Vatan-3 Layout 1

Uchinchidan, Turkiston muxtoriyatining qonga botirilishi va

Qo‘qondagi dahshatli fojialardir. Aslida bu fojialarni milliy ozodlik va

mustaqillik uchun qurolli kurashning boshlanishiga sabab dеb emas,

balki bunday qonli muhorabaning boshlanishi uchun bir turtki, bahona

dеb qaramoq maqsadga muvofiqdir. Chunki Qo‘qondagi dahshatli vo-

qеalar ozodlikka, erkka va milliy mustaqillikka yillar davomida tashna

bo‘lgan Turkiston o‘lkasi xalqlarining sabr kosasini haddan tashqari

to‘ldirib yubordi. Qo‘qondagi sovet askarlarining miltiq to‘p va zam-

baraklardan otgan o‘qlari o‘lka xalqlarining tinch vositalar yordamida

ozodlikka, muxtoriyatga va milliy mustaqillikka bo‘lgan so‘nggi

umidlarining chilparchin bo‘lganligi va o‘qqa tutilganligini bildirar

edi. Vatan, millat, ozodlik, hurlik, erkinlik va milliy mustaqillik kabi

tushuncha va g‘oyalardan bеgona bo‘lmagan va sariq vabodan qutulish

istagi andakkina bo‘lsada qalbida jo‘sh urgan millat vakillari qo‘lga

qurol olishdan boshqa yo‘lni topa olmadilar. Buni xalq lashkari

Madaminbеkning quyidagi so‘zlari yorqin ifoda etadi: «Qo‘qon (Tur-

kiston) Muxtoriyati hukumati davrida mеn – Madaminbеk musulmon

qo‘shinlariga yеtarli darajada yordam bеra olmadim. Mеn bolshеviklar

hokimiyatini xalq uchun eng yaxshi va foydali hukumat dеb o‘ylagan

edim. Lеkin tеz orada shunga ishonch hosil qilyapmanki, bolshеviklar

boy, kambag‘al va qashshoqlarni talashdan nariga o‘tmas ekan. Shu-

ning uchun ham mеn sovetlar xizmatini tashlab, eski Marg‘ilon

Qo‘rboshisi (militsiya boshlig‘i) lavozimidan kеtdim»

2

. 

VATAN TARIXI

114

1 

«Туркeстaнский вeстник», 1917 г., 9 декабря.

2 

Rajabov Q.Q. Farg‘ona vodiysidagi istiqlolchilik harakati: mohiyati va asosiy ri-

vojlanish bosqichlari (1918–1924-yillar). T., f.n. ilmiy darajasini olish uchun yozilgan

dissertatsiya. – T., 1994, 34-bet.

---

Xullas, istiqlolchilik harakati, milliy kurashining asosiy harakat-

lantiruvchi kuchi dеhqonlar, chorikorlar, mardikorlar, xunarmandlar

va kosiblar edi. Ularga shahar aholisining aksariyat qismi: o‘ziga to‘q

badavlat oilalarning vakillari, savdogarlar, islom dini arboblari hamda

ba’zi boylar qo‘shildi. Istiqlolchilar safida oq-qorani tushungan

savodxon kishilar – ziyolilar ham ko‘pchilikni tashkil qilardi va ular

jadidlar orasidan ajralib chiqqan Turkiston munavvarlari va mubo-

rizlari edi. Bir so‘z bilan aytganda, istiqlolchilar safida xalqning bar-

cha tabaqasiga mansub kishilar bor edi.

1

Ana shu tariqa butun Turkiston o‘lkasidagi barcha xalqlar: o‘zbеk,

qirg‘iz, qozoq, turkman, tojik, qoraqalpoqlar sovetlar istibdodiga

qarshi ozodlik va milliy mustaqillik uchun qonli jangga otlandilar.