Virtual o‘yinlarning yoshlar ongiga ta’siri
Download 313.72 Kb. Pdf ko'rish
|
7-мавзу матни
|
Virtual o‘yinlarning yoshlar ongiga ta’siri Reja: 1. Virtual olam va manipulyatsiya. 2. Virtual – kompyutеr o‘yinlarining ruhiy va jismoniy xatarlari. 3. Virtual tanishuvlar. Virtual olam va manipulyatsiya. Virtual reallik, virtuallik (ing. virtual reality, virtual – borligicha, lot. virtus – potentsial, ehtimollik, energiya, kuch, shuningdek tasavvurdagi xayol) – kompyuter yordamida modellashtirish asosida foydalanuvchi sun’iy dunyoga cho‘mib, maxsus sensorli moslamalar orqali unda harakat qilish imkonini beradi. Bunda foydalanuvchining ko‘rish, eshitish, sezish va motorli sezgilari kompyuter tomonidan yaratiladigan imitatsiyasi bilan almashtiriladi. Virtual reallikning o‘zi nima, degan masalada asosan ikki yo‘nalish (gipoteza) shakllangan. Birinchisi virtual reallikni texnikaviy hodisa deb qarash bo‘lsa, ikkinchisi ruhiy xodisa deb hisoblashdir. Umuman, hozirgi davr falsafiy adabiyotlarida ko‘rsatilishicha, virtual reallik tushunchasining fanda, san’atda va amaliyotda keng tarqalishi, “o‘z-o‘zidan tashkillashuv”, “kooperatsiya effektlari”, “tasodifiy tashkillanishlar” va shular kabi boshqa tushunchalar orqali ifodalanadigan yangi ilmiy paradigmaning vujudga kelayotgani haqida gapirish imkoniyati vujudga kelayotganini bildiradi. Hozirgi davrda virtual reallikni faqat kompyuter texnologiyalari, ya’ni “kibermadaniyat” bilan bog‘lash tamoyili ham mavjud. Lekin, bunga qarama - qarshi o‘laroq boshqa olimlar virtual reallikning kompyuterdagi variantlarini undan ancha chuqur kechadigan jarayonlarning yuzadagi qo‘pol namoyon bo‘lishidir, degan fikrlarni oldinga surmoqdalar. Virtual reallik jamiyat hayotida muhim hodisalardan biri sifatida o‘rin oldi. Bu jarayon tasarrufchini kompyuterda turli manipulyatsiyalar (o‘yin yoki boshqa ishlar) qilishi uchun mo‘ljallangan har xil olam modellarini yaratish proyektidan boshlangan edi. Ana shu proyekt tufayli kimyoviydan tortib to ijtimoiyga qadar bo‘lgan barcha jarayonlarni sun’iy ravishda yaratishning cheksiz imkoniyatlari ochildi. Bu hol fanning barcha sohalari namoyandalarining, ayniqsa faylasuflarning diqqatini o‘ziga tortdi. Hozirgi davrda virtual reallik sistemalarini ishlab chiqish va ulardan amalda foydalanish jarayoni virtualistika muammolarini falsafiy-metodologik nuqtai nazardan anglash bilan parallel ravishda amalga oshmoqda. Bu borada ko‘plab kitoblar, jurnal va gazetalarda maqolalar nashr etilgan. Virtualistika bo‘yicha olib borilayotgan ishlarni asosan uch yo‘nalishga ajratish mumkin. Birinchisi, sistemalar nazariyasi, modellashtirish, kompyuter grafikasi, mul’timediya va h.k.da erishilgan yutuqlarni hisobga olishga tayanadigan nazariy ishlar. Ikkinchisi, virtual reallik muammosining falsafiy va psixologik jihatlari hamda uning insonga, odamlar guruhi va butun jamiyatga ta’siri haqidagi ishlar. Uchinchisi, virtual reallikka tegishli sistemalarni inson faoliyatining texnik sohalarida, ta’limda, ilmiy tadqiqotlarda, biznesda va h.k.da foydalanish muammolariga bag‘ishlangan ishlar. To‘rtinchisi, virtual reallikning axloq, siyosat, madaniyatshunoslik bilan bog‘liq muammolari bo‘yicha ham ishlar olib borilmoqda. "Virtual" (lotincha virtualis - imkoniyat) real ko‘rinishga ega emas, lekin ma’lum shartlar qo‘yishi mumkin deganidir. Hozirgi kunga kelib, virtual so‘zi reallik ko‘rinishiga yetib keldi. Kompyuter huddi magnit metallni tortgani kabi, kishilarni undan-da kuchli o‘ziga tortmoqda. Olimlar kompyuterga tobelikni 4 bosqichga bo‘lishadi: birinchi moslashish, undan keyin tezda kirishish, insonning shaxsiy omillariga ta’siri, so‘nggi bosqichda insonlar kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlarini hayotining ajralmas bir bo‘lagi sifatida ko‘radilar. Kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlari - birmuncha ziddiyatli hodisa. Uyda, o‘qish va hatto ish joyida ham berilib kompyuter o‘ynaydiganlar ko‘pchilikni tashkil etadi. Kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlarini soatlab o‘ynash, ularga mukkasidan ketish aslo yaramaydi. Chunki virtual olam ajoyibotlarini haqiqiy hayotning quvonch va tashvishlaridan ustun bilish alal-oqibat shaxsning insoniylik qiyofasi yo‘qotilishiga olib keladi. Virtual olam insonni manipulyatsiya (manipulyatsiya - fikriy qaramlik orqali o‘ziga bo‘ysundirish) qilmoqda. Hozir bolalar yoki o‘smirlarning internet-kafeni "ikkinchi uyi"ga aylantirib olayotgani sir emas. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, onlayn o‘yinlarini o‘ynovchilar ham, asosan, o‘smirlar. O‘smirlik shaxsning fiziologik va ijtimoiy rivojlanishidagi o‘ziga xos davr hisoblanadi. Agar shu davrda o‘g‘il yoki qiz agressiv ruhdagi onlayn o‘yinlariga berilsa, bu noxush oqibatlarga olib kelishi turgan gap. Kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlari paytida odamning faqat ko‘rish va xayoliy harakatga mas’ul asablari faoliyatda bo‘ladi. Bu esa fikrlash faoliyatining susayishiga olib keladi. Hozir yoshlar ongiga ta’sir qilib, ular qalbiga o‘z buzg‘unchi g‘oyalarini singdirishni yoki ularni to‘g‘ri yo‘ldan ozdirishni maqsad qilgan kuchlar juda ko‘p. Bu holat oddiy kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlaridan tortib, internet saytlari, ijtimoiy tarmoqlar, mobil aloqa dasturlarida ham ochiq ko‘zga tashlanadi. Yuzaki qaraganda, arzimas tuyuladigan bu harakatlar vaqt o‘tgan sari jiddiylashib, qat’iylashib boraveradi. Internet va kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlari asiriga aylanish kasalligiga chalingan o‘smirlar hayotdan, ma’naviy qadriyatlardan tamoman uzilib, butunlay o‘yinlarga berilishi yoki ball yig‘ishga, qimorga va yutuq-sovg‘a olish kabi o‘tkinchi, qadrsiz ishlarga mukkasidan ketishi mumkin. Bolalar berilib o‘ynayotgan kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlarining ildizi- negizida ham xuddi shu illatlar bor. Miyasida o‘yinlardan tinimsiz zavqlanish hissini tuyayotgan bola uchun bunday "sevimli" mashg‘ulotidan bo‘lak hamma narsa asta- sekin ahamiyatsiz bo‘lib qoladi. Kattalarga qaraganda bolalarda biror narsaga bog‘lanib qolish kuchli, ularning sog‘ligiga yetadigan zarar ham bir necha baravar ko‘p. Ruhiyatshunoslik bo‘yicha xalqaro hay’at raisi Turman Sornuris: "Zamonaviy texnologiya inqilobi oldin ma’lum bo‘lmagan kompyuter va internetga qaramlik kabi ruhiy kasalliklarni keltirib chiqardi. Bu kasalliklar xatari omma xulq-atvoriga salbiy ta’sir ko‘rsatishda giyohvandlikka berilishdan aslo kam emas. Keyingi yillarda ruhiy-asab va boshqa kasalliklar ko‘paydi. Bunga kompyuter, internet, video va uyali telefonning ommalashgani sabab bo‘ldi. Chunki bular insonning yolg‘izlanishi, oilaviy aloqalarning uzilishiga olib keladi. Bular insonni boshqalarga emas, balki faqat o‘zi bilan o‘zi band bo‘ladigan qilib qo‘ydi", deb ta’kidlaydi. Bunday holatning belgilari, asosan, quyidagilarda ko‘rinadi: ˗ Bola kompyuterda va uyali telefonda band bo‘lishiga ajratilgan vaqt chegarasini buza boshlaydi. Undan uyali telefon yoki kompyuterni olib qo‘yish faqat janjal, yig‘i-sig’i bilan yakun topadi. ˗ Hamma uy ishlarini rad etadi. Hatto xonasini tozalash, kiyimini shkafga ilish kabi o‘zigagina tegishli bo‘lgan ishlarni bajarishdan ham bo‘yin tovlaydi. ˗ Yaqinlari, o‘rtoqlari bilan ko‘rishish, suhbatlashish va bayramlardan ham internetda o‘tirish, uyali telefon yoki kompyuterni afzal ko‘radi ˗ Hatto ovqatlanayotgan paytda ham uyali telefon yoki kompyuter va internetdan uzila olmaydi. ˗ Yangi virtual tanishuvlarga juda o‘ch bo‘lib qoladi. ˗ O‘qishi orqaga ketadi. Uy vazifalarini bajarmaydi, o‘qituvchilari uning orqada qolayotgani, beparvoligi va parishonxotirligidan shikoyat qila boshlaydilar. ˗ uyali telefon yoki kompyuterdan foydalanish, internetga kirish imkoni berilmasa, juda tajang va jizzaki bo‘lib qoladi. ˗ uyali telefon o’ynab turmasa, internetga ulanib turmasa, boshqa biror ish bilan shug‘ullanishni aslo xohlamaydi. Siz o‘z do‘stingizning har kuni odam o‘ldirishini tasavvur qila olasizmi? Buni hatto aqlingizga ham sig‘dira olmaysiz, to‘g‘rimi? Lekin bu haqiqat bo‘lsa-chi? Ha, sizning do‘stingiz kimnidir pichoqlayapti, avtomatdan otyapti, zaharlayapti... Faqat boshqacha yo‘l bilan qilmoqda bu ishlarni, ya’ni "o‘yin"da amalga oshirmoqda. Ming afsus, kompyuter yoki uyali telefon o‘yinlari bugungi kunda bolalar hayotining ajralmas qismiga, hatto sevimli mashg‘ulotiga aylandi. Download 313.72 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|