Вазирлиги тошкент кимё технология институти

3.3. Буюртмаларнинг жисмоний тақсимланиши ва маҳсулотлар келтириш 
устидан назорат 

Буюртмаларни тайёрлаш ва физик тақсимлаш - логистиканинг вазифаси саналади.

Моддий-техника таъминоти ҳаракатида унинг улуши транспорт ва заҳиралар улушига
нисбатан камдир. Шунга қарамай, мазкур вазифанинг аҳамияти шуниси билан муҳимки,
айнан шу вазифа тақсимлаш каналлари бўйича маҳсулотларнинг самарали ҳаракатини
таъминлайди. Буюртмани тайёрлаш физик тақсимлашда асосий вазифа ҳисобланади. (2-
жадвал). Турли доираларда мазкур вазифанинг амалга оширилишини кўриб чиқамиз. (7,8,9-
чизма).
қайтариш
воситачилар
бевосита юк жўнатиш 1
2
Ишлаб-чиқариш
Тайёр маҳсулот
Кам-кўстини
Истеъмол
жараёни
заҳираси
ишлаш
омбори
1
1
2
Бевосита юк жўнатиш
Истеъмолчи бошқа
корхонага қайтариш
1- Сараланмаган йирик юклар ҳамжи.
2 - Сараланган юклар.
7-чизма. Физик тақсимлаш каналлари бўйича маҳсулотларнинг тўлиқ жўнатилиши

---

---

24
3-жадвал 

Буюртмаларни бажаришнинг умумий чизмаси 
Буюртмани олиш Буюртмани бажариш
ва уни тўплаш
Омборда йўқ товарларнинг
хариди учун қўшимча
фаолият
Мол етказиб
бериш
Консолидация
Транспорт
накладнойлари ни
тайерлаш
Омбори мавжуд бўлмаган
товарлар сотиб олиш
Омбордан юк
жўнатиш
Буюртмани
омборга жўнатиш
Қарзни тўлаш,
шикоятни ҳал қилиш.
Буюртмаларни
омборларда тўплаш
Маҳсулот етказиб берувчи
Заводларнинг ишлаб
Буюртма
чиқариш қуввати
учун ишлаб
Ишлаб
Тайёр
Ишлаб Ишлаб
чиқариш
чиқариш маҳсулот
чиқариш чиқариш
жараёни заҳираси
омбори жараёни Заҳира учун
ишлаб
чиқариш
Маҳсулотни қайтариш
Буюртмаларни етказиб бериш
8-чизма. Товар ва молларнинг ишлаб-чиқариш каналларига тўлиқ тарзда жўнатилиши.
Маҳсулотларни ишлаб-чиқариш режасига мувофиқ жўнатиш
Чизмадан кўриниб турибдики, товар ишлаб чиқарувчилар асосан 2 турдаги
истеъмолчиларга: истеъмолчиларга ва маҳсулотларни таклиф қилувчи воситачиларларга дуч
келадилар.
Якуний маҳсулот истеъмолчилари, маълумки, кичик тўпламдаги юқори сифатли
маҳсулотларни сотиб олишга интиладилар. Воситачилар эса катта тўпламдаги товарларни
харид қиладилар. Амалиётда корхоналар маҳсулот сотишининг 1-йўлидан ҳам, 2-йўлидан
ҳам фойдаланадилар. Бунда истеъмолчиларга юк жўнатишнинг 3 асосий турини кўриш
мумкин: 1) Завод заҳираларидан бевосита юк жўнатиш; 2) 2.Ишлаб чиқариш тармоғидан
бевосита юк жўнатиш; 3) Омбор орқали юк жўнатиш. Юк жўнатишнинг қайси тактикасини
танлаш сотилаётган маҳсулот ҳажмига боғлиқдир. Агар товарлар тўплами етарли даражада
катта бўлса, у ҳолда бевосита завод заҳирларидан ёки ишлаб чиқариш тармоғидан товарлар
жўнатилади.
Тақсимлаш назорати логистикани функционаллаштириш ва самарадорлигини
бошқариш воситаси сифатида бўлиши 9-чизмада кўрсатилган.

---

---

25
Ташқи муҳит таъсири

Кириш:
Логистика тизими
Чиқиш:
заҳиралар, сақланган
(стратегия ва истеъмолчиларга
товарларни етказиб
сиёсати)
хизмат кўрсатиш
бериш
Тақсимлашни назорат қилиш
Камчиликларни бартараф
Функционаллаштириши
қилиш тадбирлари
андоазалари
9-чизма. Тақсимлаш назорати логитикаси функционаллаштириш ва самарадорлигини
бошқариш воситаси сифатида бўлиши 8 ёки 9 чизмада кўрсатилган.
Қоида бўйича хомашёни тўплаш йирик ҳажмдаги таъминотлар билан ажратиб
олинади. Фақатгина катта ҳажмдаги хомашёлар ва керак бўлмайдиган ишлаб чиқаришлар
бундан мустаснодир. Маҳсулотлар тайёрловчи саноатда маҳсулотларни бевосита тўғри
етказиб бериш афзал кўрилади. Бироқ, тайёр маҳсулотлар кичик тўпламда истеъмолчиларга
жўнатилаётган бўлса, у ҳолда тақсимотни омбор орқали ажратиб олиш самаралироқ
ҳисобланади.
Агар аниқ истеъмолчилар учун юклаб жўнатилаётган товарни бевосита етказиб бериш
энг қулай даражада бўлмаса, у ҳолда омбор орқали таъминлаш тизими қўлланилади. Бу эса
ўз навбатида тақсимлаш бўйича харажатлар камайишига ва хизматни яхшилашга олиб
келади. Бундай омборлар истеъмолчиларга бир қатор хизматлар кўрсатадилар. Фаолияти
мазмунига кўра, улар заҳираларни тўпловчи ва истеъмолчиларни муайян даражадаги
хизматлар билан таъминловчи тақсимот марказларига айланадилар.
Лекин тақсимот каналларига маҳсулотларнинг жўнатилиши уларнинг истеъмолчи
тамонидан қабул қилиб олиниш вақти билан доимо ҳам тугамайди. Маҳсулотнинг бир қисми
ҳар хил сабабларга кўра қайтарилиши мумкин. Масалан, маҳсулотларнинг ёмон аҳволда
етказиб берилиши оқибатида унинг шикастланиши, нотўғри тамғаланиши, тақсимот
услубининг мос келмаслиги ёки талабнинг ўзгариши ва бошқалар. Ҳар қандай ҳолда ҳам
қайтарилган маҳсулотларни қабул қилиш ва жойлаштириш, уларни тузатишга юбориш физик
тақсимот вазифаси ҳисобланади.
Маҳсулотларни қайтариш жараёни миқёси ва уларнинг самарадорлиги маҳсулот ва
тақсимот каналларига боғлиқдир. Қайтарилган саноат товарларини тўғри ва қисқа
тақсимлаш каналлари орқали ажратиб олиш мураккаб тақсимот каналлари орқали
тақсимланадиган маҳсулотларга қараганда осон ҳал қилинади.
Қайтарилган товарлар масаласида уларни ишлаб чиқарувчининг омборларига
жойлаштириш асосий босқич саналади.
Қайтарилган маҳсулотларни жойлаштириш механизмининг хизмати счетлар,
накладнойлар тўлови, маҳсулотларни кўчириш, таъмирлашни таъминловчи истеъмолчи ва
ишлаб чиқарувчи ўртасида бевосита алоқаларни ўрнатиш билан белгиланади. Моддий
таъминотнинг бошқаруви физик тақсимлашнинг ўзига хос акси хисобланади. Логистиканинг
мазкур вазифаси маҳсулотнинг ишлаб чиқарувчига жўнатилишига ёрдам беради.
Ишлаб чиқарувчининг талаблари буюртмаларга ўтказилади. Харидлар бўйича вакил
фирманинг асосий параметрлари (нархлар, етказиб бериш сифати) бўйича талабларини
қондирувчи мол етказиб берувчиларни танлайди.
Шу сабабли тақсимланишнинг тактик назорати тузилади (10-чизма)

---

---

26
10-чизма. Тақсимлашнинг тактик назорати