Xalqaro huquqda javobgarlik

Xalqaro huquqda javobgarlik.
Xalqaro-huquqiy javobgarlik - bu xalqaro huquq normalarini va o'z xalqaro mqjburiyatlarini buzgan xalqaro huquq subyekti uchun kelib chiqadigan yuridik oqibatdir. Ayni paytda, bu mazkur normalar va keltirilgan zarani qoplashni ta’minlashning yuridik vositalaridan biridir¹. Demak xalqaro huquq subyektlari o`rtasidagi tuzilgan yoki tuzilajak aloqalar buziliganda taraflarning bir birini olididagi javobgarligidir. Huquqbuzarlikning tabiati va xavflilik darajasiga bog‘liq bo‘lib, quyidagilami o‘z ichiga olishi mumkin:

• 
  Agressiya, genotsid, irqiy kamsidsh, mustamlaka mamlakatlar va xalqlarga mustaqillik berishdan bosh tortish, urush qonunlari va odatlarini buzganlik uchun javobgarlik;
  
• 
  huquqbuzar davlatning xalqaro huquqning boshqa subyektlariga, alohida holatlarda ulaming yuridik va jismoniy shaxslariga yetkazgan zararini qoplash javobgarligi;
  
• 
  xalqaro huquqqa asosan huquqbuzar davlatga nisbatan uning huquqbuzarligiga javoban BMT qo'shinlarini ishga solishgacha bo‘l- gan majburlov choralarini qo'llash². Ushbu jumlalardan shuni bilishimiz mumkinki xalqaro javobgarlikni anqlash va javobgarlikni yuklatish BMT qoshidagi xalqaro sud yuklatadi. Misol uchun xalqaro huquq subyektlari o`rtasida mojaro yuzga keldi. Bir davlat ikkinchi davlaga nisbatan ogohlantirishsiz hududiga kirib anneksiya qilishni o`z maqsa oldiga qo`ydi. Ushbu holatada A davlat B davlat ustudan Xalqaro Jinoyat sudiga murojaat qilishlari mumkin. Qo`shimcha o`rinda Xalqaro Jinoyat Sudi Gagada joylashgan. Shu o`rinda Xalqaro Sud haqida to`xtalib va vakolatlari haqida to`talsak. Xalqaro Sud BMT ning asosiy sud organi hisoblanib .U xalqaro Odil Sudlovni Doimiy Palatasi Statutiga asoslangan quydagi havola etilayotgan Stattutga muvofiq harakat qiladi va nizomning ajiralmas qismi hisoblaadi³. Shu o`rinda savol paydo bo`lishi mumkin kimlar Xalqaro Sudga murojaat qilishi mumkin? Ushbu savolga javob berishda BMT statutiga yuzlansank. Ushbu satatutning 93-moddasida tashkilota a`zolari ya`ni
  

( BMT) ga a`zo davlatlar murojaat qilishi mumkin. Shu o`rinda aytishimiz mumkinki BMT ga a`z obo`lmaganlar ham Sudga murojaat qilishi mumkin. Bosh Ansamblning tfsiyasi bilan ham murojaat qilishi mumkin.
Xalqaro huquqda javobgarlik qaysi konvensiyalar bilan mustahkamlab qo`yilga? Xalqaro huquq subyektlarining xalqaro-huquqiy javobgarligi masalalari BMT Ustavida, genotsid, irqiy kam sitishni taqiqlovchi Konvensiyalarda, Urush qurbonlarini himoyalash to‘g‘risidagi 1949- yilgi Jeneva konvensiyalari va ulaming 1977-yilgi protokollarida, BMTning dengiz huquqi to‘g‘risidagi 1982-yilgi Konvensiya va boshqa hujjatlarda mustahkamlandi. Yuqoridagi jumladan shuni anglashimiz mumkinki xalqaro huquqda javobgarlik xalqaro huquqning tizmi desak mubolag`a bo`lmaydi. Fikrimning dalili sifatida shuni keltirishim mumkinki, tinchlik va insoniyatga qarshi, harbiy hamda boshqa xalqaro jinoyatlar uchun jismoniy shaxslaming jinoiy javobgarligi xalqaro mi- qyosda e’tirof etildi va yuridik jihatdan mustahkamlandi<sup>4</sup>.
Javobgarlikning turlari haqida fikir yuritsak, davlatlaming xalqaro-huquqiy javobgarligi turlari ikkita: si­ yosiy va moddiy.
Siyosiy javobgarlik uchun odatda huquqbuzar davlatga nisba­ tan majburlov choralari qo'llanadi va moddiy javobgarlik bilan uyg'unlashib ketadi. Siyosiy javobgarlikning eng keng tarqalgan shakli sanksiyalardir<sup>5</sup>.
Moddiy (iqtisodiy) javobgarlik davlat tomonidan moddiy zarar yetkazishga olib keluvchi xalqaro majburiyatning buzilishi bilan vujudga keladi. U reparatsiya, restitutsiya va substitutsiya shakllarida ifodalanishi mumkin. Javobgarlik ham ham jismoniy shaxslarga ham tashkilotlarga nisbatan qo`llaniladi. Shu o`rinda ikkisining ham javobgari jismoniy shaxs bo`ladi.