Xalqaro kapital migratsiyasi reja

Xalqaro kapital migratsiyasi
REJA
1. Kapital olib chikish xalkaro iktisodiy munosabatlarning ilgor shakli sifatida.

2. 
   Kapital olib chikish (migratsiyasining) sabablari va uning asosiy shakllari.
   

3. Kapital olib chikishning zamonaviy uziga xos tomonlari.
4. Rossiyadan kapital olib chikish.
Kapitalni xorijga chikarish, uning davlatlar orasida faol migratsiyasi zamonaviy jaxon xujaligi va xalkaro iktisodiy munosabatlarning eng muxim ajratib turuvchi tomoniga aylandi.
Kapital olib chikish jaxon xujaligining chukur rivoji davrida tovar olib chikiish monopoliyasini sindirdi. Tovar olib chikishni tuldirib va uning vositachisi bulib, kapital olib chikish xalkaro iktisodiy munosabatlar tizimida aniklovchi omilga aylanmokda. Iktisodiy xamkorlik va rivojlanish tashkiloti (IXRT)ning baxolashiga karaganda, 80-yillarda (1983-yildan boshlab) tutridan tugri investitsiyalarning yillik usishi taxminan 34% ni tashkil etdi, yaʼni, bu xalkaro savdo usishidan kariyb 5-marta kuprokdir.
Kapital olib chikish uzida maʼlum davlat milliy oborotidan bir kism kapitalni olib uni boshka davlat ishlab chikarish jarayoni va oborotiga tovar yoki pul formasida joylashtirishni namoyon kiladi. Oldingi kapital olib chikish jaxon xujaligi pereferiyasiga kapitalni eksport kiladigan kam sonli sanoati rivojlangan davlatlarga xos edi. Jaxon xujaligining rivojlanishi bu jarayon doirasini sezilarli kengaytirdi: kapital chikarish xar kanday muvaffakiyatli, dinamik rivojlanayotgan iktisodiyotning funksiyasi bulib kolmokda. Kapitalni ilgor sanoati rivojlangan davlatlar xam,urtacha rivojlangan davlatlar xam, riojlanayotgan davlatlar, ayniksa “yangi industrial davlatlar xam chikarmokdalar.
Kapital olib chikish (migratsiyasi) sabablari nima?
Kapital olib chikishning asosiy sababi uning maʼlum davlatda nisbatan iisbatan" ortikchaligidadir. Ishbilarmonlik foydasi yoki foiz olish maksadida u chet elga chikariladi. Kapital eksporti ichki investitsiya uchun kapital yetishmagan xolda xam amalga oshirilishi mumkin. 90-yillar boshida umumjaxon ortikcha kapital 180-200 mlrd. doll-ga baxolanmokda. XX asrning ikkinchi yarmidan kapital chikarish tinimsiz usmokda. Kapital eksporti usish surʼatlari buyicha tovar eksportini xam, sanoati rivojlangan davlatlar yalpi ichki maxsulotini xam orkada koldirmokda. Kapital olib chikish mikyosining keskin kupayishi fonida uning xalkaro migratsiyasi kuchaymokda.

Xalkaro kapital migratsiyasi-kapitallarning egasini foyda keltiruvchi, davlatlar orasidagi karama-karshi xarakatdir. Xar bir davlat bir vaktning uzida kapitalning importyoru va eksportyoridir: kesishgan investitsiyalar sodir bulmokda.

Katta foyda uchun kapital olib chikishning eng muxim sabablari kuyidagilardir:
1) Kapital olib chikilayotgan davlatda uning ortikcha tuplanganligi;
2) Jaxon xujaligining turli zvenolarida kapital talabi va taklifining moye kelmasligi;
3) Maxalliy bozorni monopolizatsiya kilish imkoniyati mavjudligi;
4) Kapital eksport kilinadigan davlatda arzonrok xom-ashyo va ishchi kuchining mavjudligi. Masalan, kayta ishlash soxasidagi nemis ishchisi Tayvanlikdan 4-marta, Braziliya va Meksikalikdan 9-marta va Rossiyalikdan 54-marta kimmatrok “turadi”.
5) Barkaror siyosiy xolat va umuman kulay investitsion muxit.
Amalda investitsiya kilish zaruriyati uzida investitsion muxitning barcha kismlarini mujassamlashtirgan sabablar kompleksi va shuningdek ayrim bozorlarning nisbiy ustunligi tamoyili bilan belgilanadi.
Kapital olib chikishga sabab buluvchi va uni ragbatlantiruvchi omillar kaysilar?
1.Kapital olib chikishni faollashtiruvchi, xarakatlantiruvchi kuch milliy iktisodiyotlarning usib borayotgan uzaro boglikligidir. Ishlab chikarishning baynalminallashuvi xalkaro kapital xarakatiga katga taʼsir kursatadi. Kapital eksporti, ayniksa tugridan-tugri investitsiyalar shaklida, ishlab chikarishni xalkaro ishlab chikarishga aylanishi, xalkaro maxsulot yaratilishining bosh omilidir. Xalkaro maxsulot-global xalkaro bozorda sotiladigan maxsulotdir. U unifikatsiya kilingan va geografik, milliy yoki boshka uziga xosliklardan katʼiy nazar sotiladi (avtomobillar, samolyotlar, radioelektronika, kompyuterlar va b.).
2. Xalkaro sanoat kooperatsiyasi, trasmilliy korporatsiyalarning shuʼba korxonalariga kuyilmalari. Masalan, turli davlatlarning aloxida mustakil korxonalari bir xalkaro korporatsiya doirasida soxaviy, texnologik, detalli ixtisoslashish soxalarida xamkorlik urnatmokdalar. Kapital eksporti bu alokalrni taʼminlaydi.
3. Sanoati rivojlangan davlatlarning iktisodiy usish surʼatlarini ushlab turish, sanoatning ilgor soxalarini rivojlantirish, bandlik darajasini saklash uchun sezilarli xajmda kapital jalb kilishga yunaltirilgan iktisodiy siyosati.
4. Xorijiy kapital jalb kilish yordamida uz iktisodiy rivoji uchun sezilarli turtki berish, “kambagallik doirasidan” chikib ketishga xarakat kilayotgan rivojlanayottan davlatlarning iktisodiy uzini tutishi.
5. Ekologiya omillari sezilarli taʼsir kursatadi. Xalkaro korporatsiyalar kattiklashayotgan ekologik normalar tufayli ishlab chikarishni sanoati rivojlangan davlatlardan rivojlanayotganlarga kuchiradilar.
6. Kapital okimini yunaltiruvchi va tartibga soluvchi xalkaro moliya tashkilotlari muxim rol uynaydilar.
Kapital olib chikishning asosiy shakllari kaysilar? Kapital olib chikish kuyidagyshakllarda amalga oshiriladi:
-sanoat, savdo va boshka korxonalarga tugridan-tugri investitsiyalar;
-portfel investitsiyalar (xorijjiy obligatsiyalar, aksiya, kimmatbaxo kogozlarga);
-ssuda kapitalining sanoat va savdo korporatsiyalari, bank va boshka moliya tashkilotlariga urta va uzok muddatli kreditlari yoki zayomlar;
-iktisodiy yordam: tekinga va imtiyozli kreditlar shaklida (foizsiz, kam foizli).
Jaxon iktisodiyotida kapital kuchishi va xorijiy investitsiyalar urtasida anik fark belgilangan.
Kapital kuchishi kuyidagilarni uz ichiga oladi:
xorijiy xamkorlar bilan operatsiyalar buyicha tulovlar, zayomlar berish (5 yildan ortik bulmagan muldatda), fakat kapital joylashtirish maksadida xorijiy kompaniyalarning aksiya, obligatsiya va kimmatbaxo kogozlarini sotib olish, kimmatbaxo kogozlar portfelini diversifikatsiya kilish va x.k.
Xorijiy investitsiyalar bu kapital kabul kiluvchi davlatda kompaniya ustidan nazorat urnatish va uni boshkarishda ishtirok etish maksadida kapital kuchirishdir. Tugridan-tugri investitsiyalar shaklida kapital olib chikish bu kapital kabul kiluvchi davlat xududida kapital eksportyori tomonidan ishlab chikarish tashkil etishni bildiradi. Bu shuningdek, kadrlarni tayyorlash va ukitish, maxalliy ishlab chikaruvchilarga rakobatchilik taʼsiridir.
Tugridan-tugri investitsiyalar xalkaro korporatsiyalarning jaxon xujaligidagi xukmronligining asosini tashkil kiladi. Ular korporatsiyalarga xorijiy korxonalarga tulik egalik kilish yoki aksionerlik kapitalining amalda egalik kilishga imkon beruvchi kismiga egalik kilishga imkoniyat beradi. Odatda, bu shunday investitsiyalarki bunda xorijiy investor kompaniya aksionerlik kapitalining 25%idan kam bulmagan mikdoriga egalik kiladi. AKSH, GFR, Yaponiyaning statistikasi aksionerlik kapitalining 10% va kuprogini uziga olgan investitsiyalarni tugridan-tutri investitsiyalar deb xisoblaydi. P.X.Lindertning fikricha, “tugridan-tugri investitsiyalar va portfel investitsiyalari orasidagi fark avvalo kapital kuyiladigan firma ustidan nazorat kilish muammosiga borib takaladi”.
Xorijiy investitsiyalarning davlatlar va sanoat soxalari bњyicha taksimlanishi kup jixatdan xozirgi zamon xalkaro iktisodiy alokalar strukturasi va jaxon xujaligining aloxida kismlari urtasidagi munosabatlarni aniklab beradi.Tugridan-tugri investitsiyalar soxasida sanoati rivojlangan davlatlar ilgor xisoblanadilar. Tugridan-tutri investitsiyalar yillik okimining taxminan 4/5 kismiga egalik kilib ular bir vaktning uzida xam kapital eksportyori xam importyori xisoblanadilar.
1990-yilda tugridan-tugri investitsiyalarning xorijga chikishi eng kup bulib 234 mlrd. doll-ni tashkil kildi. Shundan keyin ruy bergan kamayish yana usish bilan almashdi. 1995-yilda jaxon tugridan-tugri investitsiyalar xajmi 235 mlrd. doll-ga oshdi va 2,6 trln. doll.ga yetdi.