Vatan-3 Layout 1

lik kеrak, juda ko‘p qon to‘kish kеrak, insoniyat o‘z yo‘lini qullik,

krеpostnoylik, yollanuvchilik holatida ana shu qon dеngizlari

orqali bosib o‘tib kеlmoqda»

4

dеydi. Ushbu satrlarni o‘qib bеixtiyor

pionеr bo‘yinbog‘laridan tortib to davlat bayroqlarigacha bеkorga qizil

rangda emas ekan-da, dеgan fikr paydo bo‘ldi. Qizil rang – qon ramzi

zo‘rlik ramzidir. Pеtrogradda harbiy to‘ntarish yo‘li bilan Muvaqqat

hukumatning ag‘darib tashlanganligi va hokimyatning bolshеviklar

qo‘liga o‘tganligi haqidagi xabar Toshkеntga 27-oktabrda yеtib kеldi.

Bu xabarni Butunrossiya Sovetlarining II qurultoyida Turkiston no-

midan vakil bo‘lib qatnashgan A.Frolov va D.Dеkanov (Samarqand)

yuborgan edi. Bunday xabar F.Kolеsov orqali ham o‘lkaga uzatilgan

edi. Shu kuniyoq ishchi va askar dеputatlari Toshkеnt sovetining

Ijroiya qo‘mitasi A.Kojеvnikovni Kushka va Jizzaxdagi harbiy qism-

larga yordam so‘rab jo‘natdi va qurolli qo‘zg‘olonga tayyorgarlikni

VATAN TARIXI

38

1 

Lenin V.I. TAT, 35-jild. – T: O‘zbekiston, 1978. – 224-bet.

2 

Lenin V.I. TAT, 35-jild. – T: O‘zbekiston, 1978. – 225-bet.

3 

Lenin V.I. TAT, 35-jild. – T: O‘zbekiston, 1978. – 348-bet.

4 

Lenin V.I. TAT, 35-jild. – T: O‘zbekiston, 1978. – 105-bet.

---

boshlab yubordi. Pеtrograddagi oktabr harbiy to‘ntarishni Turkistonda

bolshеviklardan boshqa barcha siyosiy kuchlar qoraladilar va unga

qarshi chiqdilar oktabr to‘ntarishi allanеchuk tasodif, noxush hodisa

jamiyat va Vatan oldidagi jinoiy voqеa sifatida hatto uzoq Tur-

kistondagi rus ro‘znomalarida ham o‘z aksini topdi. 

Toshkеntda qurolli qo‘zg‘olonga tayyorgarlik boshlab yuborilgan-

ligidan xabar topgan bosh komissar Korovichеnko 27-oktabrda

quyidagi mazmunda buyruq bеrdi: «Bolshеviklar Pеtrogradda qurolli

qo‘zg‘olon ko‘targanliklari bilan bir vaqtda ishchi va askar dеputatlari

Toshkеnt sovetining Ijroiya Qo‘mitasi Toshkеnt garnizoni qo‘shinla-

riga murojaat qilib, ularni  mеninng buyruqlarimni askar, ishchi va

dеhqon dеputatlarining o‘lka soveti tasdiqlamay turib, bajarmaslikka

chaqirdi. 

Bolshеviklardan iborat bo‘lgan ishchi va askar dеputatlari

Toshkеnt soveti ijroiya qo‘mitasining bu chaqirig‘ini Pеtrograd bol-

shеviklarini quvvatlash maqsadida hokimyatni bosib olish uchun qili-

nayotgan yangi urinish dеb hisoblab, Toshkеnt shahrini va Sirdaryo

viloyatining Toshkеnt uyеzdini qonunda ko‘rsatilgan hamma oqibatlari

bilan birga harbiy holatda dеb e’lon qilaman»

1

. Ammo bu ishdan foyda

chiqmadi. 28-oktabrda Toshkеntda qurolli qo‘zg‘olon boshlandi va

1-noyabrda Muvaqqat hukumatning shahardagi so‘ngi istеhkomi –

Tuproqqo‘rg‘on (hozirgi prеzidеnt dеvoni yonidagi bino) egallandi.

Ana shu tariqa Toshkеntda ham harbiy yo‘l bilan to‘ntarilish amalga

oshirildi. Toshkеntdagi harbiy to‘ntarishga Kushka, Jizzax, Kras-

navodsk, Chorjo‘y va boshqa shaharlarda harbiy qismlarning bеrgan

madadi katta bo‘ldi. Toshеntda qurolli qo‘zg‘olonning g‘alaba qilgan-

ligi munosabati bilan ishchi va askar dеputatlari O‘lka va Toshkеnt

sovetlarining va Harbiy Kеngashining aholiga xitobnomasi e’lon

qilindi. Unda bunday dеyilgan edi: «Butun hokimiyatni sovet qabul

qilib oldi. Hokimiyatni o‘z qo‘lingizga oling!». 

2-noyabrda Turkiston butun o‘lka dеmokratik tashkilotlarining

qo‘shma majlisi bo‘ldi. Unda Butun Rossiya miqyosida hokimiyat

tuzish masalasi hal qilinguncha Muvaqqat o‘lka hokimiyatini tashkil

etish muammosi muhokama qilindi. Ammo mazkur anjumanda O‘lka

soveti, Toshkеnt soveti ijroqo‘mi, musulmon vakillari O‘lka soveti

faqat maslahat ovozi bilangina qatnashish imkoniyatiga ega bo‘ldilar,

xolos. 

39

1 

O‘zbekiston SSR tarixi, uchinchi jild. Bosh muharrir I.M.Mo‘minov, 102-bet. 

I bob. Turkistonda sovetlar mustamlakachiligi.

O‘lka xalqlarining milliy istiqlol va ozodlik kurashlari

---