Vikipediya, ochiq ensiklopediya Axborot xavfsizligi

Maxfiylik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Axborotning maxfiyligiga minimal zarur xabardorlik (inglizcha: need-to-know) tamoyiliga asoslanib, unga eng kam imtiyozlar bilan ruxsat berish orqali erishiladi. Boshqacha qilib aytganda, vakolatli shaxs faqat yuqorida aytib o‘tilgan shaxsiy daxlsizlikka qarshi jinoyatlar, masalan, shaxsni o‘g‘irlash, shaxsiy hayotning buzilishi kabi o‘z xizmat vazifalarini bajarishi uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarga ega bo‘lishi talab etiladi. Maxfiylikni ta’minlashning eng muhim chora-tadbirlaridan biri ma’lumotlarni qat’iy maxfiy yoki ommaviy, shuningdek, ichki foydalanish uchun mo‘ljallangan ma’lumotlarni tasniflash imkonini beradi. Axborotni shifrlash konfidensiallikni ta’minlash vositalaridan birining tipik namunasidir ^[56].
Yaxlitlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tashkilotda operatsiyalarni aniq amalga oshirish yoki to‘g‘ri qarorlarni qabul qilish faqat fayllar, ma’lumotlar bazalari yoki tizimlarda saqlanadigan yoki kompyuter tarmoqlari orqali uzatiladigan ishonchli ma’lumotlar asosidagina mumkin. Boshqacha qilib aytganda, ma’lumot dastlabki holatiga nisbatan qasddan, ruxsatsiz yoki tasodifiy o‘zgarishlardan, shuningdek saqlash, uzatish yoki qayta ishlash jarayonida har qanday buzilishlardan himoyalangan bo‘lishi lozim. Biroq, uning yaxlitligiga kompyuter viruslari va mantiqiy bombalar, dasturlash xatolari va zararli kod o‘zgarishlari, ma’lumotlarni soxtalashtirish, ruxsatsiz kirish, orqa eshiklar va boshqalar tahdid solmoqda. Qasddan qilingan harakatlarga qo‘shimcha ravishda, ko‘p hollarda nozik ma’lumotlarga ruxsatsiz o‘zgartirishlar texnik nosozliklar nazorat yoki professional tayyorgarlikning etishmasligi tufayli inson xatosidan kelib chiqadi. Masalan, yaxlitlikning buzilishi fayllarni tasodifiy o‘chirish, noto‘g‘ri qiymatlarni kiritish, sozlamalarni o‘zgartirish, oddiy foydalanuvchilar va tizim ma’murlari tomonidan noto‘g‘ri buyruqlarni bajarish kabi xatolarga olib keladi^[56][57]. Axborotning yaxlitligini himoya qilish uchun axborot va uni qayta ishlash tizimlaridagi o‘zgarishlarni nazorat qilish va boshqarish bo‘yicha turli xil choralarni qo‘llash lozim. Bunday chora-tadbirlarning odatiy misoli faqat o‘z xizmat vazifalarini bajarish uchun bunday ruxsatga muhtoj bo‘lganlarni o‘zgartirish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar doirasini cheklashdir. Shu bilan birga, hokimiyatlarning bo‘linishi tamoyiliga rioya qilish kerak. Unga ko‘ra ma’lumotlar yoki axborot tizimiga bir shaxs tomonidan o‘zgartirishlar kiritiladi, boshqa shaxs esa ularni tasdiqlaydi yoki rad etadi. Bundan tashqari, axborot tizimlarining hayotiy siklidagi har qanday o‘zgarishlar izchil bo‘lishi, axborot yaxlitligini ta’minlash uchun sinovdan o‘tkazilishi va tizimga faqat to‘g‘ri tuzilgan tranzaksiyalar orqali kiritilishi lozim. Dasturiy ta’minotni yangilash xavfsiz tarzda amalga oshirilishi kerak. O‘zgarishlarga olib keladigan har qanday harakatlar jurnalga yozilishi talab etiladi ^[56][57].