Xalqaro jurnalistika yo’nalishi 114-guruh talabasi

Xalqaro jurnalistika yo’nalishi

114-guruh talabasi

Ahmad Muhammadov

Savollar :

1. 
   Verbal Kommunikatsiya
   
2. 
   Muvaffaqiyatli intervyu olishda nimalarga e’tibor qaratish kerak?
   
3. 
   Tinglash madaniyati: faol va nofaol tinglash
   

Muloqot – insonlar orasidagi murakkab jarayon bo’lib, ma’lumot almashish, shuningdek suhbatdoshlarning bir-birini tushunishi va qabul qilishi. Muloqotning subyekti tirik jonzotlar, ya‘ni insonlar hisoblanadi. Umuman olganda, muloqot har qanday tirik jon uchun xarakterlidir. Ammo insongina verbal va noverbal muloqotni bir vaqtda bajarish qobiliyatiga ega. Axborot uzatuvchi – kommunikator, axbort qabul qiluvchi – retsipiyent deb nomlanadi. Muloqotda tarkib, maqsad va vosita singari bir qator aspektlarni ta‘kidlab ko’rsatish mumkin: 1 Muloqot tarkibi – shaxslararo aloqada bir shaxsdan ikkinchi shaxsga uzatiladigan axborot. Bu subyektning ichki kechinmalari, tashqi muhitdagi voqea-hodisalar ifodasi bo’lishi mumkin. Muloqot maqsadi – ―Nima maqsadda jonzot muloqot aktiga kiryapti?‖–degan savolga javob bo’lishi kerak. Bu yerda yuqorida keltirilgan prinsipning ham o’z o’rni mavjud. Hayvonlar o’rtasida muloqot maqsadi biologik talab doirasidan chiqmaydi. Insonlarda esa maqsadlar turli tuman bo’lishi mumkin va o’zida ijtimoiy, madaniy, ijodiy, estetik va boshqa zaruriyatlarni jamlashi mumkin. Muloqot vositasi – muloqot jarayonida bir shaxsdan ikkinchi shaxsga uzatiladigan axborotni kodlash, uzatish, ma‘lumotni qayta ishlash usullari. Axborotni kodlash – bu uni uzatish usuli. Insonlar o’rtasida axborot uzatish uzvlari, nutq va boshqa belgili sistemalar: yozuvning texnik vositalari hamda axborot saqlash vositalaridan foydalanish mumkin. «Muloqot» atamasi ko’p hollarda verbal, ya‘ni so’z, lisoniy vositalar orqali va noverbal, so’zsiz, nolisoniy vositalar (imo-ishora, har-xil belgi, nishona, ramz, simvollar) orqali axborot berish va bir-birining ta‘siriga ko‗ra verbal yoki noverbal muloqot sifatida tasnif qilinadi. Nutqiy muloqot deganda - muloqot jarayonida lisoniy va nolisoniy vositalarning birgalikda, hamkorlikda ishlatilishi tushuniladi. Bu nutqiy muloqotning eng birinchi o’ziga xosligidir. Chunonchi, «Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuhu» verbal iborasini qo’llagan shaxs, albatta, shu verbal formulaga mos ma‘naviy-madaniy saviyaga tegishli 8 yoshga, nasl-nasabga, kiyim-boshga ega bo’lishi bilan birga, bu iborani maxsus imo-ishoralar bilan hamkorlikda va maxsus tinglovchilarga nisbatangina qo’llay oladi. Bu nutqiy faoliyat lisoniy, etik–estetik, milliy, ma‘naviy-madaniy, ijtimoiy, kauzal (sabab, oqibat, maqsad) va hokazo omillar majmuasi bilan uzviy bog‗liq. Lekin nutqiy muloqotning xususiy pragmatik atamasini talab qiladigan asos faqat shugina emas, nutqiy muloqot semiotik tizimlardan foydalanishning o’ziga xos turi bo’lganligi bilan ajralib turganligi bu xususiyat, belgining (ishora, ramz va h.k.) lisoniy tizimda va nutqiy faoliyatda o’ziga xosligi bilan bogliqdir. Bu xususiyat nimada? Ma‘lumki, til – qurilishiga ko’ra semiotik sistema. Lekin lisoniy semiotik sistema boshqa sistemalardan jiddiy farq qiladi. Bu farqlardan asosiysi sifatida uch xususiyatni olimlar yakdillik bilan ko‗rsatadilar. Bular quyidagilar: 1. Til qolgan barcha ijtimoiy sohaviy semiotik sistemalar uchun asos bo’la oladi. Shuning uchun ularni bemalol almashtiradigan ijtimoiy semiotik sistema deyish mumkin. 2. Tilda boshqa barcha semiotik sistemalardan farqli o’laroq belgida ifodalovchi va ifodalanmish orasidagi bog’lanish assimetrik dualizm tabiatlidir. Bir shakl ifodalovchi bir necha mazmun ifodalanmish bilan aloqador bo’lishi bilan birga, bir xil mazmun ifodalanmish, har xil shakl ifodalanmish bilan bog’liq bo’lishi mumkin. 3. Til belgilari o’z-o’zidan rivojlanish xususiyatiga ega.

2. Jurnalistning intevryu olish jarayoniga keladigan bolsak, bu jarayon ham ulkan mahorat va tajribani talab etadi. Intervyu jarayonida jurnalist har qachongidan ham sozlardan kam foydalanishi, koproq tinglovchi vazifasini otashi kerak. Ozini aqlli korsatishga urinib kop sozlab suhbatdoshiga gap bermagan jurnalistga nisbatan shunday savol tugilishi mumkin: Ozi nega intervyuni tashkillashtirdI, faqat ozi gapiryapti-ku? Savollar orasida suhbatdoshining biror maglubiyati haqida sorash ham, intervyu mazmuniga putur yetkazadi. Lekin shuni ham aytish kerak-ki, intervyu jarayonida jurnalist ozining keskin savollari bilan suhbatdoshni qamrab olishga haqli. Bu holat kopincha siyosat bilan bogliq intervyularda uchraydi. Suhbat jurnalist va suhbatdosh orasida ozaro ishonchni talab qiladi. Shu sabab ham jurnalist har qachon suhbatdoshi koziga qaragan holda gapirishi va tinglashi lozim. Suhbatdoshining qiziqishlaridan kelib chiqib suhbatni tashkillab boorish ham, muvaffaqiyatli intervyuning asosiy tamoillaridandir.

3. . Muloqot jarayonida asosiy rol o'ynaydigan narsa tinglash hisoblanadi. Tinglash esa ikkiga bo'linad:

1-Faol;

2-Nofaol

Nofaol tinglash muloqot samaradorligini pasaytiradi. Masalan, bir kishi so'zlaydigan paytda tinglovchi uning gaplarini e'tiborga olmasdan, savollariga qisqa javoblar qaytarsa passiv muloqot bo'ladi.

Faol tinglash - bu boshqalarni gapirganda, diqqat bilan tinglash va so'zlarni aks ettirish va hukm va tavsiyalarni bekor qilish jarayonidir.

Faol tinglash, faqatgina boshqalarning aytganlarini eshitishdan ko'ra ko'proq narsani o'z ichiga oladi. Faol tinglashni boshlaganingizda, boshqa odam maslahat berayotib yoki hukm qilmasdan gapiradi.

Faol tinglashning eng muhim jihati, gapiruvchining aytgan so'zlarini aks ettiradi.

Quyidagi qadamlar sizga faolroq tinglovchi bo'lishingizga yordam beradi:

1. Boshqa odam gapirganda ko'z bilan aloqa qiling. Umuman olganda, siz tinglayotgan vaqtning 60-70% ni ko'z bilan ko'rishingiz kerak. Boshqa odamga suyan va ba'zan boshingizni qimirlat. Qo'llarni siz quloq solmaydigan signallar sifatida katlamay harakat qiling.

2. Keraksiz maslahat yoki qarashlarni taklif qilish o'rniga, aytilgan gaplarni oddiygina ifodalash mumkin. Buni "Boshqacha qilib aytganda, nima demoqdasan ..." deya boshlashingiz mumkin.

3. Boshqa odam gapirayotganda to'xtamang. Boshqa odam gapirganda javobingizni tayyorlamang; uning aytgan so'nggi so'zlari u aytgan so'zining ma'nosini o'zgartirishi mumkin.

4. So'zlarni tinglashdan tashqari, maxfiy ma'noga ega bo'lish uchun og'zaki bo'lmagan xatti-harakatlarga ham e'tibor bering. Yuz so'zlari, ohang tovushi va boshqa xatti-harakatlar ba'zan sizga so'zlardan ko'proq narsani aytishi mumkin.

1. Tinglayotganingizda ichki muloqotni o'chiring. Quyosh chiqishiga yo'l qo'ymaslik. Bir vaqtning o'zida boshqa odamni va ichki ovozingizni diqqat bilan tinglash mumkin emas.

2. Savollarga javob berayotib , nimani aytilganini aniqlab oling. Spikerni rag'batlantirish uchun ochiq savollarga javob bering. Suhbatni o'chirishga odatlangan ha-yoki-yo'q savollarni o'chirib qo'ying.