Va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti statistika va ekonometrika kafedrasi

3—Mavzu. Statistik ma’lumotlarni (Huquqbuzarlik misiolida) jamlash va guruhlash.

Statistik kuzatish o‘rganilayotgan hodisa to‘g‘risida ko‘pdan-ko‘p ma’lumotlarni to‘plashga imkon tug‘dirsa-da, lekin olingan ma’lumotlarning tarqoqligi sababli hodisa to‘g‘risida umumiy xulosalar yasashga imkon bermaydi. Shuning uchun ham mazkur ma’lumotlarni bir tizimga solish, qayta ishlash navbatdagi vazifa bo‘lib hisoblanadi. Bu bosqich har qanday statistik tadqiqotning ikkinchi bosqichi bo‘lib, statistik ma’lumotlarni guruhlash deb yuritiladi.

H ududlar kesimida qasddan odam o’ldirish jadvalini olib guruhlarga ajratamiz.Viloyatlar kesimida 2022-yilda qasddan odam o’ldirilgan holatlarga qarab 2022- yildagi viloyatlarni 4 ta guruhga ajratamiz. Ya’ni odam o’ldirish soniga qarab.

Dastlab, guruhlash belgisini tanlab olamiz. Guruhlash belgisi qilib har bir viloyatda sodir etilgan jinoyatlar qiymatini olamiz. Bu belgi asosida teng intarvalli guruhlarni tuzamiz. Agar guruhlar sonini 4 ta deb olsak, u holda interval uzunligi 19 ta jinoyatga teng bo‘ladi



Endi guruhlarning quyi va yuqori chegaralarini aniklaymiz:
I guruh X_min - X_min+h
II guruh X_min+h - X_min+2h
n guruh X_min+(n-1)h - X_min+nh
Qiymatlarni o‘rniga qo‘ysak:
I guruh 2 - 21
II guruh 21-40
III guruh 40 - 59
IV guruh 59 – 78

Guruhlar		Viloyatlar	2022-yilda sodir etilgan qasddan odam o’ldirish holatlari
I guruh 2 - 21		1.Noma’lum joy(UNLOCATED) 2.Qoraqolpog’iston Respublikasi 3.Buxoro viloyati 4.Jizzax viloyati 5.Navoiy viloyati 6.Sirdaryo viloyati 7.Xorazm viloyati	1.2 ta 2. 5 ta 3. 14 ta 4. 10 ta 5. 5 ta 6. 11 ta 7.12 ta
Jami:		7 ta viloyat	59 ta
II guruh 21-40		1. Qashqadaryo viloyati 2.Namangan viloyati 3.Surxondaryo viloyati	1. 27 ta 2. 31 ta 3. 22 ta
Jami:		3 ta viloyat	80 ta
III guruh 40 - 59		Andijon viloyati Samarqand viloyati Farg’ona viloyati Toshkent shahar	44 ta 45 ta 41 ta 50 ta
Jami :		4 ta viloyat	180 ta
	IV guruh 59 – 78	Toshkent viloyati	78 ta
Jami :		1 ta viloyat	78 ta

4-Mavzu. Statistik ma’lumotlarni (Huquqbuzarliklar misiolida) jadval va grafiklarda tasvirlash.







5-Mavzu. Tasviriy statistika ko’rsatkichlari (Huquqbuzarlik misiolida)
Mutlaq ko`rsatkichlar o`rganilayotgan hodisalar va ularning belgilarini bir xilligini, monandligini, o`xshashligini ifodalaydi. Mutlaq miqdorlar hodisalar yoki belgilarning ko`lami, soni, hajmi, darajasi, makon va zamonda taqsimlanish sonini ifodalaydi. Ular ayrim hodisa yoki belgilar uchun va ularning to`plami uchun hisoblanadi. Birinchi holda mutloq miqdorlar bevosita statistik kuzatish natijasida shakllanadi, masalan: ro`yhatga oilingan shaxsning yoshi, ma`lum ishchi ishlangan soati, u ishlab chiqargan mahsulot miqdori va h.k. Ikkinchi holda ular kuzatish materiallarini qayta ishlash, guruhlash, jamg`arish natijasida yuzaga chiqadi.
Mutloq miqdorlar turli o`lchov birliklarida ifodalanadi. O`rganilayotgan hodisa yoki belgilarning tabiati va hisoblashda ko`zlangan maqsadga qarab ular natura shaklida, shartli natura birliklarida hamda pulda o`lchanadi. Bir jinsli va hilli hodisalarni hisoblashda natura birliklari qo`llanadi. Masalan, ishlab chiqarilgan gaz mol uzunlik birligida (m, km), qazib olingan ko`mir og`irlik birligida (kg, t), gaz esa hajm birligida (m<sup>3</sup>, km<sup>3</sup>), qurilgan uy sathi yuza birligida (m<sup>2</sup>), hudud maydoni esa km<sup>2</sup> da, ekin maydoni gektarda (ga) o`lchanadi. Murakkab hodisalar, masalan, tubinalar, dona va quvvat birligida (ot kuchi yoki kvt) hisoblanadi. Ammo natura birliklari hodisalarni jismoniy miqdorini aniqlab ularning sifatini hisobga olmaydi. Bir jinsli yurli sifatga ega bo`lgan hodisalar to`plami shartli natura birliklarida o`lchanadi. Buning uchun biror muhim belgi bu hodisalar asosida tuzilgan shartli birli qilib olingan hodisaga aylatirish koeffitsiyentlari tuzilib chiqiladi, so`ngra ayrim hodisalar jismoniy miqdorini ularga ko`pyatirib olingan natijalar jamlanadi.
Mutloq miqdorlar beqiyos umumlashtirish kuchiga ega, ammo ularni alohida yakka holda qaralsa, voqeaning rivojlanishi yoki harakteri haqida hech qanday ma`lumot bermaydi. Buning uchun mutloq ko`rsatkichlar bir-bir bilan taqqoslanishi lozim.
Taqqoslash statistik ko`rsatkichlarni shakllantirishning muhim usulidir. U solishtirilayotgan hodisalar va belgilarning o`xshashlik tomonlari va farqlarini aniqlash imkonini beradi. Taqqoslashning turli yo`llari va shakllari mavjud.

Bizning huquqbuzarlik mavzusidagi statistik ma’lumotlarimizda biz qanday tasviriy ko’rsatkichlardan foydalanamiz. Ya’ni yillar kesimiga , viloyatlar ya’ni hudud bo’yicha va sodir etilgan holatlar bizning asosiy ko’rsatkichlarimiz hisoblanadi.