Xalqaro mehnat migratsiyasining o’zbekiston yaIMga ta’siri

Xalqaro mehnat migratsiyasi a) Bu ma'lum hududlar chegaralaridagi inson
resurslarining doimiy yashash joyining o'zgarishi yoki unga qaytishi bilan bog'liq. b)
mehnatning yoshdagi aholining ish izlab bir mamlakatdan boshqasiga harakat qilish.
Xalqaro mehnat migratsiyasi Jarayon sifatida muhojirlik, immigratsiya, qayta
muhrning birligi.
Hijrat qilish - mamlakatdan doimiy yoki vaqtincha, ammo boshqa mamlakatda uzoq
muddatli turar joy uchun jo'natish.
Immigratsiya- boshqa mamlakatdan doimiy yoki vaqtincha yashash uchun
mamlakatga kirish.
Reamrat - muhojirlarning o'z vatanlariga doimiy yashash joyiga qaytish.
Xalqaro mehnat migratsiyasining sabablari bo'lingan iqtisodiy va nemoniy. Ga
iqtisodiy Ishoning:
· Shaxsiy mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi darajasidagi tafovutlar, natijada ish
haqi, hayot, ijtimoiy farovonlikning boshqa darajasi;
Mehnat resurslari bo'yicha individual mamlakatlar bilan ta'minlashda nutqlar;
Rivojlanayotgan mamlakatlarda surunkali, nisbatan yuqori ishsizlik mavjudligi.
Mehnat migratsiyasining iqtisodiy bo'lmagan sabablari: Siyosiy, harbiy, diniy,
ekologik, irqiy, madaniyat, madaniyat va boshqalar.
Xalqaro mehnat migratsiyasining asosiy turlari:
· Xalqaro ko'chish migratsiyasi;
· Xalqaro mehnat migratsiyasi.
Tarixan dastlab aholining ko'chib yurgan migratsiyasi ustunlik qildi, I.E. Bu kabi
migratsiya, AQSh, Kanada, Avstraliya va boshqa ba'zi mamlakatlarning muhim
qismiga va boshqa ba'zi davlatlarning katta qismiga olib keldi. U muhojirlarning
harakatini davlatlarning chegaralari va abadiy yashash joylari o'zgarishi orqali
amalga oshirdi.
Xalqaro mehnat migratsiyasi, ko'chib yurgan migratsiyadan farqli o'laroq, muhojirni
o'z vataniga nisbatan saqlab qolishni taklif qiladi.

---

Amalda, ushbu turdagi migratsiyani bir-biridan ajratish juda qiyin. "Migratsioner"
atamasini aniqlash 97 va 143-sonli Xalqaro mehnat tashkiloti konventsiyalarida
keltirilgan va "Migrant ishchilar" ni olish uchun bir mamlakatdan boshqasiga ko'chib
o'tish yoki ko'chib yurgan odamdir, deb aytadi ish. Ushbu ta'rif, shuningdek,
mamlakatga muhojir ishchi sifatida mamlakatga qonuniy ravishda kirgan har qanday
shaxsni o'z ichiga oladi. Biroq, unda chegara va mavsumiy ishchilar, erkin kasblar va
boshqa boshqa toifalar kirmaydi. Bunday qarama-qarshiliklar tufayli mehnatning
ko'chishini tavsiflovchi statistik ko'rsatkichlar biroz tushuniladi va jahon
iqtisodiyotidagi ushbu hodisa ko'lamining to'liq g'oyasini bermaydi. Ammo mavjud
statistikalar shuni ko'rsatadiki, ular (oluvchilar) va o'z ona mamlakatlari iqtisodiyotida,
ular vaqtincha tark etishmoqda (donorlararo mamlakatlar).
Xalqaro migratsiya tashkiloti xalqaro muhojirlarning beshta asosiy turini ajratadi:
· ko'chmanchi - mamlakatga doimiy yashash uchun kelgan odamlar;
· shartnoma ishchilari - ular cheklangan vaqtni tushunish asosida qabul qilganlar;
· professionallar - yuqori darajadagi ta'lim, ish tajribasi, bu ixtisoslashgan guruhlar va
boshqa mamlakatda ishlash uchun bir xil guruhlar kirishi mumkin bo'lgan guruhlar
(ushbu olimlar, talabalar va ekspertlar, transmilliy korporatsiyalar xodimlarining soni ,
bitta novdadan boshqasiga o'tish);
· noqonuniy muhojirlar - noqonuniy ravishda mamlakatga noqonuniy ravishda
kelgan yoki muddati o'tgan vizalarga ega bo'lgan yoki rasmiy ruxsatisiz mehnat bilan
shug'ullanadigan odamlar;
· boshpana izlovchilar va qochqinlar - har qanday jiddiy xavf (harbiy, diniy, ekologik,
siyosiy va boshqalar) o'z mamlakatlarini tark etgan odamlar.
Jahon amaliyotida quyidagilar shakllarning tasnifi Mehnat migratsiyasi:
1) Yo'nalishda:
Rivojlangan rivojlanayotgan mamlakatlardan;
Rivojlangan davlatlar o'rtasida;
Rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida;
Rivojlangan mamlakatlardagi post-sotsialistik mamlakatlar;
Rivojlanayotgan mamlakatlarning olimlarining va malakali mutaxassislarning
migratsiyasi;
2) hududiy qamrovi bilan:

---

· Interkontinental;
Tutqich; ·
3) o'z vaqtida:
Qaytarib bo'lmaydigan (odatda Interkontinental);
Vaqtincha (odatda Intokrontinol);
· Mavsumiy (sayohat sayohatlari);
· Maysalum (turli mamlakatlarning chegara hududlarida);
4) qonuniylik darajasi bo'yicha:
· · LIMA;
Noqonuniy.
Zamonaviy mehnat migratsiya jarayoni quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
· Xalqaro mehnat bozori ushbu jarayonning asta-sekin barcha yangi qit'alarni o'z
ichiga olgan milliy chegaralarni kesib o'tgan ko'p yillik mehnat resurslarini kesib
o'tadi;
· Ishchilarning migratsiya jarayonlari ilmiy va texnologik inqilob tufayli sifatli
o'zgarishlar ro'y beradi, uning mohiyati malakali mutaxassislarning migratsiya ulushi
orasidagi migratsiya ulushining sezilarli ulushi sezilarli darajada oshgan;
Bu mavsumi mavsumi tendentsiyasi uning mavsumiyligini oshirmoqda;
Metropolning so'nggi maqomiga ega bo'lgan davlatlar o'zlarining sobiq
koloniyalaridan va qaram mamlakatlardan mehnatni olib borishga qaratilgan;
Davlat aralashuvi poytaxt va mehnat, xususan, chet el ishchilari o'rtasidagi
munosabatlarda faol faollik faol bo'ldi;
Buxgalteriya hisobi mamlakatlaridagi mehnat resurslarining ko'chishi oshdi;
Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun mehnat eksporti xalqaro iqtisodiy
munosabatlarda ishtirok etish uchun o'ziga xos vositaga aylandi. Shu bilan birga,
donor mamlakatlarning ishchi kuchi rivojlanib, mehnat migratsiyasining noqonuniyligi
global muammoga aylandi.
Mehnat migratsiyasining zamonaviy bosqichini tavsiflovchi xususiyat sezilarli
o'sishdir noqonuniymigratsiya. Hukumatning ko'plab mamlakatlarida qonuniy
ravishda chet el ishchiligi oqimini tartibga solganligi sababli, ichki ishlar davlat

---

chegaralari orqali noqonuniy kirib borayotganini sezilarli darajada oshirdi. Masalan,
AQShda noqonuniy ravishda Meksika-Amerika chegarasi, Florida va boshqa joylar
orqali kirib boradigan 13 millionga yaqin ishchi muhojirlar yashaydi. Amerika
Qo'shma Shtatlariga kiradigan chet elliklar tomonidan 90% noqonuniy, meksikaliklar
hisoblanadi. Bu 1965 yilda Qo'shma Shtatlar va Meksiko o'rtasidagi kelishuv muddati
tugaganligi sababli, Meksika "nisbatan ortiqcha aholining" ning muhim qismi AQShga
qishloq xo'jaligida ishlashiga qonuniy ravishda kelishlari mumkin. Amerika kasaba
uyushmalarining talablari tufayli AQSh hukumatining rad etilishi ushbu shartnomani
uzaytirishga olib keldi, bu ko'rsatkich yiliga 700 mingga ko'paydi, 1960 yilda bu
ko'rsatkich taxminan 28 mingdan kam edi Bangladeshdan millionlab "noqonuniy"
Hindistonga kirib, u erda eng past ish haqi uchun turli xil ishlarni bajarishga rozi
bo'lib, u erda turli xil ishlarni bajarishga rozi bo'ladi.
Ishchi kuchning ko'chishi nafaqat yirik mamlakatlarga, balki kichiklarga ham tarqaldi.
Buni Gretsiya misolida ko'rish mumkin, unda ularda 300-350 ming rasmiylar
rasmiylarning ruxsatisiz ishlaydi. Noqonuniy muhojirlarning aksariyati sobiq
SSSRning aksiyalari, Filippin, Filippin, Filippin va sobiq SSSRning aholisi Albaniya,
Filippin va Pontik yunonlar yashaydi. Ular fabrikalar, fabrikalar, muassasalarda
yaxshi haq to'lanadigan ish o'rinlarini talab qilmaydilar. Ko'pgina noqonuniy ishchilar
soni yunon xazinasi uchun to'lanmagan soliqlar shaklida katta yo'qotishlarga
aylanadi.
Belarusiya Respublikasida Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlaridan, Yaqin
Sharq ham kuchayib bordi. Noqonuniy muhojirlar turizm, tranzit parchasi
kanallaridan foydalangan holda rasmiy va shaxsiy ishlarga vizasiz kirish va
to'g'ridan-to'g'ri kirish qoidalarini bevosita buzadi. Ko'pincha noqonuniyliklar
Belarusni G'arbiy Evropa mamlakatlariga keyingi noqonuniy hijrat qilish uchun tranzit
holatini ko'rib chiqmoqdalar. Chet ellik mamlakatda noma'lum maqomga ega bo'lish
ijtimoiy-iqtisodiy sohaga qo'shimcha yuklarga ega, kriminogen vaziyatning
kuchayishiga olib keladi, davlat xavfsizligiga real zarar etkazadi.
Shunday qilib, mehnat migratsiyasining noqonuniyligi global muammoga aylandi. Bu
odamlarning xalqining ko'plab davlatlarning qonun hujjatlariga javobi, uning
yordamida xorijiy mehnat oqimi tartibga solinadigan yordam. Ushbu muammoni
oziqlantirishning yana bir sababi shundaki, tadbirkorlar
u
chun eng arzon va arzon
mehnatni noqonuniy ravishda kiritgan noqonuniy (yoki mamlakatda qolgan ishchi)
xodimlardir.
Zamonaviy mehnat migratsiyasining o'ziga xos xususiyati uning mavsumiyligini
oshirishdir. Bu o'rmon va qishloq xo'jaligida olib kirilayotgan mehnatdan, yig'im-terim,
chorva mollari uchun ozuqa va boshqalarni yig'ish, yig'ish va boshqalarni iste'mol
qilish bilan bog'liq. Masalan, millionlab meksikaliklar, har yili yig'im-terimda AQShda
ishlaydi. Migratsiya jarayonlarining mavsumiyligi Polsha dalalarida ishlaydigan
Belaruuslarga ham tegdi.

---

Jahon aholisining o'sishi va mehnat ko'chishi bilan mutanosib bo'lib, xalqaro
muhojirlar soni o'sib bormoqda, ya'ni o'z mamlakatlarini boshqa davlatda band
bo'lganlar bilan tark etganlar, 1970 yilga nisbatan uchta o'sgan. Bundan tashqari, har
yili ushbu ko'rsatkichning o'sishi 2-3% ga ko'p. Ishlaydigan aholining huquqiy va
nazorati bo'lgan migratsiyasi ijobiy ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida ko'rib chiqiladi.

---

Mehnat migratsiyasi muammolarini bartaraf etish
yoʻllari
Bizning nazarimizda, mehnat migratsiyasi muammosini hal etishning ikkita
asosiy yoʻli bor. Birinchisi – mehnat migratsiyasini Oʻzbekiston mehnat
bozoridagi ishchi kuchi taklifi va unga boʻlgan talab oʻrtasidagi
nomutanosiblikni bartaraf etish, mehnat migrantlari ishlab topgan daromad
hisobidan milliy iqtisodiyotga qoʻshimcha madad berish vositasi sifatida
qarash siyosatini davom ettirish. Bu mamlakatda bandlik muammosini hal
etishning eng oson va kamchiqim yoʻli.
Ikkinchisi – mehnat migratsiyasidan va undan kelayotgan barcha
daromadlardan butkul voz kechish, mehnat migratsiyasini respublika
manfaatlariga mos kelmaydigan faoliyat turi sifatida batamom tugatilishiga
erishish. Bu ancha murakkab va mashaqqatli yoʻl boʻlib, juda katta
saʼy-harakatlarni va qatʼiy choralar koʻrishni taqozo etadi. Bu vaqtincha
qiyinchiliklar va iqtisodiy yoʻqotishlar evaziga amalga oshadi. Lekin mehnat
migratsiyasiga qarshi siyosat doirasida iqtisodiy mexanizmlar yaratilib, ular
harakatga keltirilishi oradan 5-6 yil oʻtar-oʻtmas makrodarajada oʻzining
ijobiy natijalarini bera boshlaydi.
Mamlakatda mehnat migratsiyasidan batamom voz kechish va asta-sekin
uni xalqimiz uchun yurt xazinasini toʻldirish turi sifatidagi ahamiyatini
tugatish siyosati tanlangan va u muvaffaqiyatli amalga oshirilgan taqdirda,
ushbu siyosat yangi Oʻzbekistonga toʻrt tomonlama manfaat keltiradi. Bu: