Vi bob. Iste'mol, jamg'arish va investitsiya funksiyalari

VI BOB. ISTE'MOL, JAMG'ARISH VA INVESTITSIYA FUNKSIYALARI
6.1. Iste'mol va jamg'arish, ularning grafiklari va funksiyalari
Milliy mahsulot (YaMM, YalM, MD) iste'mol va jamg'arma uchun ishlatiladi.
Iste'mol (C) - bu odamlarning moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish uchun tovarlar va xizmatlardan individual va birgalikda foydalanish. Qiymat nuqtai nazaridan aytganda, bu aholi hayotiy uchun muhim mahsulotlar va xizmatlarni sotib olishga sarflagan mablag'lari miqdoridir.
Iste'mol ishlab chiqarish va shaxsiy iste'molga bo'linadi.
Ishlab chiqarish iste'moli - bu ishlab chiqarish va ijtimoiy faoliyat jarayonida firmalar, tadbirkorlar, davlat tomonidan ishlab chiqarish omillari, tovarlar va xizmatlardan (uskunalar, dastgohlar, mashinalar va boshqalar) foydalanish.
Shaxsiy iste'mol - bu aholining oziq-ovqat mahsulotlari, kiyimkechak buyumlari, poyabzal, uy-joy, transport vositalari va boshqalardagi iste'molidir. Ushbu tovarlar va xizmatlar iste'molchilarning xulq-atvorini shakllantiradi.
Jamg'arma (S) - bu kechiktirilgan iste'mol yoki hozirgi vaqtda iste'mol qilinmaydigan daromadning bir qismidir. Jamg'arma ham firmalar, ham uy xo'jaliklari tomonidan amalga oshiriladi. Firmalar ishlab chiqarishni kengaytirish va foydani ko'paytirish uchun tejashadi. Uy xo'jaliklari bir necha sabablarga ko'ra tejashadi: qarilikni ta'minlash, boylikni bolalarga o'tkazish, ko'chmas mulk va uzoq muddat foydalanishga mo'ljallangan mollarni sotib olish uchun mablag' to'plash va boshqa sabablar.
Makroiqtisodiyot darajada iste'molchilar tanlovi iqtisodiy subyektlarning qarorlariga, ularning daromadlarini qanday tasarruf etishiga bog'liq, ya'ni bugungi kunda qancha mablag 'sarflash va kelajak uchun qancha mablag' to 'plash.
Iste'molchilar tanlovi bo'yicha barcha konsepsiyalarni ikki guruhga bo'lish mumkin:

• 
  daromad miqdori ekzogen parameter sifatida nomayon buladi (J. M. Keyns, F. Modigliani, M. Fridman modellari);
  
• 
  daromad miqdori endogen parameter sifatida nomayon buladi (neoklassik model).
  

J.M.Keyns iste'mol qilish kontseptsiyasida mutlaq daromad gipotezasidan kelib chiqqan. U subyektlar o'zlarining iste'mollarini hozirgi daromadlariga qarab shakllantirishlariga e'tibor qaratdi.Uy xo'jaliklari tasarrufidagi daromadning iste'mol qilinmasdan qolgan qismi ularning jamg'armalarini tashkil etadi. Klassik maktab vakillari jamg'arish hajmi foz stavkasining funksiyasi deb qarashsa, J.M. Keyns uy xo'jaliklarining iste'mol xarajatlari va jamg'arishlari hajmini belgilovchi asosiy omil ularning ishlab chiqarishda ishtirok etishdan olingan daromadlari deb hisoblaydi. Yanada aniqlik kiritsak iste'mol va jamg'arish hajmini belgilovchi asosiy omil uy xo'jaliklarining ishlab topgan daromadlari, Olgan transfert to'lovlari va to'lagan soliqlari bilan belgilanadigan tasarrufidagi daromadi (DI — disposable income, yoki Yd ) ko'rsatkichidir. Makroiqtisodiy nazariyada iste'mol va jamg'armalar, milliy daromad yoki shaxsiy daromadlarning funksiyasi sifatida ham tadqiq qilinadi.
Iste'mol va jamg'arish o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik har xil daromadga ega bo'lgan shaxslarda bir xil emas: kam daromadga ega bo'lganlar, odatda, uning ko'proq qismini iste'mol qilib, kamroq qismini jamg'aradi, lekin daromadlari oshib borishi bilan bu nisbat jamg'arish foydasiga o'sadi.
6.1-chizma.
Iste'mol grafigi

Iste'mol grafigi ikki to'g'ri chiziq ko'rinishida berilgan. Bissektrisa ko'rinishidagi Yd =C to'g'ri chizig'ining har bir nuqtasida iste'mol va tasarrufidagi daromad hajmlari teng bo'ladi. Haqiqiy iste'mol (S) grafigi haqiqiy iste'mol va daromad teng bo'lgan nuqtada (a) bissektrisa bilan kesishadi. Bo'sag'aviy nuqtadan quyida haqiqiy iste'mol daromaddan oshiq. Bu vaziyat insonlarning qarz hisobiga hayot kechirishini bildiradi. a nuqtada yuqorida haqiqiy iste'mol daromaddan kam hamda ular o'rtasidagi farq jamg'arishni tashkil etadi. Haqiqiy iste'mol to'g'ri chizig'i iste'mol hajmini belgilovchi vertikal o'qni a nuqtada kesib o'tadi. Bu hol uy xo'jaliklari umuman daromad olmaganlarida ham ma'lum miqdorda iste'mol qilishlarini anglatadi. a nuqta esa avtonom iste'mol hajmini bildiradi.
6.2-chizma.

Keltirilgan ma'lumotlar asosida jamg'arish grafigini ham ko'rib chiqamiz (6.2-chizma).
Jamg'arish grafigi daromad bilan jamg'arish o'rtasidagi bog'liqlikni ifodalaydi. Vertikal o'qdagi har bir nuqta jamg'arma miqdorini bildiradi va daromad bilan unga muvofiq keladigan iste'mol hajmi o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi (S= Yd - S). Boshlang'ich daromad darajasida jamg'arish nolga (0) teng bo'lgan holda ixtiyordagi daromad hajmi o'sib borishi bilan uning miqdori ham oshib boradi.
Mavzuning birinchi savolida keltirilgan gepotetik ma'lumotlar va grafiklarga tayanib iste'mol funksiyasini yozamiz:
bu yerda: a — avtonom xarajatlar; Yd tasarrufidagi daromad (Yd =Y-T), bu yerda: T soliqlar; b iste 'mol hajmining tasarrufidagi daromadga bog'liqligini ifodalovchi koeffisiyent, boshqacha aytganda iste'molga chegaralangan moyillik.
AS
100
Demak, iste'mol hajmi avtonom iste'molga, tasarrufidagi daromad hajmiga va iste'mol hajmining tasarrufidagi daromad o'zgarishiga ta'sirchanligiga bog'liq.
Jamg'arish grafigini ham iste'mol grafigiga o'xshab algebraik ifodalash mumkin, ya'ni jamg'arish funksiyasi quyidagi ko'rinishga ega:
S = -a + (1 -b) Yd
Iste'mol va jamg'arish hajmiga tasarrufidagi daromad dinamikasidan tashqari quyidagi omillar, to'g'rirog'i bu omillardagi o'zgarishlar ham ta'sir ko'rsatadi:
l . Uy xo'jaliklari daromadlari.
2. Uy xo'jaliklarida to'plangan mulk hajmi.

3. 
   Baholar darajasi.
   
4. 
   Iqtisodiy kutish.
   
5. 
   Iste'molchilar qarzlari hajmi.
   
6. 
   Soliqqa tortish hajmi.
   

Dastlabki besh omil ta'sirida iste'mol va jamg'arish grafiklari o' zaro teskari tomonga siljiydi. Bu besh omil ta'sirida joriy tasarrufidagi daromad tarkibida iste'mol va jamg'arish ulushi nisbatlari o'zgaradi. Soliqqa tortish darajasining o'zgarishi ixtiyordagi daromad hajmini o'zgartirgani tufayli uning ta'sirida iste'mol va jamg'arish grafiklari bir tomonga qarab siljiydi. Iste'mol funksiyasini shuningdek aholining daromadlari hajmi va to'plagan mulki ko'lamiga ko'ra tabaqalanishi darajasi hamda aholining soni va yoshiga ko'ra tarkibiga ham bog'liqligini ko'rsatdi.
6.2. Iste'mol va jamg'arishga o'rtacha hamda chegaralangan moyillik
Makroiqtisodiy tahlil jarayonida Iste'mol va jamg' arish funksiyalarini yanada to'laroq bilish uchun iste'mol va jamg'arishga o'rtacha moyillik va chegaralangan moyillik tushunchalarini mohiyatini anglab olishimiz lozim.
Iste'molga o'rtacha moyillik deganda tasarrufidagi daromaddagi iste'mol xarajatlarining ulushi tushuniladi, ya'ni:
c
APC = 100
Yd
Bunda: APC (average propensity to consume) iste'molga o'rtacha moyillik.
Tasarrufidagi daromaddagi jamg'arish ulushini jamg'arishga o'rtacha moyillik deb ataladi, ya'ni:
S
APS 100
Yd
Bunda: APS (average propensity to saving) — jamg'armaga o'rtacha moyillik.
Soliqlar to 'langandan keyin qolgan daromadning bir qismi iste'mol qilinadi, ikkinchi qismi esa jamg'ariladi, shu tufayli ham iste'molga va jamg'arishga o'rtacha moyillik yig'indisi 100% ga yoki koeffisiyent ko'rinishda 1 ga teng:
APC + APS = 100% yoki 1
Uy xo'jaliklari tasarrufidagi daromadlarining o'sgan qismini yoki iste'mol qiladi, yoki jamg'aradi.
Iste'moldagi o'zgarishlarning shu o'zgarishni keltirib chiqargan tasarrufidagi daromad o'zgarishdagi ulushi iste'molga chegaralangan moyillik deyiladi.
MPC = ——--100
Bu yerda: MPC (marginal propensity to consume) iste'molga chegaralangan moyillik.
Jamg'arishdagi o'zgarishning ixtiyordagi daromad o'zgarishdagi ulushi jamg'arishga chegaralangan moyillik deyiladi.
A S