Statistika ijtimoiy-iqtisodiy xodisalarning umumiy tomonlarini ko‘proq o‘rganadi. Statistik to‘plam bir nechta yakka miqdorlardan tashkil topadi. Bu yakka xodisalarda o‘ziga xos bo‘lgan jihatlar bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham to‘plamga umumiy bo‘lgan ya’ni juda ko‘p marta yakka xodisalarda takrorlanadigan jihatlarni aniqlash zarur. Buning uchun o‘rtacha miqdorlar hisoblanadi. O‘rtacha miqdorlarda yakka miqdorlarga xos individual bo‘lgan farqlar sezilmasdan, shu to‘plamdagi umumiy, tipik bo‘lgan jihatlar to‘planadi. Demak, o‘rtacha miqdorlar to‘plamga umumiy bo‘lgan jihatlarni ifodalovchi ko‘rsatgichdir. Misol: xo‘jalikda paxta terimchilar turlich - Statistika ijtimoiy-iqtisodiy xodisalarning umumiy tomonlarini ko‘proq o‘rganadi. Statistik to‘plam bir nechta yakka miqdorlardan tashkil topadi. Bu yakka xodisalarda o‘ziga xos bo‘lgan jihatlar bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham to‘plamga umumiy bo‘lgan ya’ni juda ko‘p marta yakka xodisalarda takrorlanadigan jihatlarni aniqlash zarur. Buning uchun o‘rtacha miqdorlar hisoblanadi. O‘rtacha miqdorlarda yakka miqdorlarga xos individual bo‘lgan farqlar sezilmasdan, shu to‘plamdagi umumiy, tipik bo‘lgan jihatlar to‘planadi. Demak, o‘rtacha miqdorlar to‘plamga umumiy bo‘lgan jihatlarni ifodalovchi ko‘rsatgichdir. Misol: xo‘jalikda paxta terimchilar turlich
O‘rtacha miqdorlarni hisoblashda o‘ziga xos qoidalarga rioya qilinishi lozim
1
O’rtachalashtirilayotgtan yakka miqdorlar mohiyati jihatdan bir xil bo’lishi lozim.Har bir yakka miqdorlar turlicha ko’rsatkichda ifodalanadi, lekin ular ko’p sonli bo’lib,mazmun jihatdan bir xil ko’rsatkichni ifodalashi lozim
2
O’rtacha miqdorlar yetarli darajada ko’p bo’lgan bir mazmundagi to’plamlar bo’yicha vhisoblanishi lozim.chunki to’plamdagi miqdorlar soni qanchalik ko’p bo’lsa yakka miqdorlarga xos omillar o’z tasirini shunchalik yo’qotadi .To’plamda miqdorlar soni kam bo’lsa ,yakka miqdorlarga xos omillar tasiri sezilarli bo’ladi.
3
O’rtacha miqdorlar ijtimoiy-iqtisodiy muhim xodisalarni ko’rsatishi lozim.Xodisa,jarayonlarning muxim belgilarini ko’rsatmaydigan o’rtacha miqdorlarini hisoblashni zaruriyati yo’q,chunki bunday malumotlarning ahamiyati yo’q
Statistikada qanday ko’rsatkichlar o’rtacha miqdorlar deb ataladi? - Iqtisodiyotda sodir bo’ladigan ommaviy hodisalarning tipik xususiyatlarini,tipik alomatlarini umumlashtirgan holda tavsiflovchi ko’rsatkichlar o’rtacha miqdorlar deb ataladi. Iqtisodiyotda sodir bo’ladigan har qanday hodisa o’zining yakka va umumiy miqdoriga ega bo’ladi.ammo ular o’sha hodisaning tipik xususiyatlarini umumlashtirgan holda tavsiflay olmaydi. Shuning uchun ommaviy hodisani,to’plamni tipik xususiyatlarini umumlashtiruvchi ko’rsatkichni,yani o’rtacha miqdorni aniqlash zarurati tug’iladi.Ommaviy hodisalarning har qanday xildosh ,turdosh guruhda hamma vaqt malum darajada bir-biridan farq qilish, xilma xillik mavjud bo’ladi,ularda xilma xillik borligidan o’rtacha miqdorni hisoblab olish uchun zarurat tug’iladi.O’rtacha miqdor o’zi tariflab beradigan guruhdagi turdosh bo’lgan malum hodisalarning hammasiga xos bo’lgan umumiy tipik xususiyatlarni ifodalaydi.Masalan,tuman bo’yicha paxta hosildorligini o’rganib,unga baho berish ustida gap borsa,bir fermer xo’jaligining qo’lga kiritgan hosldorligi darajasi va yalpi hosili to’g’risidagi malumotlar yetarli bo’lmaydi,chunki paxta hosildorligi darajasi va yalpi hosili miqdori har bir fermer xo’jaligida (aytaylik tumanda 1200 fermer xo’jaligi mavjud ) har xil bo’ladi. Bir fermer xo’jaligining hosildorligi ko’rsatkichi bo’yicha tumandagi paxtaning o’rtacha hosildorligi darajasiga baho berib bo’lmaydi.Shuning uchun tuman bo’yicha o’rtacha paxta hosildorligi darajasi ko’rsatkichini aniqlab,uning holatiga,dinamikasi o’zgarishiga ,uning rivojlanish tendensiyasiga baho berish mumkin.O’rtacha sonlar bir biridan farq qiluvchi yakka miqdolarning o’rtachasidir. O’rtacha miqdorlar to’plam birliklari orasidagi tafovutlarni umumlashtiradi, shu to’plam uchun xos bo’lgan tipik xususiyatlarni ,umumiy yo’nalishini ochib beradi.Boshqacha aytganda, o’rtacha miqdorlr to’plam uchun xos bo’lgan qonuniyatni ifodalaydi.
O’rtacha arfimetik miqdorlar o’z navbatida ikki turga bo’linadi
1
2
- O’rtacha arfimetik tortqichli miqdorlar
O’rtacha miqdorlar turlari
O’rtacha arfimetik
O’rtacha xronologik
O’rtacha garmonik
Do'stlaringiz bilan baham: |
