Estetik madaniyat-shaxs ehtiyojlari va istak-xoxishining murakkab tizimi hisoblanadi. Unda insonning butun bir his-tuygulari, eʼtikodi, bilimlari. kunikmalari xayot tarzi mujassamlashgan. Masalan, estetik madaniyatning estetik tasavvur tizimidagi tarkibiy kismida inson xayot faoliyatining emotsional jarayenlari ifodalanadi. Turmush tarzida esa inson faoliyatini tartibga solib turuvchi mexanizmi izohlangan bo‘lib, uning mazmunidagi bilimlar inson dunyokarashini, eʼtikodini estetik didini, idealini, ifodalaydi. Va shuning uchun ham fukarolik madaniyatining shakllanishiga ijobiy taʼsir kursatadi.
Estetik madaniyat muayyan tarixiy davrning jihatlarini aks ettiradi. Estetik qimmatli kadriyatlar haqidagi tasavvurlar o‘tmish madaniyatining elementi tarzida rivojlanadi, umumlashadi vash u tarzda avloddan avlodga o‘tadi. Shunday kilib, milliy va umuminsoniy estetik madaniyat dialektik bogliklikda shakllanadi, tarkkiy etadi. Milliy mustakillikning istiqlol mafkurasi insoniyat tomonidan yaratilgan ilgor estetik madaniyatni o‘zlashtiradi. uning rivojlanishini yaxshilash uchun barcha shart-sharoitlarni yaratadi. Jumladan, milliy mustakillik yillarida estetik madaniyat asosini tashkil etgan tarixiy shaxslar nomi tiklandi. Ulug avliyolar, ziyoratgohlar taʼmirlanib O‘z holatiga keltirildi. Baxovuddin Nakshband, Ismoil al-Buxoriy, Ahmad Fargoniy, Imom al-Motrudiy, Amir Temur, Burxoniddin Maargiloniy, Ulugbeklarning yubileylari o‘tkazildi. Buyuk bobokalonlarimizning asarlari nashr etilib o‘z holiga keltirildi. Bular albatta estetik madaniyatimizning tarixiy manbalari sifatida yosh avlod estetik madaniyatini vash u yo‘sinda shaxs fuqarolik madaniyatini shakllantirishga dasturamal bo‘lib xizmat kiladi.
Faylasuf M.Abdullayevning sharoitida manaviy madaniyatnin tabiidlashicha "Milliy mustakillik barcha unsurlari singari estetik madaniyatning oshib boradi. Birinchidan, bozor munosabatlariga utish jarayenida kishilarning ijtimoiy va shaxsiy fazilatlari, ularning ongliligi Imodiy faolligining ijtimoiy xayetining barcha jabhalarida erkin namoyon bulishi uchun real imkoniyatlar yaratiladi. Ikkinchidan, shaxsiy manfaatlarning uziga xos o‘rin olishi negizida kishilarning ijodkorlik faoliyatidagi samaradorlik ishlab chikarishni tashkil etishda shaxsiy tashabbuskorlik, tadbirkorlik, ishbilarmonlik fazilatlari keng namoyen buladi. Uchinchidan, ishlab chikarish munosabatlarining yanada takomillashuvi, jamiyatni boshkarishda demokratik asoslarning tarakkiy etishi kishilarning sifat jihatidan barkamolligi estetik madaniyatning takomillashuviga olib keladi. Turtinchidan, ishlab chiqarish sohasida xorijiy firmalar bilan kushma korxonalarning tashkil etilishi, jahon ilmiy-texnikaviy tarakkiyeti yutuklarining O‘zbekistonga kirib kelishi, ishlab chikarishni yangi (elektronik, mikroelektronika, hisoblash mashinalari, kompyuterlar kulay avtomatlashtirish tizimi va boshkalar) texnika bilan qurollantirish ishlab chikaruvchilarda sotsial-psixologik, professional, axlokiy-estetik sifat va fazilatlarni yangicha tarkib toptirishni takozo etadi” (61, 95-96).
Estetik madaniyatning o‘ziga xos xususiyati, uning boglikligidir. Chunonchi, tabiat hamma vakt insonga, inson esa tabiatga estetik taʼsir kursatgan va shunday bulib koladi. Eʼtirof etish joizki uzbek xalki o‘z ijtimoiy-iktisodiy tarakkiyotida O‘zining kelajagi xisoblangan yoshlarni tabiatga hurmat va muhabbat ruhida tarbiyalagan. Tabiat, uning go‘zalligi, boyligi bilan bog‘liqligi mazmunida shakllanadigan insonning estetik madaniyati, tabiatni o‘zlashtirish undagi boyliklar (hayvonlar, kushlar. Yer, suv, daraxtlar, o‘simliklar va h.k.)ni asrab-avaylash, ko‘paytirish to‘g‘risida kengrok va chukurrok maʼlumotlar berishni natijasida unda «ekologik madaniyat” deb nom olgan madaniyat shaklladi. «Ekologik madaniyat” jamiyat umumiy madaniyatining muhim tarkibiy kismi bo‘lib, u insonning tabiat bilan munosabatining uygunligini aks ettiradi va tabiiy muhitga muhabbat, xurmat, eʼtikodni mujassamlashtiradi. Shuning uchun Ekologik madaniyat barkamol avlod tarbiyasi tizimida muxim mavqega ega bulib fukarolik tarbiyasi bilan uzviy bogliklikda rivojlanadi.
Fuqarolik jamiyatini kurish Barkamol avlodni shakllantirish Va sharoitida shaxslararo munosabatlar uygunlashadi va inson hamda uni o‘rab turgan atrof-muxitni muxofaza kilish uchun odamlar ongida ekologik madaniyatni yuksaltirish his-tuygusi rivojlanadi. Buni biz respublika Prezidenti I.A.Karimovning «O‘zbekiston XXI acp bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid barqarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari” nomli risolasida yaqqol kuramiz. Risolada taʼkidlanganidek, «Ekologik xavfsizlik muammosi allakachonlar milliy va mintakaviy doiradan chikib, butun insoniyatning muammosiga aylangan. Tabiat va inson o‘zaro muayyan konuniyatlar asosida munosabatda bo‘ladi. Bu qonuniyatlarni buzish o‘nglab bo‘lmas ekologik falokatlarga olib keladi”. Shuning uchun «Ekologiya hozirgi zamonning keng mikyosdagi ijtimoiy muammolaridan biridir. Uni hal etish barcha xalklarning manfaatlariga mos bo‘lib, sivilizatsiyaning hozirgi kun va kelajagi ko‘p jihatdan ana shu muammoning hal qilinishiga bog‘liqdir” (11, 505, 508).
Bu muammoning muvaffakiyatli xal etish ko‘p jihatdan bo‘lajak mutaxassislarni tayyorlovchi oliy ukuv yurtlari zimmasiga tushadi. Bu ukuv maskanlari talabalarining fukarolik madaniyatini shakllantirish tizimida, avvalo, yoshlar ekologik madaniyatini tarbiyalash orkali amalga oshiriladi.
Ushbu masalalarni kengrok yoritish va talabalarda ekologik madaniyatni shakllantirishda «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi>> (50-modda), < O‘QUV uslubiy majmuasi faoliyati bilan kengrok Bu masalalarni xal etish, tak natijalariga koʼra shakllanishiga krdam beradi hamda kuyidagi muammolarning hal etilishi uchun zamin yaratadi burch va
a)talabalarda atrof-muxit bilan ongli munosabatda boʼlish,
masʼuliyat his-tuygusini tarkib toptirish:
6)ekologik vaziyatni anik baholashda tabiiy ilmiy, ijtimoiy-ekologik bilimlar bilan kurollanish:
v) tirik tabiat (oʼsimliklar va hayvonlar)ga nisbatan gamxurlik, ular Xakida kaygurish his-tuygusini uygotish
g) talabalarda ekologik madaniyatni tarbiyalash maksadida oʼzbek xalk pedagogikasi, muʼtabar manbalar «Kurʼoni Karim>>, <
oʼrganishning koʼnikma va malakalarini xosil kilish; D)tabiat muxofazasi va moddiy boyliklardan xolisona, toʼgʼri foydalanish
imkonini beruvchi ekologik faollikni talabalarda tarkib toptirish; j)talabalarni yer va suv manbalaridan okilona foydalanish, ularni
ifloslanishdan saqlashga intilish, ekomuhitga zarar yetkazuvchilarga murosasiz boʼlish tuygularini tarkib toptirish.
Ekologik madaniyat fukarolik madaniyatining muhim bir kismi ekan va uni shakllantirishning oʼziga xos xususiyatlaridan kelib chikib oliy ukuv yurtlarida mashgulotlarni baxs-musobaka, «Zakovat>>, <, <
Do'stlaringiz bilan baham: