Va ahamiyati

AXBOROT TIZIMLARINI TUZISH VA ULARDAN 
FOYDALANISH 
Reja 
1. Axborot tizimlari haqida tushuncha. 
2. Ombordagi ma’lumotlarni tartiblash. 
3. Axborotlarni avtomatlashtirilgan holda izlash. 
4. Axborotlarni ko’rib chiqish va indeksli fayllar 
5. Axborot tizimlarining tukkumlanishi. 
6. Axborot tizimlarida ma’lumot almashish 
7. 
Bilimlar ombori.Bilimlar omborini boshqarish tizimlari
 
 
Axborot tizimlari deganda axborotni saqlash, izlash, turlarga 
ajratish, uni qayta ishlash prinsiplari, usullari, vositalari tushuniladi. 
Axborot tizimi asosida ombordagi ma 'lumotlarni tartiblash, avtomatik 
izlash, ma'lumot almashish mumkin. Bu tizim asosida bilimlar omborini 
boshqarish tizimlari yaratiladi. 
Ushbu bobda yuqorida aytilganlar bilan birga sun'iy intellekt 
tushunchasi va uning yordamida tashkil qilinadigan ekspert tizimlari о 
'rganiladi. 
Axborot tizimlari haqida tushuncha 
Katta hajmdagi axborotni saqlash — и 
izlanganda 
tez 
topiladigan 
va 
un-dan 
foydalanganda 
samara 
beradigan 
bo'lgan 
taqdirdagina, o'zini amaliy ji-hatdan oqlaydi. 
Maykl Lesk 
Axborot tizimidan oldin «Tizim nima?» degan savolga javob 
beraylik (sistema) eganda, yagona maqsad yo'lida bir vaqtning ham 
yaxlit, ham o'zaro bog'langan tarzda faoliyat ko'rsatadi-bir necha 
turdagi elementlar majmui tushuniladi. 
Turli elementlardan tashkil topgan va turli maqsadlarga xizmat 
qiluvchi tizimlarga misollar keltiramiz: 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

9-jadval 
Tizim turi
Tizim elementlari
Tizimining asosiy 
maqsadi
1. Korxona
Odamlar, 
qurilmalar, 
materiallar, bino va h.k.
Mahsulot ishlab 
chiqarish
2. Kompyuter
Elektron 
va 
elektromexanik 
qurilmalar
Ma'lumotlarni qayta 
ishlash
3. Telekommu-
nikatsion tizim
Kommunikatsiya 
vositalari, 
elementlar, 
aloqa 
kanallari, 
qurilmalar
Aloqa kanallarini 
o'zaro bog'Iash va 
ma'lumot 
almashinuvini 
ta' mini ash
4. Axborot 
tizimi
Kompyuterfar, kompyuter 
tarmoqlari, 
odamlar, 
axborot, dasturiy ta'minot 
va boshqalar
Axborotlarai 
avtomatlashgan 
holda qayta ishlash
Informatikada «tizim» tushunchasi ko'proq texnik vositalar va 
dasturlar to'plamiga nisbatan ishlatiladi. 
Kompyuterning texnik qismini «tizim» deb tasawur etish mumkin. 
Shuningdek, hisobotlarni tayyorlash va elektron hujjatlar oqimini 
boshqarish kabi amaliy vazifalarni hal qilishga mo'ljallangan dasturlar 
to'plamini ham «tizim» deb hisoblash mumkin. 
Xo'sh, bunday vaziyatda «Bu axborotlardan qanday foydalanish 
kerak?» degan tabiiy savol turadi. 
Bunday savolga javob berishda ma'lum ketma-ketlikda ish yuritishi-miz 
lozim bo'ladi. Shuning uchun ishni axborotni olish, uni saqlash va bir 
joydan boshqa joyga uzatishdan, ya'ni axborot tizimlaridan boshlaymiz. 
BelgUangan maqsadga erishish uchun axborotlarni shakli va mazmuniga 
ko'raturlargaajratish, ularni saqlash, izlash va qayta ishlash prinsip-
lariga, qayta ishlashda qo'llaniladigan usullar, shaxslar hamda vositalarning 
o'zaro bog'langan majmuiga axborot tizimi (AT) deyiladi. 
Axborot tizimining asosiy vazifasiga berilgan turdagi axborotni 
izlash, uni qayta ishlash va qisqa vaqt ichida kerakli joyga uzatish 
masalalarini hal qilish kiradi. Kompyuter axborot tizimi bilan samarali 
ishlaydigan elektron qurilmadir. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Shaxsiy kompyuterlar hisoblash texnikasining yangi turdagi vositasi 
hisoblanadi. Ular yuqori darajada pishiqligi, ixcham ko'rinishi, kam 
energiya sarflashi va mobilligi bilan ajralib turadi. Axborot tizimida 
qo'llaniladigan vositalar namunalari ( a) CD—ROM, b) Video 
adapter) 3- rasmda keltirilgan. 
Ularning bu xususiyati avtomatlashtirilgan ishchi joylari yaratish 
imkonini beradi. Bunday avtomatlashtirilgan ishchi joylari davlat 
boshqaruv organlari, loyiha-konstruktorlikbyurolari, sanoat va qishloq 
xo'jaligi tashkilotlari, tibbiyot va o'quv muassasalarida keng 
qo'llaniladi. 
XX asrning ikkinchi yarmi, xususan 60-yillarda fan-texnika 
taraqqiyoti misli ko'rilmagan darajada tezlashib ketdi. Bu esa, o'z 
o'rnida axborot oqimining ko'payisruga olib keldi. Masalan, XX asrning 
oxirgi yillariga kelib, dunyoda bir kunda chop etiladigan gazeta va 
jurnallar soni 100000 dan oshib ketdi. Tasawur etish qiyin emaski, 
bularni o'qib chiqishga inson umri yetmaydi. Kompyuterlar esa 
axborotlarni o'qish, eshitish, ko'rish va qayta ishlashda foydalanuvchiga 
maksimal qulayliklar yaratadi. 
Kompyuterlarning takorrmlashuvi dunyodagi barcha o'zgarishlarni o'z 
ichiga qamrovchi yagona axborot tizimini yaratishga imkoniyat yaratdi. Agar 
o'tgan asrning 60—70- yillarida axborotlar turiga qarab alohida-alohida 
qayta ishlangan bo'lsa, 80-yillar oxiriga kelib ular yaxlit bir o'rinishda 
— integrallashgan axborot tizimlarigabirlashtirildi. 1983—85-illarda 
yaratilgan va hozirda keng tarqalgan integrallashgan tizimlar -