Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

6. 2. Ijti moi y me nej ment mua mmol ari. 
Ijti moi y menej ment mua mmol ari ni o`rgani shda quyi dagi yondashuvl ar 
far ql anadi:
- ani q - t ari xi y.  Bu ijti moi y boshqar uv munosabatl ari ni ul ar ga t a`sir 
qil uvchi o mill ar t a`siri da o`zgarish va rivoj -l ani sh xol ati da bo`l gan j arayonl ar 
sifati da o`r gani shga imkon beradi; 
- maj muavi y.  Bu boshqar uv munosabatl arini o`r gani shda i qtisodi y, huquqi y, 
ijti moi y - psi xol ogi k va boshqar uv muno-sabatl ari t axlili ga boshqa yondashuvl ar 
o` zar o al oqadorli gi ni nazar da t ut adi; 
- ji hatli.  Bu bir or bir mahsus f an (falsafa, si yosi y i qtisod, sot si ol ogi ya, 
psi xol ogi ya va h. k.) t omoni dan mahsus tadqi qot qili nadi gan munosabatl ar osti da 
na moyon bo`l adi gan boshqar uv munosabatl ari ni ng bir t o moni, bir xususi yati ni 
o`r gani shga i mkon beradi; 
- tizi mli.  Bu ha m boshqar uvchi, ha m boshqaril uvchi ti zi m- chalar ni u mu mi y 
ma qsadli el e mentl ar bil an birl ashgan yagona maj mua sifati da qarashga, ti zi mn mng 
xususi yatl ari, uni ng ichki va t ashqi al oqal ari ni ani ql ashga i mkon beradi.
Ijti moi y 
menej ment ni ng sa mar ali usull ari ga 
modell ash-tirish (t urli 
ko`ri nishdagi modellar qo`ll anil adi: fi zi k, gr afi k, mat e mati k va boshqal ar), t ajri ba-
sot si ol ogi k va psi xologi k (so`r ovl ar, t estl ar, kuzat uvl ar va boshqal ar), shuni ngdek, 
i qti-sodi y-ijti moi y usull ar ( dast url ash, o` yi nl ar nazari yasi, axbor ot nazari yasi va 
boshqal ar) kiradi. 
 
6. 3. Ijti moi y me nej ment ni ng asosi y qonunl ari. 
Ijti moi y boshqaruv qonunl ari tizi mida i nsonl ar hoxishi ga bog’li q bo`l magan
ijti moi y va i qtisodi y qonunl ar et akchi rol’ o`ynaydi. Ul arni ng harakati faqat 
oda ml ar faoli yati da na moyon bo`l adi. Boshqar uvchi ti zi m oda ml ar mehnati ni 
birl ash-tiri b, maqsadni ani ql ash, uni a mal ga oshirish yo`ll ari ni qi dirish, erishil gan 
natij al ar ni bahol ashda na moyon bo`l adi gan ijti moi y va i qtisodi y qonunl ar 
tal abl ari ga qat`i y ri oya qilishi kerak. Masalan, asosi y ijti moi y qonunl ar ga ijti moi y 
ri vojl ani sh qonunl ari, ijti moi y stratifi katsi ya qonunl ari va boshqal ar kiradi. 

---

40 
«Qonun» t ushunchasi ha m, «qonuni yat » t ushunchasi t egishli bo`l gan gur uhga 
kiradi. Ha m qonun, ha m qonuni yatl ar o`r ganil ayot gan hodi sal ar o`rt asi dagi 
u mu mi y va kerakli al oqal arni o`rnat adi. Menej ment nazari yasi da «qonuni yat » 
t ushunchasi qonunni ng nazari y t adqi qot boshi dagi dastl abki shakli sifati da 
qar al adi. 
Ijti moi y menej ment ning asosi y qonunl ari ga quyi dagil ar kiradi: 
- ja mi yat ri vojl ani shini ng madani y, si yosi y va i qtisodi y o mill ar bil an 
shartl ashtiril gan ijti moi y boshqar uv ti zi mini ng birli gi. Bu uzl uksi z boshqar uv 
munosabatl ari zanjiri da menej ment ni ng asosi y f unkt si ya va usl ubl ari 
qorish masi da na moyon bo`l adi; 
- ijti moi y ti zi mni ng boshqar uvchi va boshqaril uvchi ti zi m- chal ari ni sbati. Bu s hu 
tizi mchal ar ni ng sa marali a mal ga oshi shi ni t a` mi nl ash maqsadi da ul ar orasi dagi 
oqil ona nisbat ni nazarda t ut adi; 
- ijti moi y boshqar uv f unkt si yal ari mar kazl ashuvi da opti mal
munosabat. 
Bos hqar uvni ng mar kazl ashi sh daraj asi j ami yat ri vojl ani shi j arayoni da o` zgar adi 
va bu o` zgarish ijtimoi y boshqar uv qonuni hi sobl anadi. Jami yat ri vojl ani -
shi ni ng har bir bosqichi uchun mar kazl ashi shni ng o` z maqbul dar aj asi bo`lishi 
ker ak;
- aholi t urli qatl a mlari ni ng ijti moi y boshqar uv, uni ng sa mar adorli gi va 
ma` suli yati ni oshirishda i shtirok etishi. CHunki moddi y va ma` navi y 
ne` matl ar ni ng j a mi yat ishl ab chi qa-rishi aholi ehti yojl ari ni qondi rish maqsadi ga 
bo` ysundiril gan.
Ijti moi y menej ment t a moyill ari deganda j a mi yat da o`r natil gan ijti moi y 
shar oitlar da boshqaruv or ganl ari rahbarlik qil adi gan qonunl ar, asosi y hol atl ar va 
xul q me` yorl ari t ushunil adi. Ul ar ijti moi y boshqar uv ti zi mi, t uzil masi, j arayoni va 
me xani z mi ga t al abl arni qo` yadi. Xususan, ijti moi y boshqar uv t a moyill ari - bu 
boshqar uv munosabatl ari ri voj-l anishi qonunl ari ni aks ettiruvchi rahbarli k 
g’ oyal ari. Ta mo- yillar, qonunl ar va qonuni yatlar o`zaro al oqasini quyi dagi ket ma-
ketli kda ko`rish mumki n: ijti moi y ri vojlani sh qonunl ari - ijtimoi y ri vojl ani shni ng 
mos davr dagi ijti moi y qonunl ar - ijti moi y boshqar uv qonun va qonuni yatl ari - 
ijti moi y boshqar uv t a moyill ari. Ijti moi y boshqar uv t a moyillari va usull ari 
o`rt asi dagi far q shundaki, boshqar uv t a moyillari t anl an maydi, ularga a mal qili nadi. 
Ta moyil usull ar ti zimi ni shakll antirish va har bir usul ni al ohi da t anl ab olish 
i mkoni ni beradi. 
Shunday qili b, ijti moi y menej ment ta moyillari quyi dagi cha bo`lishi kerak:
 Ja mi yat ri vojlanish qonunl ari, uni ng ijti moi y qonunl ari va menej ment 
qonunl ari da asosl angan bo`lishi; 
 Ijti moi y menej ment maqsadl ari ga mos kelishi, menej- ment ni ng asosi y 
xususi yatl ari, al oqa va munosabatl ari ni aks ettirishi; 
 Ijti moi y boshqar uv jarayonl ari ni ng vaqti nchali k va hududi y jixatlari ni hisobga 
olishi; 
 Huquqi y ras mi yli kka ega bo`lishi, ya` ni t urli me`yori y xujj atlarda 
must ahka ml angan bo`lishi. 
Ijti moi y menej ment ning asosi y t a moyill ari quyi dagil ar: 

---

41 
 qar or qabul qilishda birli k va uni muhoka ma qilishda ja moavi ylik ta moyili; 
 davl at - ma` muri y, ho`j ali k va ijti moi y - madani y menej ment ni ng birda mli k 
ta moyili; 
 soha va hududi y ijti moi y boshqaruvni ng aral ashma t a moyili; 
 ijti moi y boshqaruvni il miyli gi ta moyili; 
 ijti moi y boshqaruvni bashorat qilish ta moyili; 
 mehnat ni rag’batlantirish ta moyili;
 ijti moi y boshqaruv natijalari uchun ma`suli yat ta moyili; 
 kadrl arni oqil ona tanlash, ularni tayyorl ash, joyl ashti-rish va ishlatish ta moyili; 
 boshqar uvni ng teja mkorli k va sa maradoodi y ti moyili; 
 tizi mlili k ta moyili; 
 ierarxili k ta moyili; 
 zaruri y t urli-t umanli k ta moyili; 
 qayt ma al oqani ng maj buri yli gi ta moyili. 
Bos hqar uvni ng bu t amoyill ari ijti moi y boshqar uv va j a mi yat jarayonl ari ni ng 
ri vojl ani shi natijasi da o` zgari b bor adi. Ijtimoi y boshqar uvni ng ta moyill ari but unl ay 
yo` qoli b ket maydi, chunki bu t a moyill ar me nej ment ta moyill ari bilan ifodal anadi.