Va texnologiyalar: pdh, sdh, sonet, dwdm

SDH - Sinxron raqamli ierarxiya (eng. SDH-Synchronous Digital 
Hierarchy, SONET) - bu uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalarning vaqt 
sinxronizatsiyasiga asoslangan ma'lumotlarni uzatish tizimi. SCI standartlari 
raqamli signallarning xususiyatlarini, shu jumladan ramka (tsikl) tuzilishini, 
multiplekslash usulini, raqamli tezlik ierarxiyasini va interfeys kod naqshlarini va 
boshqalarni aniqlaydi. 

---

Ushbu maqola tekshirish uchun qo'shimcha iqtiboslarga muhtoj. Iltimos, 
ishonchli manbalarga iqtiboslar qo'shib, ushbu maqolani yaxshilashga yordam 
bering. Unsourced moddiy ostiga va ketkazilishi mumkin. 
SONET -
 
Synchronous optical networking - Sinxron optik tarmoq (SONET) 
va sinxron raqamli ierarxiya (SDH) standartlashtirilgan protokollar bir nechta 
raqamli uzatadigan bit oqimlari sinxron ravishda optik tolalar yordamida lazerlar 
yoki juda izchil yorug'lik dan yorug'lik chiqaradigan diodlar (Ledlar). Kam uzatish 
tezligida ma'lumotlar elektr interfeysi orqali ham uzatilishi mumkin. Usul o'rniga 
ishlab chiqilgan plesioxron raqamli ierarxiya (PDH) sinxronizatsiya muammosiz bir 
xil tola orqali katta miqdordagi telefon qo'ng'iroqlari va ma'lumotlar trafigini tashish 
tizimi. 
DWDM - DWDM (Dense Wavelength Division Multiplexing) - to'lqin 
uzunligi bo'linishi bilan zich multiplekslash. 
DWDM tizimlaridagi tashuvchilar orasidagi masofa 25-200 gigagertsli 
bo'lishi mumkin, zamonaviy tarmoqlarda 50 Gts chastotali kanallar tarmog'i eng 
ko'p ishlatiladi . Uzatish uchun C spektral diapazonlari ishlatiladi (1530..1565 nm), 
S (1460..1530 nm) va L (1565..1625 nm). 
Sinxron raqamli ierarxiya (SDH) telekommunikatsiya uzatish tizimi transport 
tarmoqlarini qurish uchun texnik asosdir. Ularni aloqa tarmoqlarida amalga oshirish 
XX asrning 80-yillarida boshlangan. SDH tizimlari va oldindan mavjud raqamli 
uzatish tizimlari o'rtasidagi tub farq shundan iboratki, ular ma'lumotni ishlab 
chiqaruvchilar emas, balki faqat standart Plesiyoxron Raqamli Ierarxiyaning (PDH) 
an'anaviy tuzilmalarida shakllangan raqamli oqimlarni yuqori samarali uzatish va 
tarqatish 
uchun 
mo'ljallangan, 
shuningdek 
yangi 
telekommunikatsion 
texnologiyalarda - ATM, B-ISDN va boshqalar. Yuqoridagi barcha raqamli oqimlar 
SDH tizimlarida Virtual Konteynerlar (VC) deb nomlangan axborot tuzilmalari 
ko'rinishida "tashiladi". VC tuzilmalarida, raqamli ma'lumotlarning dastlabki 
manbalari transport tarmog'i orqali uzatiladi, ma'lum bir qator xizmat ko'rsatish 
ma'lumot kanallari bilan to'ldiriladi, yo'l sarlavhalari deb nomlanadi (Path 
Overheard - RON). Umumiy holda, qo'shimcha kanallar transport tarmog'ini 
samarali boshqarish uchun mo'ljallangan va tezkor, ma'muriy va servis 
ma'lumotlarini uzatish funktsiyalarini bajaradi (Operation, Administration, 
Maintenance, OAM). Bu aloqa tarmog'ining yuqori funktsionalligi va yuqori 
ishonchliligini ta'minlaydi.
Xuddi shu yoki har xil turdagi VC virtual konteynerlar guruhlari transport 
tarmog'ining elementlari o'rtasida (ma'lumotni yuboruvchidan qabul qiluvchiga) 
uzatish liniyalari orqali sinxron transport modullari (Sinxron transport moduli 
(STM)) deb nomlangan axborot tuzilmalari shaklida uzatiladi. STM-STM-1, 4, 16, 
64-ning har xil tartibiga binoan turli bod stavkalari bo'yicha "tashiladi". STM-N lar 
regeneratsiya bo'limi OH-RSOH va multipleksor bo'limida to'liq OAM funktsiyasi 
bilan STM uzatilishini ta'minlaydigan tegishli sarlavhalar bilan jihozlangan. 
(Multipleks qism OH-MSOH). Transport tarmog'ining asosiy tarkibiy qismi bo'lgan 

---

SDH uzatish tizimining soddalashtirilgan funktsional diagrammasi SDH uzatish 
tizimining funktsional diagrammasi Rasmda "Rejeneratsiya bo'limi" va 
"Multiplexer bo'limi" deb nomlangan ikki xil bo'lim ko'rsatilgan. "Rejeneratsiya 
bo'limi" bu STM-N signalini regenerator yoki ikkita qo'shni regenerator o'rtasida 74 
uzatiladigan yoki qabul qilinadigan tarmoq elementining terminal uskunalari 
orasidagi uzatish tizimining bir qismidir. "Multiplexer bo'limi" bu ikkita tarmoq 
elementlari o'rtasida ma'lumot uzatish vositasi bo'lib, ulardan birida STM-N signali 
hosil qilinadi (to'planadi), boshqasida esa komponent oqimlariga "ajratiladi". 
Umuman olganda, SDH transport tarmog'i multiplekser qismlardan iborat bo'lib, 
ular uchun har bir bo'lim uchun zarur bo'lgan uzatish kanalining quvvatiga qarab 
SDH signalining darajasi har xil bo'lishi mumkin. PDH, SDH, SONET va DWDM 
texnologiyalari. "Traktat" – sDH uzatish tizimining VC virtual konteyneri 
"yig'ilgan" nuqtasi (masalan, PDH komponent oqimlaridan) va VC "ajratilgan" 
nuqta o'rtasidagi mantiqiy aloqani anglatadi. Yo'lni ma'lumot uzatiladigan ikkita 
nuqtani bir-biriga bog'lab turadigan multipleksor qismlari orqali yotqizilgan trubka 
sifatida tasavvur qilish mumkin. Raqamli ma'lumotlarning turli hajmlarini "tashish" 
uchun har xil turdagi virtual konteynerlar ishlab chiqilgan. 
Evropa PDH oqimlari uchun quyidagilar: 
➢ VC pastki buyurtma (Past buyurtma VC, LOVC); "Transport" uchun 
VC-12 E1 \u003d 2048 kbit / s (2 M); 
➢ "Transport" uchun VC-22 E2 \u003d 8448 kbit / s (8 M); Eng yuqori 
buyurtma VC (Yuqori buyurtma VC, HOVC); "Transport" uchun VC-3 EZ 
➢ \u003d 34368 kbit / s (34 M); 
➢ "Transport" uchun VC-4 E4 \u003d 139264 kbit / s (140 M). Virtual 
konteynerning "sig'imiga" qarab, VC-12, VC-22 (pastki buyurtma) va VC-3, VC- 
4 (yuqori buyurtma) virtual konteyner yo'llari ajralib turadi. 
Virtual konteyner SDH transport tizimida multipleksatsiya, o'zaro ulanish 
(o'zaro bog'lanish) va boshqalar uchun ishlov beriladigan elementlarning birligi. Shu 
bilan birga, "tashilgan" ma'lumotlarga kirishning hojati yo'q, chunki turli xil 
ma'lumotlar bir xil shaklda taqdim etiladi, bu virtual konteyner deb ataladi (shu bilan 
birga, uni marshrut bo'ylab qayta ishlash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar VC-ga 
qo'shiladi). STM oqimlarini qabul qilish uchun asosiy (asosiy) struktura STM-1 
bo'lib, normallashtirilgan uzatish tezligi 155,52 Mbit / s ni tashkil qiladi. Shu bilan 
birga, tarmoq ehtiyojlariga qarab STM-1 raqamli oqimida har xil va turli 
kombinatsiyalardagi virtual konteynerlarni uzatish mumkin: STM-1 raqamli 
oqimidan yuqori darajadagi STMlarni Xalqaro elektraloqa ittifoqining (ITU-T) 
telekommunikatsiya sektori G.707 tavsiyasiga binoan oddiy sinxron multiplekslash 
yo'li bilan olish mumkin: 

---

1-rasm: uzatishlar tezligi. 
Bundan tashqari, STM-4 dan boshlab multiplekslash optik diapazonda amalga 
oshiriladi. STM-N axborot tizimlari transport tarmog'ining elementlari orasida optik 
tolali aloqa kabellari, sun'iy yo'ldosh liniyalari yoki raqamli radiorele liniyalari 
tomonidan tashkillashtirilgan uzatish liniyalari orqali uzatiladi (multiplexing 
xususiyatlarini hisobga olgan holda, STM- 1 raqamli oqimi faqat DRL orqali 
elektron shaklda uzatilishi mumkin). Shaklda ko'rsatilgan SDH transport uzatish 
tizimlarining xarakterli xususiyati. ikkala chiziqli yo'lning ham, multipleksor 
uskunasining asosiy tarkibiy qismlarining ham yuqori darajadagi zaxirasi. Shunday 
qilib, tarmoq elementlari orasidagi elektr uzatish liniyalari odatda mutlaqo ortiqcha 
,bu baxtsiz hodisalar paytida ulkan axborot oqimlarini yo'qotishining oldini olishga 
yordam beradi (masalan, hatto birlamchi STM-1 1920 oqimli kanalida PM oqimi 
"tashish" rejimida 140 M uzatilishi mumkin). SDH uzatish tizimlaridan foydalangan 
holda transport tarmog'ining parchasini qurish misoli. 
Transport tarmog'i har qanday ma'lumotni raqamli shaklda uzatish uchun 
mo'ljallangan. O'zining markazida transport tarmog'i - bu kommutatsiya tugunlari, 
individual raqamli oqimlarning kirish nuqtalari, regenerator va multipleksorlar bilan 
uzatish liniyalari. Transport tarmog'ining barcha tugunlarida ma'lumot oqimlarini 
kiritish va kiritish uchun yo'llarni almashtirish mumkin. Bunga qo'shimcha ravishda, 
tarmoq yo'llarining tugunlarida elektr uzatish liniyasida yoki uskunada 
shikastlanganda almashtirish mumkin. 
IP manzil (o'qilishi (ay-pi adres) ingilizcha Internet Protocol)- Qurilmaning 
tarmoqdagi takrorlanmas virtual adresidir. Internet va lokal tarmog'idagi qurilmalar 
bir-biri bilan IP protokoli orqali bir-birini IP adreslariga ma'lumot junatish orqali 
aloqa qilishadi. Bu aloqaning o'ziga yarasha qonun qoidalari bor va shu qonun qoida 
asosida bir IP manzil ikkinchi IP adresga xabar(paket) jo'natadi va shu qonun qoida 
protokol 
deyiladi. 
Bu 
takrorlanmas 
ip 
manzil 
qurilmada 
(komputer/router(marshrut)/..) emas balki tarmoq interfeysida bo'ladi. IP 
adreslarning xozirda ikki avlodi mavjud. 
1. IPv4 (Internet prtocolining to'rtinchi avlodi). 
2. IPv6 (Internet prtocolining oltinchi avlodi). 

---

IPv4 adres 32 bitdan tashkil topgan bo'ladi. Bitlar ikkilik sanoq tizimida 0 va 
1 larni ifodalaydi. Demak IP manzil 32 ta 0 va 1 larning ketma-ketligidan tashkil 
topgan bo'ladi. Ikkilik ko'rinishda 11111111 11111111 11111111 00000000 bunday 
ko'rinishda yoziladi. Biz uchun bunday holatda o'qish qiyinchilik va tarmoqda 
chalkashlik xosil qiladi ya'ni eslab qolish yoki biron bir sonni noto'g'ri kirgazish. 
O'zimiz uchun qulay bo'lishi uchun o'nlik sanoq tizimiga o'tkazib foydalanamiz. 32 
bitlik adreslar sxemasida 4 mlrd dan ortiq ip larni tuzush mumkin. IPv6— yangi 
avlod hisoblanib, ipv4 dan farqli ravishda keng imkoniyatga ega. IPv6 128 bit dan 
tashkil topgan bo'ladi. IPv6 ning ko'rinishi quyidagicha fe80:0:0:0:200:f8ff: 
fe21:67cf. Manzillar ikki nuqta bilan ajratiladi. Bu ip manzillar facebook.com va 
shunga o'xshash mashxur saytlarga o'rnatilgan. Biz manzillarni o'nlik sanoq tizimida 
ishlatganimiz bilan tarmoq interfeyslari IP manzilni ikkilik ko'rinishi bilan ishlaydi. 
Shunda IP manzilning har-biri 8 bitdan iborat bo'lgan 40 to'rtta oktetlardan tashkil 
topgan sonlar to'plami bo'ladi. Undagi har-bir bit o'z qiymatiga ega bo'ladi. IP manzil 
kiritilishini quyidagi turlari mavjud 
1. Static
2. Dinamic 
Static ip manzillar foydalanuvchiga o'zgarmas ip manzil beradi. Masalan sayt 
yoki biron bir server va hakozolarning egasi bo'lsangiz. Dinamic ip manzillar esa 
o'zgaruvchan ip manzillar degani. Bu degani ip manzillarni boshqa kompyuterniki 
bilan bir xil bo'lib qolishidan himoyalaydi. Chuqurroq kiradigan bo'lsak, masalan 
internet pravayderining 4000 ta foydalanuvchisi bor, lekin real vaqtda 1000ta 
foydalanuvchi ishlaydi. Demak 1000 ta ip manzil yetadi degani va tarmoq 
administratorining vazifasini yengillashtiradi. Dinamic ip manzil bir martda beriladi 
kompyuterning tarmoqqa qayta kirganda unga yangi ip manzil beriladi. Bu degani, 
tarmoqqa ulangan har bir kompyuter, qayta ulanishni amalga oshirganda, har gal har 
xil IP manzil oladi. IP manzillar tarmoqda foydalanishiga ko'ra ikki xil buladi. 
1. global (real, beliy, oq) 
2. local (seriy) 
Lokal ip manzillar global tarmoqda ishlatilmaydi va bu ip manzillarga global 
ip manzil orqali kirib bo'lmaydi va xavfsizlik ta'minlanadi. 
Quyida lokal manzillarning ro'yxati keltirilgan, ular cheklangandir. 
10.0.0.0 — 10.255.255.255, 172.16.0.0 — 172.31.255.255, 192.168.0.0 — 
192.168.255.255 127.0.0.0 – 127.255.255.255 Qolgan barcha ip manzillar 
glabal tarmoqda foydalaniladi. Kompyuterimizning IP manzilini aniqlash uchun 
Windows 
da 
ПУСК=>Выполнить..=>CMD=>IPCONFIG 
Windows 
IP 
Configuration. ОС Unix da, o'zining IP manzilini bilish uchun, buyruqlar satrida 
ipconfig buyrug'ini terib bilish mumkin. Domen nomidagi IP manzilni nslookup 
buyrug'i orqali bilish mumkin. O‗tgan asr 80-yillarining birinchi yarmida va 

---

keyinchalik TCP/IP nomini olgan axborot uzatish modeli protokoli yaratilgan. 
TCP/IP stek protokoli to‗rt pog‗onali tuzilishga ega bo‗lib, har bir pog‗onada 
o‗zining protokollari mavjud. Bu protokol orqali adreslashdan nafaqat internet 41 
tarmog‗i elementlarini adreslashni amalga oshirish mumkin, balki lokal tarmoqda 
ham foydalanuvchilarga noyob adreslar berish mumkin. Adreslash orqali tarmoq 
foydalanuvchilari 
bir-biridan 
farqlanadi 
va 
paketlar 
aniq 
belgilangan 
foydalanuvchiga yetib borishi kafolatlanadi. Oldin shaxsiy kompyuterlar soni kam 
bo‗lgan va ularni adreslashda muammo bo‗lmagan, ammo shaxsiy 
kompyuterlarning va boshqa tarmoq qurilmalari sonining keskin ortishi adreslashda 
muammolarni vujudga keltirdi. IP protokollarining to‗rtinchi IPv4 va oltinchi IPv6 
versiyalari mavjud bo‗lib, ular turli xususiyatlarga ko‗ra bir-biridan farqlanadi. 
Barcha tarmoqning asosiy tuzilishi IPv4 ga asoslangan, ammo ushbu protokol 
taqdim etayotgan adreslar soni hozirgi ehtiyojlarni qondira olmaydi. Internet 
tarmog‗i shu darajada rivojlanmoqdaki, u taqdim etayotgan xizmat turlari ham 
ko‗payib bormoqda. Internet buyumlari, ya‘ni masofadan boshqaruv tizimlari, 
«aqlli uy» kabi zamonaviy imkoniyatlarni ta‘minlash uchun IPv6 ni qo‗llashdan 
boshqa iloj qolmadi. «Xalqaro simsiz tadqiqotlar» forumi a‘zolarining baholashicha 
2017–2020 yillarda internet buyumlarining soni 7 trln.ni tashkil etadi va bir 
foydalanuvchiga to‗g‗ri keladigan o‗rtacha miqdorda Internet buyumlarining soni 
3000–5000 tani tashkil qilar ekan 
Hozirda IPv4 adreslari yakunlangani uchun IPv6 protokolini tarmoqda 
qo‗llash ustida global miqyosda ish boshlangan. 
IP protokoli Internetda ko‗plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin 
asosiylaridan biri bu — IP paketdir (RFC-791). IP-protokol ishonchli bo‗lmagan 
transport muhitini taklif etadi. Mazkur protokolning ma‘lumotlarni uzatish 
algoritmi juda ham oddiy: xato hollarda deytagramma tashlab yuboriladi, 
jo‗natuvchiga esa tegishli ICMP-xabar yuboriladi (yoki hech narsa yuborilmaydi). 
IP-protokolida tarmoqlararo xizmatlarni ta‘minlash uchun to‗rtta asosiy mexanizm 
qo‗llaniladi: xizmat ko‗rsatish turi, paket yashash vaqti, sarlavhaning nazorat 
yig‗indisi, qo‗shimcha imkoniyat(opsiya)lar 
Xizmat ko‗rsatish turi tarmoqlararo deytagrammaning tarmoqlararo tizim 
orqali uzatilishida talab etiladigan sifatni ko‗rsatishi uchun foydalaniladi. Paketning 
yashash vaqti tarmoqdagi deytagramma mavjud bo‗lish vaqtining yuqori 
chegarasini ko‗rsatadi. Ushbu ko‗rsatkich jo‗natuvchi tomonidan beriladi va 
tarmoqlararo deytagrammaning marshrut nuqtalari bo‗ylab harakatlanishiga ko‗ra 
kamayib boradi. Tarmoqlararo deytagramma vaqti qabul qilib oluvchiga yetib 
borguniga qadar nol bo‗lsa, u holda ushbu deytagramma yo‗q qilinadi. 
Sarlavhaning nazorat yig‗indisi undagi ma‘lumotlar himoyasini ta‘minlaydi. 
Agarda modul sarlavhada xatolikni aniqlasa, u holda ushbu tarmoqlararo 
deytagramma uni aniqlagan modul tomonidan yo‗q qilinadi. Qo‗shimcha 
imkoniyatlar ayrim qo‗shimcha xizmatlar bajarilishini ta‘minlaydi, masalan, 
ma‘lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish usullari. 42 2. IPv4 

---

protokoli IPv4 protokoli o‗tgan asrning 70-yillarida ishlab chiqilgan. 232 ta 
adreslarini taqdim eta olish imkoniga ega bo‗lgan bu protokol bir qancha 
kamchiliklarga ega. Eng asosiysi, adreslar soni barcha ehtiyojlarni qondirish uchun 
kamlik qiladi. Bundan tashqari, xavfsizlik masalalari ushbu protokolda ko‗rib 
chiqilmagan. 2.1. IPv4 paketlar formati IPv4 paketlar formati 1-rasmda ko‗rsatilgan. 
Sarlavha maydonlarining funksional vazifasi quyidagilardan tashkil topgan: Versiya 
maydoni (Version) mazkur tarmoqlararo protokol versiyasini ko‗rsatadi. Hozirgi 
vaqtda protokolning 4-versiyasi bilan birgalikda (ya‘ni 0100 maydonida) 
protokolning 6-versiyasidan (ya‘ni 0110 maydonida) foydalanish boshlanadi. 
Sarlavha 
uzunligi 
maydoni 
(Header 
Length) 
tarmoqlararo 
diagramma 
sarlavhasining 32 razryadli so‗zlardagi uzunligini ko‗rsatadi. Eng kam (minimal) 
uzunlik — beshta so‗z, eng katta (maksimal) uzunlik — 32-razryadli so‗zlardan 
o‗n beshtasi. Servis turi maydoni (Type of Service) xizmat ko‗rsatishning talab 
etiladigan sifati parametrlarini ko‗rsatadi. Ustuvorlik esa, har bir deytagrammaga 
ustuvorlik kodini berish orqali paketlarni uzatilishida unga ustunliklar beradi. Bitlar: 
12 — D (delay) — kechikish, 
13 — T (throughput) — samaradorlik (o‗tkazish qobiliyati), 14 — R 
(reliability) — ishonchlilik, 
S (cost) — narxi. Paketning to’liq uzunligi maydoni (Total Length) 
deytagrammaning sarlavha va foydali ish yuki bilan birga, oktet(bayt)lardagi 
umumiy uzunligini belgilaydi. Paketning to‗liq uzunligi 65535 bayt (216-1 65 
535)gacha yetishi mumkin. Umumiy identifikator maydoni (Identification) 
tarmoqlararo deytagrammalar fragmentlarini yig‗ish uchun mo‗ljallangan. Bayroq 
(Flag) maydoni deytagrammalarni fragmentatsiyalash imkoniyatini ta‘minlaydi 
hamda fragmentatsiyadan foydalanishda deytagrammaning so‗nggi fragmentini 
identifikatsiyalash imkonini beradi. «Flaglar» maydonining 0 biti zahirada bo‗lib, 1 
esa paketlarni fragmentatsiyasini boshqarish uchun xizmat qiladi (0 — 
fragmentatsiyalash ruxsat etiladi; 1 — taqiqlanadi), 2 biti mazkur fragment 
so‗nggisi yoki so‗nggisi emasligini aniqlaydi (0- so‗nggi fragment; 1 — davomini 
kutmoq lozim).