Va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti statistika va ekonometrika kafedrasi

6.O’rtacha miqdorlar (Huquqbuzarlik misiolida)

Endi huquqbuzarlik haqidagi statistikadan tanlab olgan ma’lumotimizning o’rtacha miqdorlarini topib chiqamiz. Statistikada o'rtacha miqdorlar, bir ma'lumot to'plamidagi qiymatlar yig'indisini to'plam elementlar soniga bo'lib hisoblash usuli orqali aniqlanadi. O'rtacha miqdorlar, ma'lumotlarning jami miqdorini tushunishga yordam beradi.

Hududlar kesimida qasddan odam o‘ldirish va o‘ldirishga suiqasd qilish jinoyatini sodir etgan shaxslar soni / Число лиц, совершивших умышленные убийства с покушениями по областям / The number of persons who committed premeditated murders with assassination attempts by regions
Hududlar	2022
O‘zbekiston Respublikasi	397
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	5
Andijon	44
Buxoro	14
Jizzax	10
Qashqadaryo	27
Navoiy	5
Namangan	31
Samarqand	45
Surxondaryo	22
Sirdaryo	11
Toshkent	78
Farg‘ona	41
Xorazm	12
Toshkent sh.	50
TJXTB	2

Birinchi o’rtacha miqdorimiz o’rta arifmetik hisoblanib , u jami miqdorlar qo’shilib

miqdorlar soniga nisbati hisoblanadi va uning formulasi ko’rinishi quyidagicha:

Shu jadval bo’yicha , birinchi o’rta qiymatni hisoblaymiz.

B yerda n=15 ta hudud.


/15=26,4 .
Demak, har bir hududga o’rtacha 26.4 tadan yaxlitlaydigan bo’lsak , 26 tadan jinoyat holati to’g’ri kelmoqda.

Ikkinchi bizning o’rtacha miqdorimiz, O’rta gormonik deb ataladi va uning formulasi quyidagicha bo’ladi.

Bu formula bo’yicha hisoblaydigan bo’lsak ,

Bu yerda n=15 a1=5 ….. an=2

H= *(1/(1/5+1/44+1/14+1/10+1/27+1/5+1/31+1/45+1/22+1/11+1/78+1/41+1/12+1/50+1/2))=15*0.625=9.375

Shu kabi boshqa o’rta qiymatlar ham aks ettiriladi.

Misol uchun o’rta geometrik. O’rta geometrik bor miqdorlarning ko’paytmasini miqdorlar soniga teng darajali ildiz ostidan chiqarishdir. Uning formulasi quyidagicha bo’ladi.
B uni hisoblaydigan bo’lsak, =0,06(6) kelib chiqadi .

Keyingi bizning o’rta miqdorimiz o’rta vazn deb nomlanadi va uning formulasi quyidagicha:
7. Statistikada variatsiyani baholash usullari va dispersion tahlil (Huquzbuzarliklar misolida)
Statistikada variatsiya, bir ma'lumot to'plamidagi qiymatlar orasidagi o'zgaruvchiligi yoki farqni ifodalaydi. Variatsiya, ma'lumotlarning nechta o'zgaruvchilikka ega bo'lishini va ulardagi farqlarni ko'rsatadi. Variatsiya, ma'lumotlar jadvali yoki statistik grafikda ma'lumotlar jamiyining qanday kengayishini tushunishga yordam beradi.
Statistikaning muhim vazifalaridan biri faqatgina umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarni (o’rtachalarni) hisoblash bilan cheklanmasdan, balki to’plam birliklarining o’rtachadan tafovutini, farqini, chetlanishini ham o’rganishdir. Bu ishni statistika variatsiya ko’rsatkichlari yordamida bajaradi.
“Variatsiya” so’zi lotincha “variatio” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, o’zgarish, farq, tebranishni bildiradi.
Statistikada variatsiya deganda, o’zaro qarama-qarshi omillar ta’sirida bo’lgan, bir turli birlikdan tashkil topgan miqdoriy o’zgarishlarga tushuniladi. O’rganilayotgan belgining tasodifiy va surunkali (sistematik) variatsiyalari bo’lishi mumkin.