Valyuta kursi va uning turlari. Valyuta kurslari tushunchasi va turlari. Milliy valyutalarni chet elga almashtirishni tashkil etish modellari

VALYUTALAR TURLARI. VALYUTA KURSI VA UNING TURLARI.

Pul birligi   (Ingliz valyutasi) - tovarlarning qiymatini o'lchash uchun ishlatiladigan mamlakatning pul birligi.

Valyuta tasnifi.

1.    Tegishli bo'lish tamoyiliga muvofiq.

Valyutani har xil turlarga bo'lish mumkin mulkchilik asosida:

milliy valyuta;

xorijiy valyuta;

xalqaro (mintaqaviy) valyuta;

zaxira valyutasi;

Zaxira (kalit) valyuta   (zaxira valyutasi) - bu boshqa davlatlarning markaziy banklari tashqi savdo operatsiyalari va chet el investitsiyalari bo'yicha xalqaro to'lovlar uchun zaxiralarni yig'ib, saqlaydigan chet el valyutasi.

Dastlab funt sterling zaxira valyutasi sifatida xizmat qildi va xalqaro to'lovlarda dominant rol o'ynadi. Bretton-Vudsda (AQSh, 1944) o'tkazilgan konferentsiya qarorlari bilan funt sterling bilan bir qatorda AQSh dollari xalqaro hisob-kitoblarda ustun mavqeni egallab turgan xalqaro to'lov va zaxira valyutasi sifatida ishlatila boshlandi. Zaxira valyutasiga shuningdek nemis brendi, shveytsariya franki, yapon iyeni kiradi.

Zaxira valyutasi - bu mos keladigan milliy valyutaning konvertatsiya qilinishi, uning kursining etarlicha barqarorligi, boshqa davlatlarda va xalqaro valyutada ushbu valyutadan foydalanish uchun qulay huquqiy rejim. Valyuta zaxira sifatida foydalaniladigan, tashqi qarz olish, tovarlarni import qilishda ma'lum imtiyozlarga ega bo'lgan davlatlar tashqi iqtisodiy kengayishni amalga oshirish uchun imtiyozli shartlarga ega.

Xalqaro valyutashu jumladan mintaqaviy valyutalar, xalqaro uyushmalar, xalqaro jamg'armalar yoki mintaqaviy ittifoqlarning a'zolari o'rtasidagi hisob-kitoblarda foydalaniladi.

2.   Qo'llanish doirasi va usullari bo'yicha.

Valyuta tasnifi uchun yana bir asos bu qo'llash doirasi va usuli,   qaysi valyutaning erkin almashtiriladigan, qisman konvertatsiya qilinadigan va almashtirilmaydigan bo'linganiga qarab.

Erkin almashtiriladigan valyuta - (inglizcha qattiq valyuta) - erkin va muddatsiz boshqa valyutalar va xalqaro to'lov vositalariga har qanday shaklda va barcha turdagi operatsiyalarda erkin almashtiriladigan pul birliklari.

Oltin standarti davrida erkin oltinga almashtirilishi mumkin bo'lgan valyuta avtomatik ravishda konvertatsiya qilinadigan bo'ldi. 70-yillarning boshlarida barcha valyutalarning oltin tarkibi va ularning oltin tengliklari bekor qilinganidan so'ng, konvertatsiya deganda erkin sotilishi va sotib olinishi, mavjud kurs bo'yicha almashinuvi, har xil moliyaviy aktivlarni yaratishda ishlatilishi tushuniladi.

Xalqaro valyuta jamg'armasi mamlakatning valyutasini erkin almashtiriladigan valyuta sifatida qabul qiladi va undan foydalanishga rozi bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, erkin almashtiriladigan valyuta xalqaro va bank operatsiyalarining barcha turlarida, ham rezidentlar tomonidan ishlatilishi mumkin.

Erkin almashtiriladigan valyutaning amalda amal qilishi har qanday valyuta cheklovlari yo'qligini anglatadi.

Valyutani konvertatsiya qilish darajasi bevosita mamlakatning iqtisodiy salohiyatiga, uning tashqi iqtisodiy faoliyati darajasiga, ichki pul muomalasining barqarorligiga, milliy tovar va pul bozorlari va kapital bozorlarining rivojlanish darajasiga bog'liq. Bundan tashqari, konvertatsiyani ta'minlashning zaruriy sharti - bu mamlakat markaziy bankining milliy valyutasini AQSh dollariga yoki chet el valyutasining har qanday savatiga nisbatan maqbul darajada ushlab turish uchun valyuta interventsiyalarida doimiy ishtirok etishi.

Qisman konvertatsiya qilinadigan valyuta (inglizcha qisman konvertatsiya qilinadigan valyuta) - bu muayyan egalar, shuningdek almashinuv operatsiyalarining ayrim turlari uchun ko'proq yoki kamroq cheklangan davlatlarning milliy valyutasi. Ushbu valyuta turi faqat ba'zi xorijiy valyutalarga almashtiriladi va barcha tashqi savdo operatsiyalarida qo'llanilmaydi. Ushbu guruhga rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarning valyutalari kiradi. Konvertatsiya darajasi davlat tomonidan maxsus qonun hujjatlarida belgilanadi. Qonunda milliy valyutani almashtirish mumkin bo'lgan xorijiy valyutalarning tartibi va ro'yxati, shuningdek bunday almashtirishning miqdoriy ifodasi, valyuta bozorlarida valyuta sotib olish va sotishga yo'l qo'yiladi, bunday operatsiyalar sub'ektlari doirasi ko'rsatiladi. Qonunda shuningdek, valyuta operatsiyalarini cheklash darajasi va darajasi, ularni amalga oshirish shartlari va tartibi tartibga solinadi. Birinchidan, bu tashqi savdo operatsiyalari, xorijiy valyutani sotib olish va sotish, valyuta hisobvaraqlarini ochish va boshqalarga tegishli.

Shaxslar doirasi va valyutadan foydalanish bilan bog'liq operatsiyalarning kengligiga qarab tashqi konvertatsiya tushunchasi ham alohida ajralib turadi, bu faqat xorijiy jismoniy va yuridik shaxslarga tegishli bo'lib, faqat joriy hisob-kitoblarda qo'llaniladi.

Shuningdek, milliy valyutaning ichki konvertatsiyasi tushunchasi mavjud bo'lib, bu mamlakat fuqarolari va tashkilotlari uchun milliy valyuta uchun xorijiy valyutani sotib olish va tashqi savdo operatsiyalarini cheklovlarsiz to'lash imkoniyatini anglatadi. Xorijiy valyutaga kuchli investitsiyalarsiz, ayniqsa amalga oshirishning dastlabki bosqichida, ichki konvertatsiyani amalga oshirish mumkin emas. Masalan, Polsha zlotiyasining ichki konvertatsiyasini joriy qilish uchun muhim valyuta yordami ko'rsatildi.

Konvertatsiya qilinmaydigan valyuta - bu bitta mamlakat ichida ishlaydigan va boshqa xorijiy valyutalarga almashtirilishi mumkin bo'lmagan milliy valyuta. Yopiq valyutalar qatoriga xorijiy valyutani sotib olish va sotishda, milliy va chet el valyutasini olib kirishda va olib chiqishda har xil cheklovlar va taqiqlar qo'yadigan, shuningdek, valyutani tartibga solishning boshqa choralarini qo'llaydigan mamlakatlarning valyutalari kiradi. Valyuta cheklovlarining asosiy sabablari valyuta etishmasligi, tashqi qarzga bosim va to'lov balansining qiyin ahvolidir. Ta'kidlash joizki, Xalqaro valyuta jamg'armasining aksariyat mamlakatlarida ba'zi valyuta cheklovlari keng tarqalgan bo'lib, birinchi navbatda joriy operatsiyalar bo'yicha xalqaro hisob-kitoblar, shuningdek investitsiyalarning harakati bilan bog'liq. Yaqinda XVFga a'zo bo'lgan mamlakatlarda valyuta cheklovlari yanada keng qo'llaniladi. Bu birinchi navbatda Sharqiy Evropa, MDH mamlakatlari. Ushbu mamlakatlarda valyuta cheklovlari asta-sekin kamayib boradi, chunki ular bozor munosabatlariga kirishadi va valyutani tartibga solish va o'tish sohasida iqtisodiy vositalardan, avvalo ichki, keyin esa milliy valyutaning umumiy konvertatsiyasidan yanada moslashuvchan va samarali foydalanishadi.

3.   Valyutaning funktsional roli bo'yicha.

Valyuta operatsiyalarini amalga oshirishda ushbu operatsiyalarda ishlatiladigan muayyan valyutaning mavqei va funktsional rolini tavsiflovchi muayyan atamalarni ajratib ko'rsatish zarurati tug'ildi. Shu nuqtai nazardan, valyuta munosabatlarida quyidagi atamalar qo'llaniladi: narx valyutasi, to'lov valyutasi, kredit valyutasi, kreditni to'lash valyutasi, veksel valyutasi, kliring valyutasi   va boshq.