Va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti

3.2 Bugungi kunda zamonaviy jurnalistika kasbining o’ziga xos yutuqlari
Jurnalistika - bu yildan yilga ommalashib borayotgan soha. Nashrlar formati va ommabop mavzular o’zgarib bormoqda, ammo jurnalist kasbining mohiyati o’zgarishsiz qolmoqda. Hozirda bizning mamlakatimizda odamlarning yarmidan kami kitob o’qiyotganiga qaramay, ertalab gazetani varaqlash ko’pchilik uchun majburiy marosimdir. Odamlar yangiliklarni yaxshi ko’radilar va ular uni olishni xohlashadi. Shuning uchun ham jurnalistning vazifasi voqealarni iloji boricha haqqoniyroq tasvirlashdir, shunda oddiy odamlar mamlakatimizda bo’layotgan voqealardan xabardor bo’lishadi. Ommaviy axborot vositalari faoliyatida o’z-o’zini tartibga solish va axloqiy me’yorlarga rioya qilish muammolari barcha so’nggi yillarda kun tartibida. So’z erkinligi, tahririyat siyosati bo’yicha Evropa forumlari, sohani rivojlantirishning asosiy tendentsiyalari va jurnalistikaning kelajagi. Yevropa professional tashkilotlari vakillari, ayniqsa, Yevropa jurnalistlar federatsiyasi YUNESKO ishchi guruhlari, Yevropa jurnalistlari assotsiatsiyasi, Xalqaro axloqiy tarmoq, Xalqaro matbuot instituti va boshqalar munozaralarning ajralmas ishtirokchilaridir.
“Evropada ommaviy axborot vositalari erkinligi” vakillik konferensiyasi,2018-yil 15-16-fevralda Gdanskda bo’lib o’tdi) bitta ,bundan mustasno emas edi. Forumda kechgan qizg’in munozaralar professional hamjamiyat tajribasini shakllantirishda qo’shma muhokama muhimligini tasdiqladi, chuqurlashuvni yengish uchun uzoq muddatli strategiya kasb inqirozi va jurnalistika ijtimoiy institut sifatida qaraldi.Bu kasb, amaliyotning axloqiy tarkibiy qismidir o’z-o’zini tartibga solish, jamiyatda mediasavodxonlikni rivojlantirish, tinglovchilarning fikr-mulohazalarini osonlashtirish, fikricha jurnalist tashkilotlari vakillari, ochko’zlikka qarshi turishga imkon beradigan samarali vositaga aylanish egalari, siyosiy bosim va partiyaviylik ommaviy axborot vositalarida keng tarqalgan “nafrat nutqi”ga va barcha turdagi tajovuzlarning namoyon bo’lishi - va shu bilan inqirozni engib o’tish, jurnalistikaga ‘‘umumiy’’ maqomi va ma’nosini qaytarish. “Jurnalistning shaxsiy tanlovi va o’zini o’zi boshqarish institutlari axloqiy me’yorlarni saqlashning eng muhim omillari bo’lib qolmoqda. Faqat muvozanatli axloqiy pozitsiya imkon beradi,jurnalistlik kasbi va targ’ibotchi hunari o’rtasidagi chegara. Buning o’rniga shaxsiy tanlovni eslash vaqti kelmadimi? Jurnalistga ishonch yo’qligi haqida gapirish uchunmi? - deb yozdi Xalqaro axloqiy tarmoq direktori A. Uvayt, kutgan holda yangiliklarda axloq bo’yicha yillik hisobotni nashr etish .Jurnalistika kasbining o’zga xos yutuqlaridan yana biri bu journalistlarning huquqlari butun dunyoda odilona qonunlar bilan himoya qilingan , shuningdek, erkin ijod qilishlariga imkon yaratilgan. Jurnalist sifatida ishlash qanday bo’lishidan qat’iy nazar qiziqarli. Sizning sevimli mashg’ulotingizni doimiy daromad manbaiga aylantirishingiz juda yaxshi. Jurnalist kasbining afzalliklari:
Har doim qalin narsalarda bo’lish imkoniyati mavjud. Darhaqiqat, maxsus imtiyozlar tufayli jurnalistlar biron bir VIP mehmon uchun kirish imkoni bo’lmagan joyda ham borishlari mumkin. Hatto ko’rilgan materialni ta’kidlash imkoniyati bo’lmasa ham, do’stlar, tanishlar va qarindoshlarga har doim aytadigan narsa bor. Va eng muhimi, bunday ‘‘ekskursiyalar’’ tufayli hayot oddiy bo’lmaydi.
Maqolalar orqali o’zini namoyon qilish. Barcha odamlar qandaydir tarzda ijodiy rivojlanishi kerak. Mana jurnalistlar va ularning qobiliyatlaridan foydalanishni toping. Ular o’ziga xos uslubni shakllantiradi va maqolalar yozadi.
Sayohat qilish - bu yangi narsalarni o’rganish, boshqa mamlakatlar madaniyati bilan tanishish, shuningdek o’zingizning qiziqishingizni qondirish uchun noyob imkoniyatdir. Aksariyat odamlar yiliga bir marta ish safari yoki ta’tilga chiqishadi, ammo jurnalistlar boshqa mamlakatlarga oyiga 5 marta uchishlari mumkin. Qiziqarli odamlar bilan uchrashish bu kasb vakillarining yana bir imtiyozidir. Kino va shou-biznes yulduzlari, yozuvchilar, shoirlar, rejissyorlar va rassomlar - bularning barchasi noyobdir va o’rganishi kerak bo’lgan narsalar ko’p. Ammo jurnalistlar nafaqat bu odamlar bilan yaqindan tanishish, balki ularni qiziqtirgan barcha savollarni berish imkoniga ega. Jurnalistika, o’zi yoritadigan dunyo kabi, rang-barangdir. Yangiliklarni yoritadigan jurnalistlar shov-shuvli materiallar tayyorlaydigan, taniqli shaxslar haqida yozadigan yoki haftalik jurnallarda ishlaydigan jurnalistlardan boshqacha ishlaydilar. Amerikalik muhbirning ishi ko’pincha britaniyalik jurnalistning amaliyotidan juda farq qiladi va ikkalasi ham Evropa mamlakatlaridagi mediya hamkasblariga qaraganda butunlay boshqacha yozishadi. Boshqa qit’alar va mintaqalarning uslublari bundan ham ko’proq farq qilishi mumkin. Biroq, ushbu xilma-xillikni hisobga olgan holda, butun dunyodagi jurnalistik tashkilotlar kasbiy etika tamoyillarini soddalashtirishga harakat qilishdi.
Ko’pchilik aniqlik, xolislik va halollik yaxshi jurnalistikaning asosiy tamoyillari deb bilishadi, shuningdek, IWPRda ha ushbu prinsiplar jurnalistik ta’lim berishning asoslarini tashkil etadi. Jurnalistikada professional yondashuvlarni qo’llashning turli xil usullari mavjud – urush jinoyatlarini qanday yoritish, qurbonlar va jarohatlar haqida qanday so’zlab berish, “ommaviy jurnalistika” bilan qanday shug’ullanish yoki “mas’uliyatli reportaj” ni qanday tayyorlash kerak – bu ayniqsa murakkab va ba’zan munozarali mavzudir, unda mojaroni qanday yoritish kerakligi va mojaroning oqibatlari kelajakka qanday ta’sir qilishi haqida o’ylashga majbur qiladi. Ushbu mavzularning ba’zilari keyinchalik ushbu qo’llanmada muhokama qilinadi. Ammo bularning barchasida va ommaviy axborot vositalarining jamiyat rivojiga va demokratiya rivojiga qo’shgan hissasi asosida voqealarni faktlarga asoslangan xolda yoritilishi yotadi.
Mas’uliyatli jamoatchilik muhokamasini ta’minlash uchun ishonchli ma’lumotlarni taqdim etish, mansabdor shaxslarning jamoatchilik oldida javobgarligi darajasini oshirish va elektoratni xabardor qilish – bular demokratik jamiyatdagi ommaviy axborot vositalarining asosiy vazifalaridir. Shubhasiz, ko’plab professional kodekslar ma’lumotlarning ishonchliligini ta’minlashda ommaviy axborot vositalarining yetakchi rolini ta’kidlaydi.
Jurnalistlar uchun har qanday axloqiy kodeksda jurnalistika amaliyotida kamida uchta asosiy omil mavjud deb belgilab qo’yilgan: xolislik, aniqlik va halollik. Ularni universal standartlar deb hisoblash mumkin. Axloqiy mezonlar ham yangilik to’plashda halollik va odillik zarurligini ta’kidlaydi. Ko’p kodekslar, shuningdek, ma’lumot to’plashning muhim tarkibiy qismi sifatida manbalarni himoya qilishni o’z ichiga oladi. Ko’pgina jurnalistlarning odob-axloq kodeksi va odob-axloq qoidalari voqealarni tasvirlashda “xolislik” yoki “mustaqillik” ni ta’kidlaydi. Ammo bu tushunchani aniq qilib ta’riflab berish qiyin bo’lishi mumkin. Xolislik degani, reportaj bir siyosiy partiyani, dinni, odamlarni yoki etnik guruhni boshqasiga zarar yetkazish uchun qo’llab-quvvatlamasligini anglatadi. Bu sizga partiyalarning siyosati va bayonotlari to’g’risida adolatli ma’lumot berishga imkon beradi va bir tomon yoki guruh boshqasiga nisbatan bildirishi mumkin bo’lgan sharhlarni o’z ichiga oladi. Ammo asosiy tamoyil shundaki, jurnalist to’g’ridan-to’g’ri o’z fikrini bildirmasligi, o’z sharhlarini aytmasligi yoki shaxsiy siyosiy xohishlarini ifoda qilmasligi kerak. Muvozanat saqlangan jurnalistika haqiqat bilan fikr o’rtasidagi aniq farqni ta’minlaydi. Ko’pgina mamlakatlarda tahririyatlar hech qanday moliyaviy yordamisiz yashab qolish mukin emas deb hisoblashadi va siyosiy partiyalar, siyosatga ta’sir qiluvchi guruhlar yoki siyosiy manfaatlarga ega nufuzli ishbilarmonlar bunday qo’llab-quvvatlash uchun tabiiy nomzodlardek ko’riladi. Bunday holatlarda, gazetalar hech bo’lmaganda o’zlarining moliyaviy manbalari to’g’risida xalqni xabardor qilishlari kerak, shunda o’quvchilar ularning beg’arazligi to’g’risida o’z fikrlariga ega bo’lishlari mumkin. Mas’uliyatli nashrlar e’lon qilingan yangiliklar va tahririyat fikri o’rtasida aniq farqlarni belgilab qo’yishadi. Yangiliklar oldingi sahifada joylashtiriladi, kimningdir tahlili va fikrlari esa ichki sahifalarda joylashtiriladi va aniq qilib ko’rsatib qo’yiladi. Ba’zi gazetalarda “tahliliy” maqolalar chop etiladi va shu bilan ular muqarrar ravishda jurnalistning muayyan nuqtai nazarini aks ettiradi va ularni bevosita yangiliklardan ajratish uchun aniq “yangiliklar tahlili” deb nomlanadi. Ko’plab gazetalarda yangiliklarni tayyorlashda ishtirok etadigan va tahririy maqolalar va sharhlarni tayyorlaydigan guruhlar bir-birlaridan ajratilgan holda ishlaydi va hatto bir-biri bilan aloqada bo’lishiga ruxsat ham berilmaydi.
G’arbda ko’plab ommaviy axborot vositalari va nashrlar xususiy kompaniyalarga tegishli bo’lib va tijoriy mavzudagi ob’ektiv materiallarni nashr etish juda nozik yondashuvni talab qiladi. Tahririyat va tijorat yoki reklama bo’limlari bir-biridan mutlaqo ajratilib qo’yilgan. Nashriyotchi yoki OAV egasi nashr mazmuniga ta’sir ko’rsatmoqchi bo’lganligi sababli muharrir ishdan ketishga majbur bo’lgan paytlar ham bo’lgan. Va agar bunday aralashuvdan keyin muharrir o’z o’rnida qolsa, bu ba’zi nashrlarning obro’siga putur yetishiga sabab bo’lgan.
Ko’pincha mojaroli vaziyat gazeta yoki teleradioeshittirish kompaniyasida gazeta sahifalarida yoki efir vaqtida katta miqdordagi reklama buyurtma qiladigan OAV egalari yoki kompaniyalar uchun noqulay yoki zararli bo’lgan material mavjud bo’lganda yuzaga keladi. Agar u tanqidiy materialni nashr etsa, u kelib turgan daromadini yo’qotishi mumkin. Ammo agar ma’lumot bosti-bosti qilinsa, unda bu ommaviy axborot vositasi noxolis bo’lib, o’z obro’sini yo’qotadi.
Siyosiy obyektivlikni saqlash ko’p sabablarga ko’ra qiyin. Ba’zi mamlakatlarda ommaviy axborot vositalari to’g’ridan-to’g’ri bosim tagida qolishadi – agar ular hukumatni tanqid qilsalar va faqatgina mustaqil taraf bo’lishga harakat qiladilar. Jamiyat juda qiyin davrlarda o’z pozitsiyasini saqlab qolish ayniqsa murakkab.
Obyektiv bo’lish boshqa oddiy sabablarga ko’ra ham qiyin bo’lishi mumkin. Davlat rahbari tomonidan aytilgan so’zlar, shubhasiz, davlat rahbari ochiq tashviqot olib borgan taqdirda ham, qishloq ahlining fikridan ko’ra ishonchli xabar deb qabul qilinadi, dehqon esa davlat siyosatining poydevori zaiflashib qolganiga taalluqli bo’lgan e’tiborsiz qolgan muammolar haqida gapirayotgan bo’ladi.
Har bir jurnalistik kodeks aniqlik zarurligini ta’kidlaydi. “To’g’ri ma’lumot berish” istagi har doim tezlikdan ustun keladi. Shoshilib, lekin noto’g’ri ish qilayotganlar mukofotni kutishmasa ham bo’ladi.
Jurnalist uchun yozish qobiliyati – bu ma’lumotlarni aniq, lo’nda va samarali taqdim etish qobiliyatidir. Material ishonchli dalillarga asoslanishi kerak; shu sababli muxbir ishonchli ma’lumotni qayerdan va qanday topishni bilishi kerak.
Bu yaxshi kuzatish, tinglash qobiliyati, puxta bilim va yaxshi zehnga ega bo’lish, eng muhimi, ishonchli ma’lumot izlashda to’g’ri odamlar bilan gaplashish qobiliyatiga ega bo’lish demakdir. Jurnalist uchun aksioma shundan iboratki, eng yaxshi muxbirlar shaxsiy aloqalari qanchalik yaxshiligiga bog’liq bo’lishadi. Shuning uchun bunday aloqalarni qanday yaxshilashni va taklif qilingan ma’lumotni qanday baholashni o’rganishingiz kerak. Bu sizga ishonchli (ularni ishonchni qozonishni) hamda ishonchsiz odamlarni aniqlashga qodir bo’lishingiz kerakligini anglatadi. Bitta hodisa to’g’risida qarama-qarshi fikrlar o’rtasida qanday qilib muvozanatni saqlash kerakligi juda qiyin masaladir.
Ko’plab jurnalistik tashkilotlar “ikki manba orqali tasdiqlangan qoida” ga rivoya qilishni talab qilishadi, bu har bir faktni to’g’ri qabul qilishdan oldin ikkita mustaqil manbalar tomonidan tasdiqlanishi kerakligini anglatadi. Xabarni iloji boricha aniq bo’lishini ta’minlash uchun jurnalistlar iloji boricha qo’lda yozuvlar olib borishlari yoki suhbatni audio-yozuvlarini yozib olishlari kerak. Ushbu umume’tirof etilgan prinsipga amal qilish, hatto ismlarni to’g’ri yozishda ham, jurnalistlarning halolligi va ishonchini qo’llab-quvvatlaydi. Aniqlik tafsilotlarga jiddiy e’tibor berishni talab qiladi, chunki bitta kichik xato ham butun nashrning ishonchliligini buzishi mumkin. Bu faktlarni va hatto umumiy tan olingan ma’lumotlarni tekshirish va hatto ikki marta tekshirish zarurligini anglatadi.
O’zbekistonda jurnalistlar odob-axloq kodeksi qabul qilinishi kutilmoqda. Bu haqda O’zA Milliy matbuot markazida bo’lib o’tgan ‘‘OAV sohasida o’zini o’zi boshqarishning samarali usullari’’ mavzusidagi davra suhbati yakunlari bo’yicha xabar qildi. O’zbekiston Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Innovatsion rivojlanish, axborot siyosati va axborot texnologiyalari masalalari qo’mitasi hamda O’zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi hamkorligida tashkil etilgan mazkur davra suhbatida asosiy e’tibor O’zbekiston jurnalistlarining odob-axloq kodeksi loyihasi muhokamasiga qaratildi. Tadbirda Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari, YUNESKO, Yevropa Ittifoqining Toshkentdagi vakolatxonalari, ‘‘Regional dialog’’ xalqaro tashkiloti, Buyuk Britaniya elchixonasi vakillari, axborot sohasi mutaxassislari, yetakchi ommaviy axborot vositalari xodimlari ishtirok etdi.
‘‘O’zbekiston jurnalistlari odob-axloq kodeksini qabul qilish biz uchun juda muhimdir. Dunyoning rivojlangan davlatlarida jurnalistlarning professional kasb etikasi kodekslari mavjud va ularda barchamiz uchun muhim bo’lgan qoidalar aks etgan. Shu o’rinda jurnalistik faoliyat etikasi yuridik me’yor emasligini alohida qayd etish lozim. U media muhitda qabul qilinadigan va jamoatchilik fikri bilan qo’llab-quvvatlanadigan ma’naviy-axloqiy yo’riqnoma hisoblanadi’’, — dedi O’zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi raisi Sa’dulla Hakimov.
Kodeks loyihasi O’zbekistondagi bir qator media tuzilmalari tomonidan jurnalistlar va soha ekspertlari, fuqarolik institutlari, manfaatdor tashkilotlar vakillari ishtirokida ishlab chiqilgan. Unda Konstitutsiyamiz va amaldagi qonunchilik, milliy mentalitet va xalqaro huquqiy me’yorlar, xususan, ‘‘Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi’’, ‘‘Xalqaro jurnalistika professional etika tamoyillari’’, ‘‘Xalqaro jurnalist axloqi tamoyillari deklaratsiyasi’’ kabi hujjatlardagi asosiy tamoyillar hisobga olingan. Tadbirda ishtirok etgan xalqaro tashkilotlar vakillari xorij amaliyotida jurnalistlarning odob-axloq qoidalariga rioya etilishi borasidagi mavjud tajribalari bilan ishtirokchilarni tanishtirdi, taklif-mulohazalarini bildirdi. Tadbirda O’zbekiston jurnalistlari odob-axloq kodeksi loyihasini ommaviy axborot vositalari orqali ochiq muhokamaga qo’yish, unda bildirilgan taklif va tavsiyalar e’tiborga olingan holda kodeksni joriy yil yakuniga qadar qabul qilish, uning amaliyotdagi ijrosini nazorat qiluvchi jamoatchilik kengashini tuzishga kelishib olindi. Bunday loyihalar jurnalistika sohasi ancha katta yutuqlarga erishganligini guvohi bo’lamiz. Bundan tashqari yana bir yutuqlardan biri ‘‘Jurnalistikaga bir qada’’loyihasi ishlab chiqilganligi va uning maktablar doirasida qo’llanilayotganligi, yoshlarni bu sohaga jalb qilish borasidagi eng yaxshi loyiha deyishimiz mumkin.  Axborotlar oqimi kuchayayotgan, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy, mafkuraviy hayotga u yoki bu turdagi axborotlarning real ta’siri ortib borayotgan bugungi davrda har-bir shaxsdan o’ta hushyorlik, teran fikrlash, keng mushohada talab etiladi. Jamiyatda kechayotgan hodisalarga shaxsiy munosabat, o’z qarashlarini erkin ifodalash, so’z erkinligi shaxsiy huquqlardan sanaladi va mamlakatimiz qonunchiligi bilan himoya qilinadi. Pandemiya sharoitida o’quvchi-yoshlarning ijodkorligini rivojlantirish, badiiy tafakkurini o’stirish, atrofda kechayotgan voqea-hodisalar, jarayonlarga shaxsiy munosabatini erkin ifodalash ko’nikmasini shakllantirish maqsadida Navoiy viloyat xalq ta’limi boshqarmasi tashabbusi bilan ‘‘Jurnalistikaga ilk qadam” onlayn-loyihasi tashkil etildi. 
Loyihaga viloyatning turli hududlaridan o’quvchilar o’z ijodiy ishlarini onlayn tartibda taqdim etib borishdi. Kelib tushgan ishlarning mavzu doirasi xilma-xilligi, jurnalistik yo’nalishdagi kichik epik janr bo’lgan lavha, essedan tortib reportajlargacha borligi o’quvchilarimiz intilish doirasi qamrovini ko’rsatib berdi. Improvizasiya tarzidagi videolavhalar, savol-javob, intervyular yoshlarda jurnali
stika sohasiga iqtidor, qobiliyat shakllanib kelayotganining yaqqol isbotidir. 
10 ta mezon asosida 5 ballik tizimda baholab borilgan ijodiy ishlar Ishchi guruh tomonidan xolis o’rganib chiqildi va munosiblari taqdirlandi. Mamlakatimizda oshkoralik va demokratiyaning tom ma’noda o’rnatilishida ana shunday qalami o’tkir yoshlarimizning hissasi bo’lishiga ishonamiz. IT texnologiyasini zamonaviy jurnalistikaga joriy etish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Mavzu dolzarb ahamiyat kasb etadi, chunki ommaviy axborot vositalari ham, matbuot xizmatlari ham insoniyat jamiyatining texnologik taraqqiyot darajasiga bevosita bog’liqligini ochib beradi. Bu shuni anglatadiki, har qanday yangi tegishli texnologiya butun tizimni o’zgartirishi mumkin. Maqsad zamonaviy jurnalistikaga sun’iy intellektni joriy etish masalasini o’rganishdir. Mualliflar ‘‘aqlli mashinalar’’ ning yaratilish tarixini ko’rib chiqadilar. Bundan tashqari, ular jurnalistika sohasidagi mavjud vaziyatni tavsiflaydi, mavjud va loyihalashtirilgan tizimlarga aniq misollar keltiradi va amaliy qo’llanilishi mumkin bo’lgan sohalar va rivojlanish istiqbollarini yoritadi. Shuningdek, ular ishlashning asosiy tamoyillari, algoritmlari, maqsadlari va mashinalarning imkoniyatlari haqida ma’lumot oladi. Bundan tashqari, mualliflar ushbu zamonaviy texnologiyaning afzalliklari va xavf-xatarlarini ko’rib chiqadilar, uni ommaviy joriy etishning madaniy va psixologik jihatlarini tahlil qiladilar, ushbu sohaning keyingi rivojlanish istiqbollari haqida bashorat qiladilar, turli stsenariylarni ko’rib chiqadilar. uning rivojlanishi va jurnalist kasbining qiyinchiliklari va afzalliklarini aniqlash. Xulosa qilib aytganda, mualliflarning ta’kidlashicha, jurnalistikada sun’iy intellekt ommaviy hodisa bo’lishiga qaramay, Sun’iy intellektni joriy etish bo’yicha barcha loyihalar hozirda kasbga to’g’ridan-to’g’ri xavf tug’dirmaydi. Biroq, turli mamlakatlar ommaviy axborot vositalari AIni jurnalistikada faol qo’llashni boshlagani ushbu sohada keyingi tadqiqotlarning dolzarbligi va muhimligini ta’kidlaydi.
Jurnalistika haqiqatni mutlaq yoki falsafiy ma’noda emas, balki yerga to’g’ri keladigan darajada izlaydi. “Barcha haqiqatlar, hatto fan qonunlari ham - qayta ko’rib chiqilishi kerak, ammo biz ular bilan ishlaymiz, chunki ular zarur va ishlaydi’’, deb yozadilar kitobda Kovach va Rosenstiel. Jurnalistika, deya davom etadi ular, shu tariqa “haqiqatning amaliy va funksional shakli”ni izlaydi. Bu mutlaq yoki falsafiy yoki ilmiy ma’nodagi haqiqat emas, balki “biz har kuni harakat qilishimiz mumkin bo’lgan haqiqatlarga’’ intilishdir. Ushbu jurnalist haqiqat faktlarni yig’ish va tekshirish professional intizomidan boshlanadigan jarayondir. Keyin jurnalistlar qo’shimcha tekshirish sharti bilan ularning ma’nosi haqida adolatli va ishonchli ma’lumot berishga harakat qilishadi. Jurnalistlar manbalar va usullar haqida iloji boricha oshkora bo’lishlari kerak, shunda tomoshabinlar ma’lumotlarga o’zlari baho berishlari mumkin. Ovozlar kengayib borayotgan dunyoda ham “to’g’ri qabul qilish”hamma narsa kontekst, talqin, sharh, tanqid, tahlil va bahs-munozaralar asosida qurilgan poydevordir. Kattaroq haqiqat vaqt o’tishi bilan ushbu forumdan paydo bo’ladi. Fuqarolar tobora ko’proq ma’lumotlar oqimiga duch kelganda, ular yangiliklarni topish va tekshirish va uni kontekstga qo’yishga bag’ishlangan ma’lumot etkazib beruvchilarga ko’proq kam emas ehtiyoj sezadilar. Jurnalistika noshiri reklama beruvchilar va aktsiyadorlarga javob beradigan media korporatsiyami yoki shaxsiy e’tiqodi va ustuvorliklariga ega bloggermi fuqarolarga sodiqlik ko’rsatishi kerak. Ular jamoat manfaatlarini va haqiqatni o’zlarining shaxsiy manfaatlari yoki taxminlaridan ustun qo’yishga harakat qilishlari kerak. Fuqarolar oldidagi majburiyat auditoriya bilan nazarda tutilgan ahddir va jurnalistik biznes modelining asosidir - “qo’rquvsiz va iltifotsiz” taqdim etilgan jurnalistika boshqa axborot manbalari mazmunidan ko’ra qimmatroq deb hisoblanadi. Fuqarolarga sodiqlik, shuningdek, jurnalistika jamiyatdagi tarkibiy guruhlarning vakillik qiyofasini taqdim etishga intilishi kerakligini anglatadi. Ba’zi fuqarolarga e’tibor bermaslik ularni saylov huquqidan mahrum qilish ta’siriga ega. Zamonaviy yangiliklar industriyasining asosi bo’lgan nazariya, ishonchlilik keng va sodiq auditoriyani shakllantiradi va iqtisodiy muvaffaqiyat o’z navbatida keladi, degan ishonchdir. Shu munosabat bilan, axborot tashkilotidagi ishbilarmonlar ham boshqa fikrlardan oldin o’zlarining auditoriyaga bo’lgan sadoqatini suiiste’mol qilmasliklari kerak. Jurnalistlar ma’lumotni tekshirish uchun professional intizomga tayanadilar. Bunday standartlashtirilgan kod mavjud bo’lmasa-da, har bir jurnalist ma’lumotni ‘‘to’g’ri olish’’ uchun baholash va sinovdan o’tkazish uchun ma’lum usullardan foydalanadi. Xolis yoki betaraf bo’lish jurnalistikaning asosiy tamoyili emas. Chunki jurnalist qaror qabul qilishi kerak, u xolis emas va bo’lishi ham mumkin emas. Lekin jurnalistik usullar ob’ektivdir. Obyektivlik tushunchasi dastlab paydo bo’lganida, bu jurnalistlarning tarafkashlikdan xoli ekanligini anglatmagan. U, aksincha, shaxsiy va madaniy tarafkashliklar ishning to’g’riligiga putur etkazmasligi uchun ma’lumotni tekshirishning izchil usulini - dalillarga shaffof yondashuvni talab qildi.
Bir nechta guvohlarni qidirish, manbalar haqida iloji boricha ko’proq ma’lumot berish yoki turli tomonlardan izoh so’rash - bularning barchasi shunday standartlardan dalolat beradi. Bu tekshirish intizomi jurnalistikani tashviqot, reklama, fantastika yoki o’yin-kulgi kabi boshqa aloqa shakllaridan ajratib turadigan narsadir. Bir darajada, bu manbalar tomonidan vasvasaga tushmaslik, kuchdan qo’rqmaslik yoki shaxsiy manfaatlar bilan murosaga kelmaslikni anglatadi. Chuqurroq, bu jurnalistga o’z sinfi yoki iqtisodiy mavqei, irqi, etnik kelib chiqishi, dini, jinsi yoki egosidan tashqarida ko’rishga yordam beradigan ruhiy mustaqillik, ochiq fikr va intellektual qiziquvchanlik haqida gapiradi.
Kovach va Rozenstielning yozishicha, jurnalistik mustaqillik betaraflik emas. Muharrirlar va sharhlovchilar betaraf boʻlmasa-da, ularning ishonchliligi manbasi baribir ularning aniqligi, intellektual adolatliligi va maʼlumot berish qobiliyatidir, bu ularning maʼlum bir guruhga yoki natijaga sodiqligi emas. Mustaqilligimizda esa jurnalistlar takabburlik, elitizm, yakkalanish yoki nigilizmga adashib ketmasliklari kerak. Ommaviy axborot vositalari ommaviy muhokamaning umumiy tashuvchisi bo’lib, bu mas’uliyat yangiliklar va axborot provayderlari demokratik jamiyatlardan oladigan maxsus imtiyozlar uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Ushbu imtiyozlar kontent va so’z erkinligini himoya qiluvchi qonunlarga (mualliflik huquqi, tuhmat va qalqon to’g’risidagi qonunlar) tarqatish yoki tadqiqot va ishlanmalar uchun subsidiyalarni (chop etish uchun pastroq pochta tariflari, radioeshittirishlar tomonidan ommaviy spektrdan foydalanish, Internetni rivojlantirish va boshqarish) o’z ichiga olishi mumkin. Biroq, bu imtiyozlar oldindan belgilab qo’yilgan yoki abadiy emas. Aksincha, ular juda ko’p ma’lumotga muhtojligi sababli beriladi. Ular jurnalistika o’z tamoyillari va amaliyotlari tufayli fuqarolar va hukumat yaxshiroq qarorlar qabul qilish uchun foydalanadigan yuqori sifatli kontentning doimiy oqimini ta’minlaydi degan taxminga asoslanadi.
An’anaga ko’ra, bu kelishuv axborot tashkilotlari va hukumat o’rtasida bo’lgan. Raqamli ommaviy axborot vositalarining yangi shakllari, ammo foyda uchun yoki shaxsiy qoniqish uchun - jamoat mulki bo’lgan kontentni ‘‘nashr qiluvchi’’ har bir kishiga mas’uliyat yuklaydi. G’oyalar bozoriga tashlangan xom ashyo fuqarolik muloqotini qo’llab-quvvatlaydi va faqat noto’g’ri fikr va taxminlar emas, balki tasdiqlangan ma’lumotlardan iborat bo’lsa, jamiyatga eng yaxshi xizmat qiladi.
Jurnalistika, shuningdek, jamiyatdagi turli nuqtai nazar manfaatlarni adolatli ifodalashga va ularni faqat qarama-qarshi tomonlarni ko’rsatmasdan, kontekstga joylashtirishga harakat qilishi kerak. Aniqlik va rostlik, shuningdek, jamoatchilik muhokamasi umumiy asoslar yoki muammolar nafaqat aniqlangan, balki hal qilinadigan holatlarni ham e’tiborsiz qoldirmaslikni talab qiladi.
Demak, jurnalistika munozara uchun imkoniyat yaratish yoki suhbatga o’z ovozini qo’shishdan ko’proq narsadir. Jurnalistika o’zi bilan tasdiqlangan ma’lumot va intellektual qat’iylikni ta’minlash orqali munozara sifatini oshirish mas’uliyatini o’z zimmasiga oladi. Faktlarga e’tibor bermagan forum fuqarolar qarorlarini qabul qilish sifati va samaradorligini oshirish o’rniga, xabardor bo’lmaydi va yomonlashtiradi. U muhim narsalarni qiziqarli va dolzarb saqlashga intilishi kerak
Jurnalistika - maqsadli hikoya qilish. U auditoriyani to’plash yoki muhim narsalarni kataloglashdan ko’ra ko’proq narsani qilishi kerak. U o’quvchilarning o’zlari xohlagan narsalarini oldindan bila olmaydigan, ammo kerak bo’lgan narsalar bilan muvozanatlashi kerak. Boshqacha qilib aytganda, jurnalistning mas’uliyatining bir qismi odamlar tinglashga moyil bo’ladigan tarzda ma’lumot berishdir. Shunday qilib, jurnalistlar muhim narsani qiziqarli va dolzarb qilishga intilishlari kerak. Sifat asarning o’z tomoshabinlarini qanchalik jalb qilishi va uni qanchalik ma’rifatli qilishi bilan o’lchanadi. Bu shuni anglatadiki, jurnalistlar doimiy ravishda fuqarolar uchun qaysi ma’lumotlar eng qimmatli ekanligi va odamlar uni qaysi shaklda o’zlashtirishi mumkinligini so’rashlari kerak. Jurnalistika hukumat va jamoat xavfsizligi kabi mavzulardan tashqariga chiqishi kerak bo’lsa-da, arzimas narsalar va noto’g’ri ahamiyatga ega bo’lgan jurnalistika fuqarolik muloqotini va pirovardida davlat siyosatini ahamiyatsiz qiladi. Jurnalistika bizning zamonaviy kartografiyamizdir. U fuqarolarning jamiyatda harakatlanishi uchun xarita yaratadi. Yangiliklarni mutanosiblikda saqlash haqiqatning asosidir.
Jurnalistlar o’zlarining noto’g’riligini va bilimlari cheklanganligini tan olishlari kerak. Ular yolg’on hamma narsani bilishlari va shunchaki ‘‘uning atrofida yozish’’ dan qochishlari kerak. Ular o’zlari ishonchsiz bo’lgan narsani tan olishlari yoki faqat tushungan deb o’ylashlari kerak - va keyin tekshirib ko’ring. Bu ularning xulosalarini aniqroq qiladi va hisobotlarini yanada aniqroq qiladi.

XULOSA
Umumiy xulosa qilib shuni ayta olamizki, bugungi kunda bu sohaga berilgan yangi imkoniyatlar bu sohaning rivojiga munosib hissa qo’yshi desak mubolag’a no’lmaydi. Zasurskiyning soʻzlariga koʻra, zamonaviy jurnalistika har tomonlama qamrab olinmoqda va dunyo, jamiyat bilan chambarchas bogʻliq boʻlib bormoqda, butun media sohasi muloqotga asoslanadi. “Jurnalistika birinchi navbatda matn bilan ishlash, shuningdek, bilimlarni uzatish, lekin shunchaki bilim emas, balki vaziyatni tushunish - bular zamonaviy jurnalistikaning eng muhim vazifalari. Jamiyat rivojlanib borayotgani sari jurnalistika kuchayadi, agar uning ta’siri kuchayadi, agar uning ta’siri kuchayadi. keyin uning jamiyat taraqqiyotidagi o’rni”, — deya xulosa qildi agentlik suhbatdoshi. Jurnalist faoliyatida mas’uliyat yuqori: kasbiy, ma’naviy, axloqiy, ijtimoiy, fuqarolik. Har bir jurnalist o’z kasb burchini ado etayotgan – jamiyatga xizmat qilgan holda, eng avvalo, o’z faoliyati, ishonchli, xolis nashrlari, fakt va dalillari bilan jurnalistikaga qo’yiladigan talablarga javob berishi kerak. Jurnalist o’z faoliyatida huquqiy savodxonlikka ega bo’lishi kerak: o’z huquqlarini bilishi, qonunlar va me’yoriy-huquqiy hujjatlarning asosiy qoidalarini to’g’ri talqin qilishi va qo’llay olishi, Kasbiy etika kodeksiga rioya qilishi, tegishli mutaxassisliklar (reklama, davlat xizmati) odob-axloq qoidalarini bilishi kerak. ). Bularning barchasi turli xil federal qonunlarda, Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida, kasbiy xulq-atvor kodeksida mavjud.

Jurnalist odob-axloqi o’z materiallari bilan muayyan voqealar ishtirokchilariga yoki sodir bo’layotgan voqealar bilan bog’liq shaxslarga zarar etkazmasligi kerakligini yodda tutishni belgilaydi. Biroq, jurnalistik amaliyotda kasbiy qonunlarning aniq buzilishi holatlari mavjud. Fuqarolar va tashkilotlarning sudga da’vo arizalari ko’pligi shuni ko’rsatadiki, ommaviy axborot vositalari inson huquqlari haqida so’z yuritar ekan, ko’pincha bu huquqlarni buzadi. Shuni ta’kidlash kerakki, bunday jurnalistik amaliyot oshkor etilmaydi, lekin bu sodir bo’ladi. Jurnalistlar quyidagi hollarda javobgarlikka tortilishi mumkin:
- haqiqatga to’g’ri kelmaydigan, obro’ga putur etkazadigan, ma’naviy zarar keltiradigan ma’lumotlarni tarqatish;
- huquqiy qoidaga e’tiborsizlik - aybsizlik prezumptsiyasi.
Agar ilgari fuqarolik sudida yo’qolgan ish faqat rad etishni e’lon qilishga olib kelgan bo’lsa, endi San’atga muvofiq. ‘‘Ommaviy axborot vositalari to’g’risida’’gi Qonunning 62-moddasi. Fuqarolik Kodeksining 150-moddasi, rad etishdan tashqari, aybdorlar yolg’on ma’lumotni tarqatish natijasida jabrlanuvchiga etkazilgan moddiy va ma’naviy zararni qoplashlari shart. Jurnalistik materialni tayyorlashdagi texnologik operatsiyalarning eng oddiy zanjiri taxminan quyidagicha: axborotni to’plash – axborotni birlamchi qayta ishlash va faktlarni tanlash – material tayyorlash – jurnalistik materialni axborotni auditoriyaga tarqatish kanali orqali uzatish. Bu zanjirning har bir bosqichini bosib o’tishda to’plangan hayotiy tajriba, jurnalist ijodi asoslarini bilish, ma’lumot to’plash usullarini bilish, tahlil qilish, bashorat qilish, xulosa chiqarish qobiliyati asoslanadi. Salomatlik va hayot uchun xavf. Jurnalistning ishi xavf bilan bog’liq. Gap kriminal hududlarda, “qaynoq nuqtalarda” ishlayotgan, shuningdek, tergov-foshlar olib borayotgan jurnalistlar haqida bormoqda. Jurnalistlar huquqlarini himoya qilish bo’yicha barcha turdagi qo’mitalar, tashkilotlar, uyushmalar, uyushmalar mavjudligiga, axborot taqdim etishning yozma va yozilmagan qoidalariga qaramay, jurnalistlar uchun ko’pincha kerakli ma’lumotlarni olish juda qiyin.Mustaqil respublikamizda jumalistika kasbiga bo’lgan talab tobora oshib bormoqda. Bizda ommaviy axborot vositalari va ularda xizmat qilayotgan ijodkoriaming erkin, keng qamrovli, oshkora faoliyat ko’rsatishlari, vatanimiz ravnaqi, xalq baxtsaodati, millatimiz kamolati yo’lida ijod qilishlari uchun barcha imkoniyatlar mavjuddir. Respublikamizda 495 ta gazeta, 113 jumal, 3 ta axborot agentligi, 52 ta telestudiya, 5 ta radiostudiya, 3 ta teleradiostudiyalar mavjud bo’lib, erkin faoliyat ko’rsatib kelmoqdalar. Bu keng tarmoqli matbuot nashrlari va ommaviy axborot vositalarining ijodiy xodimlari o’z kasblarini ulug’lab, mustaqil respublikamizga munosib xizmat qilib kelmoqdalar. O’zbekiston Jurnalistlar uyushmasi va boshqa ijodiy tashkilotlar bu kasb egalarining ijodiy kamolotlarini ta’minlashda, ulaming haqhuquqlarini himoya qilishda muntazam ish olib bormoqdalar. O’zbekiston respublikasining jurnalistlari, qalam ahllari va bo’lajak jurnaalistlar o’z oldilariga qo’yilgan yuksak burchni albatta oqlaydilar.