Xalqaro kapital migratsiyasi reja
-jadval Sharkiy Yevropadagi tugridan-tutri investitsiyalar
Download 33.8 Kb.
|
khalkaro kapital migratsiyasi
|
6-jadval Sharkiy Yevropadagi tugridan-tutri investitsiyalar
mln. doll.
Urushdan keyingi davrda kapital olib chikish jarayonining muxim tendensiyalaridan biri davlatning tartibga soluvchi, nazorat kiluvchi, ragbatlantiruvchi funksiyalar bilan bu jarayonga faol aralashuvidir. Sanoati rivojlangan davlatlarning kapital migratsiyasiga taʼsiri, masalan, milliy va davlatlararo darajada kapital eksport-importini ragbatlantirish yuli bilan amalga oshiriladi. Zayom, portfel investiyiyalari shaklidagi kapital kuchishiga nisbatan davlat siyosati uning xarakati yulidagi barcha tusiklarni olib tashlash asosida kuriladi. Davlat tugridan-tugri xorijiy investitsiyalarga nisbatan iktisodiyotda milliy manfaatlarni ximoya kilishga karatilgan xar kanday cheklanishlarni kullash xukukini saklab koladi. Xarakterli tomoni shundaki kapitalni xorijga olib chikish, xorijiy kapitalni olib kirishdan kura kuprok tartibga solinadi. Davlat kuyidagi tartibga solish choralaridan foydalanadi: 1) Moliyaviy tartibga solish usullari: tezlashtirilgan amortizatsiya, solik imtiyozlari, subsidiya, zayomlar berish, kreditlarni sugurtalash va kafolatlash; 2) Nomoliyaviy usullar: yer maydonlari berish, kerakli infrastruktura bilan taʼminlash, texnik yordam kursatish. Xorijiy kapital kuyilmalarni tartibga solishning muxim amaliy xujjati Osiyo-Tinch okeani xamkorlik tashkiloti doirasida ishlab chikilgan “Kungilli kodeks ”dir (1994-yil Jakarta). Mutaxasislarning fikricha istikbolda Jaxon savdo tashkiloti (JST) tomonidan foydalaniladigan bu “Kodeks” da kuyidagi investitsion tamayillar belgilab berilgan: -donor davlatlarga diskriminatsiyasiz yondashuv; -xorijiy investitsiyalar uchun milliy rejim; -investitsion ragbatlantirishlar soglikni saklash, xavfsizlik va atrof-muxit ximoyasi soxalaribagi talablarning kuchsizlanishiga yul kuymasligi kerak; -savdo va kapital kuyishni cheklovchi tartibga soluvchi investitsion talablarni minimallashtirish; -yetarli va samarali kompensatsiya tulash sharti bilan jamiyat maksadlariga va milliy konun va xalkaro xukuk tamoyillariga muvofik diskriminatsiyasiz asosda ekspropriatsiyadan tashkari, investitsiyalarni ekspro-priatsiya kilishdan voz kechish; -ruyxatga olish va konvertatsiya imkoniyatini taʼminlash; -kapital olib chikixdan cheklashlarni olib tashlash; -xorijiy investor tomonidan milliy investor bilan teng ravishda retsipiyent davlat konunlariga, maʼmuriy koida va xolatlariga rioya kilinishi; -investitsion loyixani amalga oshirish munosabati bilan xorijiy personalga kelish va vaktinchalik turishga ruxsat berish; -kelishmovchiliklarni konsultatsiyalar va muzokaralar yoki xujalik sudlari orkali xal kilish. Amaliyot shuni kursatadiki, ragbatlantirish siyosati investitsiyalarni jalb kilishga bozor omillariga nisbatan kamrok taʼsir kursatadi. Iktisodiy erkinlik, bozor mexanizmlarining tusiksiz ishlashi tashki investitsiyalarni jalb kilishda muxim kriteriy xisoblanadi. Amerika iktisodchilari tomonidan ishlab chikilgan iktisodiy erkinlikning integral kursatkichi u yoki bu mamlakatda davlat xujjalik subyektlariga nisbatan kanchalik faol aralashishining 10 ta turli xususiy kursatkichlarining agregiratsiya kilingan xarakteristikasini namoyon kiladi. Xususiy kursatkichlar uz navbatida bunday aralashish mumkin bulgan kuyidagi soxalardagi xolatni namoyon kiladi: -savdo siyosati; -solik; -monitar siyosat; -bank tizimining ishlashi; -xorijjiy investitsiyalarni xukukiy tartibga solish; -mulk xukuki; -mamlakatda ishlab chikariladigan tovarlar va xizmatlar umumiy xajmida davlat isteʼmolining ulushi; -iktisodiy ragbatlantirish siyosati; -davlatda mavjud “kora bozor”ning mikyosi; -narxning tashkil topishi va ish xakini tartibga solish. 10 kursatkichning xar biri buyicha davlat 1 dan 5 balgacha olishi mumkin (muvofik ravishda davlatning iktisodiyotga eng kam va eng kup aralashuvi) (2-diagrammaga karang). Tadkikotlar natijasiga kura 1995-yilda eng erkin deb bank ishi va monetar siyosatdan boshka barcha kursatkichlar buyicha bir bal olgan Gonkong iktisodiyoti tan olindi. Ayni paytda Xitoy yukoridagi diagrammada oxirgi urinni egallaydi. Ammo bu Xitoyga xar yili kup milliardli xorijiy investitsiyalarini jalb kilishga xalakit bermaydi. Xalkaro kapital migratsiyasi jarayonlaridan Rossiya xam chetda emas. Kapital olib chikish munosabatida uning urni kanday? Rossiya xorijiy zayomlar olishda dunyoda eng yirik kapital donorlaridan biridir. “Rossiya biznesining doiraviy stoli” maʼlumotlariga Karaganda 90-yillar urtasida xorijdagi resurslarg shu jumladan, olib chikilgan va investitsiya kilingan dollarlar, xorijiy karzlarning umumiy xajmi yirik summa - 700 mlrd. doll. ni tashkil etadi. Bunda 80-yillar oxirida boshlangan “kapital eksporti” davom etmokda. Xorijda Rossiya kapitali ishtirokidagi minglab firmalar faoliyat kursatmokda. Ularnint bir kismi Sovet davrida, asosiy kupchiligi esa, oxirgi yillarda tashkil etilgan. Baʼzi fikrlarga .Karaganda xorijdagi Rossiya investitsiyalarining xojmi 9-10 mlrd. doll.ni tashkil etadi. Solishtirish uchun, masalan AKSHniki 1 trln. doll.ga yakin, Yaponiya va Buyuk Britaniyaniki bir necha yuz milliard dollarni tashkil etadi. Ammo boy davlatlarga tugri keladigan narsa Rossiyaj tugri kelmaydi, chunki uning uzi xorijiy moliyalashtirishdan juda manfaatdordir. Rossiyaning xorijdagi ishbilarmonlik investitsiyalari asosan garbda, shu jumladan, offshor markazlar va solik jannatlarida joylashtirilgan. Xuldi shu yerda Rossiya jismoniy va xukukiy shaxslarining ssuda shaklidagi xorijiy kapital kuyilmalari (yani, bank depozitlari, boshka moliyaviy institutlar xisobidagi mablaglar va x.k.) xam joylashtirilgan. Ularning bir kismi kiska muldatga tashki iktisodiy operatsiyalarni amalga oshirish uchun jjoylashtirilgan. Ularning umumiy kiymati 25-35 mlrd.doll. deb baxolanmokda. Rossiyadan kapital olib chikish ikki usulda olib borilmokda: konuniy yul va “kapital kochishi” shaklini olgan nokonuniy usul. Kapitalni konuniy yul bilan olib chikish sobik SSSR Ministrlar Kengashining 1989-yil 18-maydagi 412-rakamli “Sovet tashkilotlarjning xorijdagi xujalik faoliyatini rivojlantiriy xakidagi” karoriga asoslanadi. Shu munosabat bilan konuniy kapital olib chikishga kayd kilingan karorga muvofik tuzilgan va xorijiy korxonalar Davlat ruyxatiga kiritilgan, katnashgan barcha davlat va nodavlat korxonalari kiradi. Konuniy kapital olib chikishga, Rossiyaning muxtor banklari xorijiy aktivlarining oshishini kiritish mumkin. 1992-yildayok ular 4 mlrd. dollga oshib 1994-yilning boshida 20 mlrd. doll.ni tashkil etdi. Masalan, 1994-yilda “Menatep” banki bir Amerika banki ulush paketining bir kismini sotib olib, “Valmet” kompaniyalar guruxi xissadorlik kapitalining 20% iga ega buldi. Rossiyadan xususiy kapitalning asosiy kismi 1989-yilda sobik SSSR Xukumati korxona, birlashma va tashkilotlarga tashki bozorlarga tugridan-tugri chikish xukukini berish tugrisida karor kabul kilinganidan sung boshlangan “kapital kochishi” doirasida olib chikilmokda. Kapitalning Rossiyadan ketishi 1990-yilda kuchaidi. Buning natijasida Rossiyaning yukotishlarini tasavvur kilish uchun kuyidagi rakamlarnid keltiramiz: yillik kapital kochishi 10-15 mlrd. doll. (baʼzi maʼlumotlarga karaganda, 50 mlrd. doll.gacha) deb baxolanadi. Takkoslash uchun: 1993-yilda neft maxsulotlari eksporti 2-8 mlrd. doll. buldi, yillik yogoch eksporti - 1 mlrd. doll. Xozirgi vaktda kapital ketishi juda nozik tus olmokda va xar doim xam xarakatdagi konunchilik doirasida nazoratgal tushmaydi. Bu jarayen xususan kuyidagilarni uz ichiga oladi: 1) Rossiyaga utkazilmagan eksport tushumi. Fakatgina 1992-yilda uning xajmi 4,6 mlrd. doll.ni tashkil kildi. 1994-yilda eksport tushumining kaytmasligi 2 mlrd. doll.ni tashkil etdi. federal byudjetga eyeng kup oxirigacha kelmaslik neft, neft maxsulotlari va rangli metallar kabi tovar turlary buyicha bulmokda. 2) Eksport narxlarining kamaytirilishi va import narxlarining oshirilishi. Bu ayniksa barter kelishuvlarida kup kullaniladi. 3) Keyinchalik tovar yetkazib bermasdan va Rossiya rezidentlari xorijiy schetlariga valyuta utkazmasdan kalbaki import kontraktlari\asosida avans tulovlari. Import operatsiyalarida valyuta ketishini ekspertlar yiliga 5-6 mlrd. doll. deb baxolaydilar. 4) Erkin konvertirlanadigan valyutani kontrabanda yuli bilan olib chikysh va boshkalaryu “Kapital ketishi” tushunchasiga baʼzi iktisodchilar tashki savdo operatsiyalari doirasida Rossiya iktisodiyoti boy bergan foyda, shuningdek Rossiya iktisodiyoti ichki oborotidagi chet el valyutasini kushishni taklif kilmokdalar ™Kapital kochishi™ tulov balansida “utkazib yuborish va xatolar” moldasi buyicha xisobga olinadi. “Kapital kochishi” kuchli inflyatsiya, yukori solikli va siyosiy bekaror davlatlatlarga xosdir, uning xammasi Rossiyaga xosdir. Bu sabablarga davlatga ishonmaslik, davlat ichida kapital saklash va investitsiyasi uchun imtiyoz va ragbatlantirishning yukligi, davlat chegaralarining ochikligi, eksport ustidan kuchsiz valyuta nazorati kabi faktorlarni kushish mumkin. Xususiy kapital Rossiyadan kochib xorijga nafakat klassik sabablarga kura, balki kapital egalarining uni barkaror iktisodiyot, ekspropriatsiyadan xavfsizrok joylashtirishga xarakati bilan olib chikilmokda. Bir vaktning uzida 90-yillarda jamiyatimizning katta darajada kriminallashganligini yolda tutgan xolda, taʼkidlash kerakki, “Kapital kochishi”ning kњp kismini nokonuniy yul bilan topilgan mablaglar tashkil kiladi. Xorijga olib chikish uning uchun “tozalashning” yullaridan biri. Bu jarayon nafakat Rossiya, balki sezilarli kriminal strukturalar bulgar kuplab davlatlar uchun xam xarakterlidir. Rossiya xukumati kapitalning xorijga okish jarayonini cheklash, nazoratga olish,uni kanallashtiriladigan, nazorat kilinadigan kapital olib chikishga aylantirishga xarakat kilmokda. Valyuta mablaglari xarayuatini nazorat kilish-bu birinchi navbatda ularni kuchyrish buyicha operatsiyalarni amalga oshiruvchi bank muassasalari ustidan nazoratni amalga oshirishdir. Rossiya tashkarisiga bunday xarakat ikki shaklda amalga oshirilishi mumkin: nakd va nakdsiz. Birinchi shakl - bu bojxona organlariga taallukli, ikkinchisi - asosan Rossiya Markaziy bankiga. Shuningdek, Rossiya korxona va tashkilotlarining mablaglari aynan Rossiya banklarining xisob-kitob rakamlarida turishi muximdir. Agar ular xorijiy banklarga ketib kolsa (xozirda xuddi shu narsa ruy bermokda), bunda - nazorat organlarining dastasi yetmaydigan buladi. Nazarda tutish kerakki, xar kanday nazorat va tartibga solish tizimi kompleks bulishi va kapital ketishi uchun yangi teshiklar paydo bulmasligi uchun tulik butunligicha kiritilishi lozim. Kapital kochishining oldini olish yoki sezilarli kamaytirish buyicha kompleks tizim yaratish doirasida kuyidagi choralar taklif kilinmokda. Avvalambor, Rossiyadagi xorijiy investitsiyalarining davlat tomonidan nazorat kilinishini kuchaytirish, ularni investitsion munosabatda eng foydali, kulay davlatlar, zona va mintakalarga yunaltirish. Masalan, MDX davlatlari, erkin iktisodiy zonalar, Osiyo-Tinch okeani mintakasi. Chunki Rossiya firmalarining xorijga investitsiya kilishi maksadga muvofikligi umumdavlat manfaatlari bilan aniklanishi lozim. Ustivorlik Rossiya ichki ishlab chikarilishini rivojlatirilishiga berilishi kerak. “Kapital kochishi” jarayonini cheklash kuyidagi anik choralar orkali amalga oshirilishi mumkin: Tovar va xizmatlar eksporti va importa tushumlari repatriatsiyasi ustidan yagona bojxona-valyuta nazorati. Barter operatsiyalari ustidan aloxida nazorat; Kapital olib chikishni litsenziyalash; Rossiyaning xorijdagi investitsiyalarini inventarizatsiya kilish, korxonalar va kapital kuyilma xajmlarining xakikii rakamlarini aniklash. Maʼmuriy choralar axamiyatini ortikcha baxolamaslik kerak, chunki korxonalarni xorijda ishlashga kiziktiruvchi narsa iktisodiy mafaatdorlikdir va aynan shu narsa kapital xarakatining yunalishi va xarakternuy belgilaydi. Agar biz biror narsaga erishishni istasak korxonalarda rubl bilan ishlashga kizikishni oshirishga erishish lozim. Adabiyotlar. Mejdunarodnыe ekonomicheskiye otnosheniya /Pod red. Xasbulatova R.I. M.: Novosti, 1991.T.1. Pebro M. Mejdunarodnыe ekonomicheskiye, valyutno-finansovыe otnosheniya. - M.: Progress-Univers, 1994. Nuxovich E.S., Simitiyenko B.M., Eskidarov M.A. Mirovaya ekonomika na rubeje XX-XXI vekov. - M.: Finansov. Akademiya pri pravitelsive RF, 1995. Osnovы vneshneekonomicheskix znaniy / Pod red. Faminskogo I.P. - M.: Mejdunarodnыe otnosheniya, 1994. Download 33.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|