilot faoliyatining sharoiti tahlil qilinayotgan davrda o’zgarmaydi, deb tahlil qilamiz.
800 1000
Shuningdek , bu siljishlar MC MR dan yuqori bo’ladigan vaziyatga olib kelmasligini ham tahlil qilganmiz. 4.3 sur’at. Og’ishlar tahlili va taqchil resurslarning muqobil qiymati. 4.3 sur’at kompaniya faqat bir resusrdan foydalanidan , shu davrda sotishga chiqariladigan mahsulot 4000 donadan oshmaydigan vaziyatni ko’rsatadi. Bir dona mahsulotni ishlab chiqarish uchun 4 dona resurs jalb qilinadi. Demak ishlab chiqarishning smeta hajmi 1000 donani tashkil etadi ( chizmadagi OB qismi) mahsulot birligining me’yoriy qiymati 4 sh.b ( 4 dona xomashyo, har donasi 1 sh.b ) , sotishning haqiqiy va smeta qiymati - bir dona mahsulot uchu 10 sh.b. demak tahlil qilinayotgan davrda smetada nazarda tutilgan foyda shu davrda 6000 sh.b ( 6 sh.b dan 1000 dona )ni tashkil qiladi va jadvalda CDEF zonasi bilan ifodalanadi. Bir dona mahsulot uchun taqchil resursning haqiqiy sarfi 4 dona o’rniga 5 donani tashkil qiladi, deylik. Demak ishlab chiqarishning eng ko’p hajmi 800 dona mahsulot bilan cheklanadi ( 4000/ 5 dona )sur’atda ishlab chiqarishning bu hajmi O A bo’lagi sifatida bo’ladi, bunda bir dona mahsulotning haqiqiy foydasi 5 sh.b bo’lsa 800 donaning foydasi 4000 sh.b ni tashkil qiladi va CDHI zonasi bilan ifodalanadi. Smetadagi foyda va haqiqiy foyda o’rtasidagi farq 2000 sh.b ga teng ( zona HEFL + zona CGJL ). O’g’ishlarni an’anaviy tahlil qilish materiallardan foydalanishda 800 sh.b ( 800 dona x 1 sh. b ) CGJL maydoniga teng salbiy og’ish va sotish hajmi bo’yicha mahsulot birligi foydasi 6 sh.b ga teng bo’lganda HIFL zonadagi 1200 sh.b salbiy og’ishni ko’rsatar edi. Biroq biz taqchiln resursdan samarali foydalanilmagani tufayli ishlab chiqarishning rejalashtirilgan maqbul darajaga erisha olmadik. Bir savdo menejerining bilimsizligi sababli emas ,balki taqchil resursdan foydalanish ustidan nazorat uchun javob beradigan menejerning aybi bilan kam foyda oldik. Odatda resurslar taqchil sharoitda resursdan foydalanish bo’yicha og’ish harid narxi ( resursning har donasi narxi) va resursning har donasidan foydalanib , firm oladigan smeta daromad ( mahsulotning har donasi ( resursning 4 donasi ) dan 6 sh.b ) miqdori asosida baholanishi lozim. Demak bu og’ish 2000 sh.b ga teng bo’ladi ( 800 dona, har donasi echun 2,50 sh.b) Yuqorida keltirilgan hisob sotishda qo’ldan chiqqan hamma butunlay yo’qotilgan deb hisoblanishiga asoslangan . biroq qo’ldan ketgan foydaning o’rni keying davrda to’ldirilsa ,taqchil resursdan samarali foydalanishning muqobil qiymati sotilgan mahsulotdan pul tushumi kechikishidan olinmay qolgan foizlarga teng bo’lishi mumkin. Aniq tasavvur hosil qilishingiz uchun 4, 5 misolda keltirilgan vaziyat uchun og’ishni hisoblaymiz. Misol 4.5 ABSLTD quyidagi me’yorlarga qarab bir turdagi mahsulot ishlab chiqaradi: Mahsulot birligiga me’yor: Me’yoriy sotish narxi 20 sh.b Minus me’yoriy qiymat Material ( 10 kg, har kg 4 sh.b) 40 Mehnat ( 8 soat , 1 soat 8 sh.b) 64 O’zgaruvchan ustama sarflar (har soatiga 3 sh.b 8 soat ) 24 128 Harajatni qoplashdan me’yoriy daromad 80 O’zgaruvchan ustama sarflar asosiy ishlab chiqarishda bant bo’lgan ishchilarning ish vaqti bilan bog’liq. Oldingi oydagi ko’rsatkichlar quyidagicha: Smeta bo’yicha haqiqatda Ishlab chiqarish va sotish 2000 dona 1800 dona Materiallar 20 000 kg 20 000 kg Bevosita mehnat sarfi 16 000 soat 16 000 soat 1 soat sh.b 1 soat sh.b O’zgaruvchan ustama sarflar 48 000 sh.b 44 400 sh.b Doimiy ustama sarflar 48 000 sh.b 48 000 sh.b Foyda 112 000 sh.b 74 000 sh.b Haqiqiy sotish narxi smeta nrxiga teng, davr boshida va oxirida tayyor mahsulot qoldig’i bo’lmagan. Mehnatga qilingan xarajatlar o’zgaruvchan sarflarga kiradi , deylik. Og’ishlarni hisoblash va quyidagi shartlar bilan smeta foydasi va haqiqiy foydani muvofiqlashtirish talab qilinadi. Materiallar 20 000 kg hajm bilan cheklangan , mehnat cheklanmagan Mehnat taklifi shu davr uchun 16 000 soat bilan cheklangan , materiallar cheklanmagan. Resurslarning birortasi ham taqchil emas Keling, endi 4.1 namunadagi har bir ustunga qarab chiqaylik 4.1 namuna ABSLTD uchun og’ishlar tahlili ( 4 . 5 misol )
An’anaviy usul 1 = stundagi og’ish 2 = bobda keltirilgan usulga muvofiq hisoblangan . shu bobni qayta o’qib chiqing, bu og’ish qanday qanday hisoblanishini tushunib oling. Materiallar bo’yicha cheklash (2)ustunda materiallardan foydalanish bo’yicha og’ishi ( -24000 ) (1) ustundagiga (- 8000) qiyoslaymiz. An’anaviy usul materialning me’yoriy narxi bo’yicha 2000 kg material ortiqcha sarflanganini, ya’ni har kg iga 4 sh.b sarflanganini baholaydi. 1. Material miqdori cheklangani uchun taqchil resurslardan samarali foydalanmaslik oqibatida vujudga keladigan qoplashdan qolgan daromadning qo’ldan ketgan qismini tahlilga kirishishimiz lozim. Mahsulot birligiga harajatlarni qoplashdan qolgan daromad 80 sh.b ni tashkil etadi va har dona buyumni ishlab chiqarish uchun 10 kg material zarur. Ishlab chiqarishga sarflangan har bir kg material kompaniyaga 8 sh.b daromad keltiradi 2000 kg materialning ortiqcha sarflanishi 16000 sh.b daromad yo’qolishiga olib keladi. Bu 16 000sh.b ortiqcha sarflangan materialning harid qiymati qo’shiladi , natijada 24 000 sh.b jami og’ish aniqlanadi. Mehnat taqchil resurs bo’lmagani uchun mehnat unumdorligi bo’yicha og’ish va o’zgaruvchan ustama xarajatlar bo’yicha og’ish an’anaviy usulda hisoblangan og’ishlardan farq qilmaydi. Biroq sotish hajmi bo’yicha og’ish (1) ustundagidan farq qiladi, chunki taqchil resursdan samarali foydalanilmagani sababli sotish smeta darajasidan kam bo’ldi. Demak buning uchunsavdo menejeri emas, balki ishlab chiqarish jarayonini nazorat qiluvchi menejer javobgardir. 1) 1800 buyum uchun materiallarning me’yoriy sarfi 18 ming kg. Download 38.36 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||